Heimskringla - 28.12.1921, Blaðsíða 4

HEIMSKRINGLA.
WINNIPEG. 28. DESEMBER 1921
4. B L A ‘ú i : £ A.
WINNIPEG,MANITOBA,28.DESEMBER 1921
Starfsemi.
Atorka og framtakssemi eru skilyrði lífs-
ins, doði og framkvæmdaleysi eru dauða-
merki þess. Sá sem óskar að Kalda líkama
sínum hraustum, hugsjónum sínum vakandi
og sálarlífi sínu heilbrigðu, má ekki fallast
láta í aðgerðarlaust draumamóks, hreyfing-
lausa svæfandi værð; hann verður að vaka
og starfa. Hann verður að hálda öllum
vöðvum líkamans sístarfandi svo þeir öðlist
nýjan þrótt, nýtt líf; þrek og þolgæði er
hægt að öðlast aðeins -með þessu móti.
Hvert spor er þú stígur skapar þrótt til að
stíga hið næsta; hver hreyfing vekur afl ti
næstu hreyfingar.
Vísindin hafa slegið því föstu, að alt líf
myndist af smáfrumum (cells) og hver sú
frumla er ekki hefir tækifæri að starfa, dofn-
ar smátt og smátt unz hún deyr og verður þá
að útskúfast úr lí'kama þeim sem hún áður
var partur af og bygði upp. Það er því sjá-
an'legt að eftir því sem fleiri deyja eftir því
minkar lífsafli4 meir og mögulegheitin til
íramkvæmda.
Dýraríkið hefir sannað okkur að hvor ögn,
angi eða limur, sem einhverra orsaka vegna
hefir óþarfur orðið og þarafleiðandi hætt að
starfa, hefir smámsaman visnað upp og dá-
ið, eyðst og horfið sýnum í djúp tilverunn-
ar. Menn og konur sýna að Iífsmáti þeirra
og starf, eða starfleysi, kynslóð eftir kyn-
slóð skapar gjörfi þeirra og hugsunarhátt-
Hraustur og heilbrigður líkami geymir oftast
hrausta og heilbrigða sál. Gullöldin gamJa
mat mikils líkamlegt atgjörfi og lagði mikla
stund á líkamaæfingar, en hún geymir líka
mörg gullkorn göfugra hugsjóna og takmarka
lauss sálarþreks. Aftur þegar hugmyndin um
niðurlægingu líkamans, sem átti að vera
sannkristrlegt auðmýktarmerki, ruddi sér til
rúms og náði dýpstum tökum, þá smádeyfð-
ist sálarsjónin og myrkur miðaldanna grúfði
þyngra og þéttara að hinum svokallaða
mentaða heim og dauðinn var í þann veginn
að trampa út hinn síðasta lífsneista undir fót-
um sér. En nokkur voru enn eftir þau Ijós,
sem loguðu skært og lögðu svo sterka geisla
út frá sér að lífið varð dauðanum yfirsterk-
ara og starfsþrekið tók aftur að aukast og
færa sig yfir jörðma.
Aldrei hefir verið brýnni þörf á því en
einmitt nú að sem flestir létu sér skiljast hvað
nauðsynlegt það er að vera vakandi og starf-
andi, að efla líkama og sálarkrafta sína, að
hugsa um að gera hvern vöðva, hverja taug
líkamans sterka og lifandi. Mótstöðuafl okk-
ar eigin líkama er það kröftugasta meðal til
að útrýma öllum sjúkdómum og það hlotn-
ast eingöngu með rétt starfandi líferni.
Að ofbjóða einum parti Iíkamans á
kostnað hins getur aðeins haft slæmar af-
leiðingar, þessvegna er áríðandi að finna sem
mest samræmi í öllu. Hugsjónir sálarlífsins
þurfa einnig að vera vakandi, vakandi fyrir
því sem er fagurt og gott og hryndir sjálfum
okkur og þeim sem við getum haft áhrif á í
kringum okkur, á hærra og fullkomnara stig.
Sá eða su er ékki nennir að gjöra slíka til-
raun liggur í hýði sínu og sýgur fót sinn.
Hann eða hún er að hálfu leyti dauð og er
að fylla efnistillag eyðileggingarinnar.
