Fjallkonan - 21.06.1907, Blaðsíða 1

XXIV. árg.
Xr. 25
Reykjavík, 21. júní 1907
Clir. Fr. Nielsen & Co.
Niels Julsgade 1
Köbenhavn K.
sehir allar íslenzkar vörur við hœsta verði og
útvegar allar lítSemlar vörur gegn lœgsta verði.
Saimgjöni uuiboðsiaun.
Geðveiki - áfengi - urkynjan.
Allar mentaðar þjóðir eru í vand-
ræðum með geðveikina. Geðveikin
íer talsvert i vöxt um allan heim og
það er óhemju fjár, sem rikin þurfa
til þess, að standa straum af geðveik-
um mönnum. Það er með geðveik-
ina eins og alla aðra sjúkdóma líkam-
ans, að stöðugt er leitað eftir orsök;
þegar orsökin er þekt, þá er fyrst
hægt að bæta.
Geðveikin greinist i fjölda deildir,
þar sem hver hefir að meira eða minna
leyti alveg aðgreinanleg einkenni. Að
því er sumar teg. geðveikinnar snertir,
vita menn nokkurn veginn nákvæm-
lega um orsök veikinnar. Alkóhólið
•er einn aðalþátturinn. Alkóhólið
■skemmir smátt og smátt taugakerfið,
þótt ekki sé nema um smáskamta að
ræða.
Það er engin lækning á þessu þjóð-
arböli, þótt hver þjóð gæti komið öll-
um sínum geðveiku mönnum inn á
hæli og léti þar við sitja. Það þarf
miklu róttækari aðferð til þess. Það
verður að eins það, að reyna með
öllu móti að varna því, að sjúkdómur
þessi hafi færi á að ná i fólkið. Og
'hvað áfengi snertir, þá verður það
með því móti, að láta unglinga og börn
aldrei læra að drekka það. Nota það
að eins á þann eina rétta hátt, í meðöl.
Jafnframt verður að berja það inn i
vitundarlíf manna, hversu það sé skað-
legt.
Hér á landi ætti að vera nokkurn
veginn létt að útiloka það alveg með
aðflutningsbanni.
Hverjum einstaklingi er vel farið,
er algörlega er laus við áfengisnautn.
Afengisnautnin er aldrci til góðs,
hversu lítil sem hún er.
Það verður ekki undir eins búið að
ná fyrir rætur þeirrar eyðileggingar,
er áfengið hefir gert, þegar það hefir
^ýkt kynslóð fram af kynslóð, eins og
það hefir gert.
Dýrðardagur verður það fyrir hverja
þjóð, þegar heilbrigði fjöldans er orð-
in svo mikil, að yfirgnæfandi meiri
hluti er óbifanlega sannfærður um
skaðsemi áfengis.
Alkóhólið er ekki svo sterkt, að það
drepi menn á stuttum tíma. Menn
geta náð háum aldri, þótt þeirr neyti
talsvert mikið áfengis, en það skemmir
þá samt, þótf þeir séu svo hraustir
að þeir falli ekki alveg í valinn. En
áfengið hefir annað mein, enp alvar-
■legra, en það, þótt það skemmi
einstaklinga er neyta þess; heill ætt-
leggur eyðilegst smátt og smátt.
Afengis-eitranin er svo sterk, að af-
komendur drykkjumanna eru að meira
eða minna levti vonarpeningar. í
fyrsta lagi er áfengisnautnín mjög
arfgengur sjúkdómur, og i öðru lagi
er taugakerfi þeirra, er komnir eru af
drykkjumanni, miklu veikbygðara og
móttækilegra fyrir sjúkdóma yfir
höfuð.
Hér um bil helmingur allra þeirra
þúsunda, er geðveikrahælin geyma um
allan heim, eru þangað konmir annað-
hvort vegna áfengisnautnar sjálfra
þeirra eða forfeðranna eða hvorttveggja.