Hver sá einstaklingur eða hver sá flokk-
ur er hefir það á stefnuskrá sinni að mótmæla
og koma í veg fyrir framþróun annara ein-
staklinga eða flokka er átumein úldið og ó-
græðandi á þjóðlíkamanurfhog verður því á
burt að hreinsast því það ber merki dauðans
og er hætt að vinna en liggur í hýði sínu og
sýgur versa löngu dauðra úreltra skoðana.
Hver sá einstaklingur sem ekki nennir að
byggja upp sinn eigin líkama og gefa hon-
um starfsþrek að vinna hlutverk það sem
lífið hefir ákvarðað honum, er að hál'fu Ieyti
visinn þótfc hann enn hfi og hrærist. Hann er
múmía sem andar frá sér kulda yfir alla er í
námunda koma við hann og kæhr lífskraft
þeirra og rnögulegheit að sigra. dauðann.
Reynum því frá æsku að byggja upp lík-
ama vorn og gera hann hæfilegar fyrir lífs-
starfið- Reynum að leiðbeina öðrum og kenna
þeim þetta mikilvæga lögmál lífsins. Bend-
um þeim á réttar líkamsæfingar og göfugar
og fagrar sálar hugsjónir svo hægt verði með
sanni að segja að hver sá er nær sjötíu ára
aldurstakmarki megi kallast sjötíu ára ungur.
Þorvaldur Thoroddsen
1855—1921
(Grein sú er hér fer á eftir er þýdd úr rit-
inu “Det Nye Nord”; hún er skrifuð (á
dönsku) af Sigfúsi Blöndal og biðjum vér
höf. velvirðingar á traustatákinu.)
T.
Nafn Þorvaldar Thoroddsens kannast hver
einasti Islendingur við, sem kominn er ti'l vits
og ára. En það eru ekki íslendingar einir
sem það þekkja; það mun víðar þekt er-
lendis en nafn nokkurs annars íslenzks fræði-
manns. Mikill meiri hluti íslenzkra menta-
manna, ihefir fyrst og fremst gefið sig við
þeim fræðum er snerta íslenzka tungu og
bókmentir og þá um leið norræna menningu.
Rit þeirra hafa því lítið náð til annara er-
• lendis en þeirra fáu, sem leggja sig eftir ger-
mönskum málum (sérstakl. þó norrænu) og
forn-germanskri menningarsögu.
Vísindastarf Thoroddséns hefir verið gagn
stætt þessu; það hefir verið víðtækara í eðli
sínu. Með þekkingu sinni á jarðfræði og
landfræði auðnaðist honum á ferðum sín-
um að sáfna saman ógrynni af gögnum um
lítt þekt eða óþekt efni snertandi jarðfræði
og benda á eðlisástand þeirra og iegu, sem
afar mikilsvert var fyrir vísindi yfirleitt.
Hlaut hann verðskuldáða viðurkenningu út
um heim ifyrir þetta eigi síður en hjá sinni
eigin þjóð- Þrautseigju og elju hans við að
rannsaka íslenzka náttúru verður viðbrugð-
ið svo Iengi, sem nafns íslands verður að
nokkru getið.
En starf Thoroddsens er mikilsvert í fleiru
en þessum eina skilningi. Hann komst í miklu
nánari kynni við sína þjóð og alþýðleg fræði
en öðrum vísinda eða fræðimönnum hafði
nokkru sinni auðnast áður. Mörg af medc-
ustu ritum sínum reit hann á íslenzku. Og
þrátt fyrir það að þar er þjappað saman vís-
indalegum frásögnum og mikilvægum undir-
stöðufróðleik, er þetta skrifað svo ljóst og
greinilega, að hver meðal skýr maður getur
notið þess. Auk vísinda' rita liggja einnig
eftir hann óteljandi bækur stórar og smáar
og ritgerðir um sögu og menningu íslenzku
þjóðarinnar, sem beinlínis eru skrifaðar til
fróðleiks alþýðunni. Hann héfir gert meira
en nokkur annar íslenzkur rithöfundur til
þess, að opna augu alþýðunnar og draga at-
hygli hennar að umheimi sínum, sögu, þjóð-
menningu og sérstaklega náttúruvísincfum.