Ættirnar úrkynjast, veiða ófrjóvar,
(það er auðvitað það ákjósanlegasta
þegar um úrkynjaðar ættir er að ræða,
en þvi miður er það ekki föst regla)
og verða þjóðfélögunum til skaða á
fjöldamarga vegu. Mannkynið er
eins og ýmsar bakteriur, sóttkveikjur,
það býr til eitur, er drepur það sjálft.
Afengisnautnin kemur víðar við en
í þeim skaðlegu áhrifum, er það hefir
á lif og heilsu einstaklings og á þá, er
neyta þess að mun.
Helmingur allra glæpamanna eiga rót
sína í áfengum nautnum. Flestir
glæpir eru sjúkdómar.
Sjúkdómurinn hefir komist á ýmsan
hátt í ættirnar, en helmingur allra
þessarasjúkdómastafar af áfengisnautn.
Engir fá eins áþreifanlega að skanna
valinn« og geðveikralæknar. Þeir sjá
daglega eyðilagða menn afáfengisnautn.
Ekki einungis, að sumir þeirra endi
sjálfir aldur sinn inn á geðveikra-hæli,
heldur eru þeir einatt svo ólánssamir
að eiga börn, er hafa fengið sjúkt
taugakerfi í arf og þannig sáist sýkin
í allar áttir, af þvi, að menn eru einatt
nógu hugsunarlausir, þegar um barn-
eignir og hjónabönd er að ræða.
Það er alveg eins og mönnum standi
á sama um heilbrigði ættarinnar, ein-
mitt það, sem er aðalatriðið. Það er
hrein vandræði, hve menn eru frá-
munalega skeytingarlausir í því efni.
Eg sjálfui hefi þekt ýms dæmi:
Ung stúlka kom út af geðveikrahæli,
þar sem hún hafði verið nokkura mán-
uði. Trúlofaðist mánuði eftir og giftist
svo,fór afturinn á geðveikrahæli eftir 6
vikna hjónaband.
Barneignir eru alls ekki fátíðar meðal
geðveikra hjóna. Slíkt skeylingar-
leysi og hugsunarleysi er glæpsamlegt
gagnvart afkomendum.
Menn segja oft, þegar um þetta
heilbrigðisval er að tala, að »ástin«
blindi alt. Það er ekki iástin« sem
blindar, það er hugsunarleysið og
fáfræði, er hrindir mönnum út í for-
æði, Þó er fjölda manna ljóst, hversu
taugasjúkdómar og geðveiki er algeng.
En þeir lifa í þeirri heimskulegu von,
að peir verði lausir, börn beirra muni
verða heilbrigðir menn, þótt bæði
hann, ættir hans og móðirin séu öll
meira og minna sjúk. En þótt svo
væri, að >ástin« væri svo öflug, að
ekki væriannað hægten að hlýðahenni,
þá væri hægt að afstýra hættum, er
stafa af því, á þann hátt, er ung og
greind kona sagði. Hún komst
þannig að orði:
»Ekki dytti mér í hug að hætta við
að giftast manni, er mér þætti vænt
um, þótt eg vissi að harm væri af
sjúkri og úrkynjaðri ætt, og veilt
geðfar, en eg skyldi ekki eiga nein
börn með honum*. Þetta er auðvitað
vel gjörlegt, en mundi þó verða meira
íorði ená borði, en hitt er þó það allra
bezta að heilbrigða fólkið veldist
saman, það væri ómetanlegt velferð-
armál þjóðfélaga og manna. Það
væri að mildum mun sú eina góða
lækning á þessu þjóðarmeini. Veikl-
uðu ættirnar deyja út og eiga að deyja
út, helzt án þess að geta nokkuð
sýkt út frá sér.
Hvernig stendur á þvi að heilbrigð-
ar ættir úrkynjast?
Er það náttúrulögmál, sem ómögu-
legt er að hindra ?
Vér skulum reyna að segja sögu
ættanna allra, eins þær eru venjulega.