Ritstörf hans mega því — jafnvel að vísind-
unum undanskyldum teljast mikilsverðari
fyrir alla íslenzku þjóðina en rit flestra eða
allra íslenzkra rithöfunda hennar í óbundnu
máli.
Hér er því um dálítið meir en meðal mann
að ræða. Æfisaga hans, sem birt verður inn-
an skamms mun bregða upp mynd af honum
og samtíð hans, sem sérstök mun talin í sinni
röð. Hér gefst aðeins rúm til að drepa á að-
aldrættina í lífi hans, lífsstarfi og einstök at-
riði sem Iýsa honum persónulega, eins og oss
kom hann fyrir sjónir.
II.
Þorvaldur Thoroddsen var fæddur 6. júní
1855. Hann var elzti sonur Jóns Thorodd-
sens skáldsagnáhöfundarins fræga- Hann er
í báðar ættir kominn* af einkar gáfuðu og
góðu bændafólki á vesturlandi. Faðir hans
var þá sýslumaður í Barðarstrandasýslu, en
bjó á hinni nafnkunnu ey — Flatey á Breiða-
firði; þar var frægt klaustur á miðöldunum.
llm þessar mundir var eyjan aftur að verða
aðseturs-staður mentunar og fræðimanna.
Þar var nú mentaskörungurinn Konráð Gísla-
son sem lagt hefir flestum meira til nútíðar- j
bókmentanna íslenzku — og söfnuðust utan i
um hann náms og mentavinir úr ö llum átt-
um.
Litlu síðar (flutti samt Jón Thoroddsen til
Borgarfjarðar, því þar bauðst honum þá
betra embætti en það er hann hafði. En þess
naut hann ekki Iengi, því ánð 1868 dó hann.
Eftir dauða föður síns, fór Þorvaldur litli —
þá 13 ára gamall — til Reykjavíkur og var
þjá þjóðminjafræðingi Jóni Árnasyni sem þá
var lands-bókavörður og giftur móður-
systur hans. Á heimili þeirra var hann þar
til að har.n lauk stúöents-próii árið 1875 og
hann 'byrjaði nám á hásgólanum í Kaup-
I rnannahöln.
Vera Þorvaldar hjá Jóni Árnasyni íiafði
mikil og góð áhrif *á hann. Þar álti hann að-
| gang að hinu merkilega bókasafni Jóns Arna
sonar sjálís og landsbókasafninu cg lærði
! hann þegar á skóíaaídri að færa sér það í
j nyt- Og eflaust hefir samvera 'hans og þessa
. bráðgáfaða og eldheita ættjarðarvinar, haft
þau áhrif á Þorvald, að vekja og styrkja hjá
honum áhuga og ást til þjóðlegrar fornar ís-
Ienzkrar alþýðumentunar, sem hann gleymdi
aldrei; þrátt fyrir það, að hann stundaði al-
þjóðleg vísindi í stærri stíl en nokkur annar
í íslenzkur fræðimaður og þrátt fyrir það að
j hann verði miklum hluta æfinnar erlendis,
bjó ræktin til þess sem þjóðlegt var og ís-
lenzkt ávalt einlæg og hrein í brjósti hans.
1 'tómstundum sínum las hann mikið; voru
það einkum rit Alexanders von Humboldt, er
heilluðu huga hans- Auk tungumála sem hann
nam á skólunum Iærði hann portugölsku.
Hann gaf sig einnig við söng og spilaði á
gítar. Skólabræður hans segja hann nú samt
ekki 'hafa verið mikinn kappa við lestur. En
hann tók með lífi og sá'l þátt í leikjum og í
snjókasti var hann heljarmenni. í hreyfingum
öllum var hann eldsnar.
Á háskólanum stundaði hann náttúruvís-
indi, einkum dýrafræði. En eftir ferð sína til
íslands, með Fr. Johnstrup steinafræðingi,
j árið 1876, sem gerð var í sambandi við rann
sókn á eldgosinu mikla úr Oskju árið áður,
hneigðist hugur hans meira að jarðfræði og
gaf hann sig nú nálega eingöngu við henni.