Fátæk, heilbrigð hjón eiga þó nokkur
börn. Börnin eru heilbrigð, af góðu
bergi brotin; þau komast vel áfram.
En af þessu heimskulega borgara-
mati, þá telja þessir efnilegu menn
hálfgert æru i því, að geta mægst við
»göfugar« ættir.
Það eru ættir alment kallaðar, ef
þeir hafa miklar mannvirðingar í þjóð-
félaginu. En mannvirðingar byggjast
á embættum eða auði.
En þessar ættir eru mjög víða meira
eða minna sýktar. Þannig hefir það
verið hér á landi, þar sem meiri hluti
embættismanna og betri borgara hafa
verið allmiklir óreglumenn. Þessar
ættir hafa sýkt í allar áttir út frá sér.
Mægðirnar við þessar »fínu« ættir fluttu
sýkina inn í heilbrigðu ættirnar. Fjölda
margar þessara »göfugu« ætta eru að
meiru eða minna leyti sóttkveikjur, er
miklu fremur þyrftí að einangra og
varast að mægjast við.
Heilbrigðar ættir geta haldist við
ósýktar kynslóð fram af kynslóð, ef
þær eru að eins gætnar x valinu.
Það er eins auðvelt að kynbæta
rnenn eins og önnur dýr.
Þ. Sv.
Afmæli Jóns Sigurússonar.
Mánudaginn 17. þ. m. héldu Reyk-
víkingar afmæli Jóns Sigurðssonar.
Nýi íslenzki fáninn blakti á milli éo
og 70 stærri og smærri stöngum í
bænum. Höfðu margir þá drcgið
hann upp, sem aldrei höfðu gjört
það áður og menn vissu eigi til, að
væru fánanum hlyntir. «Dannebrog«
var dregin upp á nál. 30 stengur.
Mestmegnis voru það búðir kaup-
mannanna í Hafnarstræti, sem skýldu
sér undir verndarvængjum danska
fánans. Enginn fáni var dreginn upp
á stöng stjórnarráðsins né neldur á al-
þingishúsinu. Vissu menn eigi, hverju
það sætti.
Um kveldið kl. 8 safnaðist mann-
fjöldi óvenjulega mikill við Austurvöll
fyrir framan alþingishúsið. Höfðu for-
setar alþingis léð svalir alþingishússins
til þess að halda þaðan ræður. Kl.
8 lék lúðraflokkúrinn á hornin og
kl. 8 x/2 hélt Björn ritstj. Jónsson
langa og snjalla ræðu íyrir minni Jóns
Sigurðssonar. Þá talaði Bjarni Jóns-
son frá Vogi fyrir minni Islands, gull-
fagra og einkar vel flutta ræðu, og
síðast hélt Benedikt Sveinsson ritstj.
um fánann. Blásið var í hornin á
milli ræðuhaldanna. Síðan fylktu
menn liði og gengu suður í kirkju-
garð og lögðu sveig á leiði Jóns Sig-
urðssonar.
Eftir því, sem menn hafa næst kom-
ist, var mannfjöldi sá, er þar var sam-
ankomin frá 4000—500©.
Athöfnin fór einkar kyrrlátlega og
siðsamlega fram.
Skiptapi.
Skip fórst í hafís fyrir nokkurum
dögum 150 mílur norður frá Langa-
nesi. Það hét Prins Olaf*, og var
frá Álasundi. Það var selveiðaskip.
Skipverjar komust á hafís, og varð
bjargað af öðru selaveiðaskipi.
Xýkominn
til bæjarins er Eiríkur Kérúlf,er var
settur læknir á Eyrarbakka i fjarveru
Ásgeirs Blöndals.
Steingrimnr
læknir Matthíasson fór 17. þ. m.
norður til Akureyrar; er þar settur
héraðslæknir.
Veðrátta
er nú ágæt orðin, blíðviðri daglega.
Rangárvallasýsla
auglýst laus. Umsóknarfrestur til
1. ágúst.