En svo bágborinn var efnahagurinn um þær
mundir, að hann varð að hætta því námi á
skólanum áður en hann lauk prófi. Árið
1880 þegar gagnfræðaskólinn var stofnað-
ur á Möðruvöllum, sótti hann um kennara-
stöðu þar og var veitt hún. Var hann þar
kennari þar til árið 1884. Árið 1881 byrj-
aði hann rannsóknarferðir sínar og héit þeim
áfram á hverju sumri árin sem hann var kenn-
ari- Árið 1884—-85 var hánn í ferðalögum
utan lands; fór hann til Bretlands, Þýzka-
lands, Sviss og Ítalíu. Stundaði hann þá nám
! við háskólann í Leipzig um tíma (hjá hinum
fræga jarðfræðingi F. von Richthofen, sem
mjög mikilsvert var síðar fyrir hann. Þegar
hann kom heim til Islands aftur, var hann
skipaður kennari við háskólann í Reykja-
vík; aðallega kendi hann þar náttúiusögu.
Árið 1887 giftist hann Þóru, dóttur Péturs
Péturssonar biskups, ágætustu konu bæði
gáfaðri og fjölhæfri. Hún var einnig góðum
j efnum búin og batnaði nú hagur hans að svo
stórum mun, að hann gat í víðtækara skiln-
ingi en áður helgað sig vísindagrein sinni.
Kennarastöðunni við skólann hélt hann þó
þar til árið 1898. Nemendum sínum var hann
mjög kær, en í raun og veru var hahn meira
metinn sem mannkosta maður en kennari.
; Hann var ekki neinn bókstafsþræll, en hafði
gott lag á að opna augu nemendanna fyrir
ýmsu sem ekki stóð í bókunum. Oft 'Ienti
| mikið af kenzlustundunum í að segja frá ein-
i hverju er fyrir kom á ferðum hans, eða hann
l hafði lesið. Hann var óþreytandi að reyna
að opna augu nemendanna fyrir því að l'esa
og athuga hlutina sjálfir. Skortur á áhöldum í
skólanum olli því að kensla hans í grasa-
j fræði og dýrafræði bar ekki þann árangur
; sem skyldi; en samt vakti hann ákveðinn á-
huga hjá nokkrum nemendum í þessum grein
j um. En það eru kenslustundirnar í jarðfræði
} og landafræði, sem segja má annað um, því
þær eru eflaust einar kærustu endurminning-
arnar, sem margir nemendur eiga frá skóla-
j árum sínum. Hin ljúfa og látlausa fram-
koma hans í skólanum og umburðarlyndi og
réttsýni gagnvart nemendunum, aflaði hon-
um virðingar og vináttu þeirra- Nemendurn-
j ir voru ekki hræddir við hann; en þá gerði
j heldur ekki svo mikið sem að dreyma um
að gerast honum of nánir eða skeyta ekki
um að bera tilhlýðilega virðingu fyrir hon-
j um. Og þeir nemendur, sem eins og sá er
línur þessar skrifar, átti kost á að kynnast
I honum persónulega og utan skóla, eða hittu
hann stundum á ferðum sínum á íslandi,
! gætu sagt skólabræðrum sínum frá mörgu
skemtilegu og ástríku í fari hans, sem mundi
; gera hann ennþá kærari þeim en áður. Og
þrátt fyrir vaxandi frægð hans sem vísinda-
I manns var framkoman og alúðin til ungra
j og gamálla æ hin sama..
i IIL
! Þegar Thoroddsen byrjaði rannsóknarferðir
sínar árið 1881, var mikill hluti af miðbiki
Iandsins óþekt að mestu. Einstaka fjárleita-
maður sem þangað viltist, hefir ef til vill aug
um litið eitthvað af því. En yfirleitt var það
mönnum dulið, hvernig þar væri umhorfs.
Eini vísindamaðurinn sem litið hafði þetta
svæði að einhverju leyti, var Björn Gunn-
laugsson (d. 1876). Hann gerði mikinn og
merkilegan uppdrátt af Islandi, en varð, að
því er þenna hluta landsins snerti, að sætta
sig við höfuðdrættina, sern auðvit
að margra hluta vegna náðu skamt
þó ágætir mættu heita eftir föng-
um. Einkum var það svæðið norð-
ur og vestur af Vatnajökli sem
með öllu var óþekt. Hin víðáttu-
miklu öræfi og hraunbreiðan
mikla Ódáðahraun, var einnig
sama sem órannsökuð. Þau svæði
ásamt fjallaklasanurn vestur af
Vatnajökii með hraunhyrnur sín-
ar og gjótur, ókleifar klettanýpur
og þverhnýft gil og öræfin þess á
milli með grenjandi sandfoki;
þetta virtist ekki, þegar það var
alt augum litið, vera neitt sérlega
aðlaðandi eða eftirsóknarverður
staður til þess að setjast að á- En
þjóðtrúin hafði eigi að síður al-
bygt þessi héruð allskonar verum,
útilegumönnum, skessum, útburð-
um og afturgöngum. Einnig voru
sumir útkjálkar landsins algerlega
órannsakaðir í vísmdalegum skiln-
ingi; t. d. sum nesin og skagarnir
á Norður- og Norðausturlandi, á-
samt stórum fjallaflákum og ó-
bygðum á Hornströndum. En yfir-
leifct var ströndin og hinir bygðu
hlutar landsins kannaðir og upp-
drættir gerðir af því allgóðir.
Höfðu danskir vísindamenn sum-
part gert þá (Frisak ok Scheel í
byrjun 19. áldar') og smnpart
Björn Gunnlaugsson. En á þeim
uppdráttum var þó margt, sem
leiðrétta þurfti. Eigi að síður voru
þeir mikils virði og miklu verki af-
kastað frá landfræðislegu sjónar-
miði með þeim. En ennþá meira
verk var hitt, að rannsaka jarð-
fræði Islands. Að vísu höfðu ein-
stöku vísindamenn bæði útlendir
og innlendir, stigið spor í þessa átt
áður. En það var eingöngu á
bygðu svæðunum, sem s’líks hafði
verið freistað. Það var tænur
fjórði hluíi allra eldfjalla landúns,
sem menn þá vissu um, og hæð
fjallanna uppi í miðju landi hafði
ekki verið mæld.
Thoroddsen hafði skrifað tals-
vert af ritgerðum, þegar hann ár-
ið 1882 gaf út fyrsta sjálfstæða
vísindaritið sitt á dönsku: “De is-
landske Vulkaners Historie” (saga
íslenzku eldfjallanna)- Um sama
leyti galf hann einnig út dálitla bók
á íslenzku: “Lýsing íslands”, sem
nú, 1920, var gefin út í þriðja
sinni. Fór hann nú að fá orð á
sig sem efnilegur vísindamaður.
Og þegar hann árið 1881 bað Al-
þingi um styrk til þess að rann-
saka náttúru Islands, var honum
fúslega veitt féð. Ekki voru það
þó nema 1000 kr. árlega. En
þrátt fyrir það, að mi'kið væri nú
ekki hægt að gera með ekki meiri
upphæð, byrjaði hann á verki sínu
og hélt því áfram þar til árið
1888- En þá kom snurða á þráð-
inn. Þá urðu bæði Alþingismenn
og aðrir, sem ekki sáu hina vís-
indalegu þýðingu af verki hans,
hræddir um, að landið fengi ek'ki
sinn skerf endurgoldinn af kostn-
aðinum við þessi sællífis sumar-
ferðalög Tlioroddsens og styrkur-
inn var tékinn af honum. Mun
margur brosa að því, er hann Ies
ræður sumra þingmannanna í þing
tíðindunum síðar um það mál.
Thoroddsen hafði salfnað steinteg-
undum og sent til útlanda til að
láta rannsaka efni þeirra, því efna-
fræðisleg rannsóknarstofnun var
þá engin til í landinu. En jafnvel
það var honum fundið til foráttu
af þeim, sem á móti styrkveitingu
hans voru. Einn af hinum útvöldö
leiðtogum þjóðarinnar sagði í því
sambandi, að hann “sendi dýr-
mæta steina út úr landinu”. Og
engin áhnf höfðu orð þeirra
þingmanna, er vísindum unnu og
mæltu með styrkveitingunni;
henni var þverneitað. En þetta
var auðvitað mesta gæfa fyrir
Thoroddsen að svona fór Hann
hafði fengið svo mikið orð á sig
erlendis sem vísindamaður, að
undireins og þessi afglöp þingsins
urðu kunn, buðust tveir vísinda-
frömuðir Utan Iands — barón
Oscar Dickson í Götaborg og etaz-
ráð A. Gamél í Kaupmannahöfn—
strax til að borga rannsóknar-
ferðir hans. Thoroddsen tók boð-
inu og voru ferðir hans árin 1890
—1893 kostaðar af þessum tveirn
....Dodd’s nýmapillur eru bezta
nýmameðalið. Lækna og gigt,
bakverk^ hjartabilun, þvagteppu,
og önnur veikmdi, sem stafa frá
nýrunum. — Dodd’s Kidney Pills
kosta 50c askjan eða 6 öskjur fyr-
ir $2.50, og fást hjá öllum lyfsöi.
um eða frá The Dodd’s Medicine
Co. Ltd., Toronto Ont...........
mönnum erlendis. Þetta hafði auð-
vitað sín áhrif. Án þess að Thor-
oddsen nefndi það á nafn, tók Al-
þingi nú aftur upp á því, að veita
honum styrk. Og síðustu árin,
sem hann hélt rannsóknarferðun-
um uppi, veitti dans'ka þingið hon-
um einnig fé. Afleiðingn af þessu
varð sú, að nú gat Thoroddsen
ha'dð lengur áfram rannsóknunum
á hverju ári, og í annan stað að
rnörgu leytj bú ð sig betur út til
terðarinnar — og síðast en ekki
sízt, nafði har.n þann hag af þcssu,
að nú þurfti hann ekki að faia of-
an • vasa sir n !i! þess að borga það
sem ferðirnar kostuðu meira en fé
þoð hrök!:, sem ti) þeirra var veitt.
En það hafði hann orðið að gera
oll árin áður.
Rannsóknarferðir um óbygðir
Islands eru alt annað en gaman.
Loftslagið er óblítt; veðráttan ó-
i stöðug. Á sumrum eru stundum
; steikjandi sólarhitar á daginn, en
j ískalt á nóttunum. Eir.ng eru oft
dögum saman rign ngar og þoka,
! sem gera rannsókr.irnar ómögu-
1 legar. Sumstaðar er enginn jarð-
argróður og verður þá að hafa hey
með sér handa hestunum, og urðu
þeir Thoroddsen og fylgdarmenn
I hans þá að slá það Yfirleitt varð
! að búa sig þannig út í leiðangur
j þenna, að ekkert þyrf’ti til annara
að saékja, enda voru oft margar
dagleiðir til bygða og þangað, sem
hjálpar var að vænta. Af hestum
þur'fti ávalt talsvert, því mælinga-
og önnur vísindaáhöld varð að
i hafa með sér. Auk þess þurfti
í nægileg matvæli, þar til aftur kom
til bygða. Þegar mestu sandfokin
, og snjóbyljirnir, eða þokur, ollu
því, að ékkert var hægt að gera
svo dögum skifti, var ekki um
annað að gera en að lesa sér til
dægrastyttingar í tjöldunum. Með
sér hafði Thoroddsen ávalt vissar
baékur, t. d. Ferðasögu Eggerts
Ólafssonar, Lýsingu Islands eftir
Kaalund, nokkur rit um\ jarðfræði
og tölvísi. Auk slíkra fræðirita
hafði hann nokkrar aðrar bækur
til endurnæringar og hressingar
sálinni. Voru það ásamt öðru
náttúrufræðisrit éftir Alexander-
Hu'mboldt, Faust éftir Goethe og
tvær bækur eftir Sir Jdhn Lubb-
ock. Landábréf skorti mjög um
þær mundir af þessum stöðum. Og
ekki var heldur ávalt hægt að
reiða sig á áttavitann, vegna járns
og ýmsra annara efna þar í jörð-
inni. Sumstaðar var svo mikið af
hnullungsgrjóti og söndtim, að ó-
fært var yfirferðar með hesta.
Áður en menn varði urðu stundum
snarbrött gljúfur, mýrarfen og
kviksyndi á leiðinni, sem
langt þurfti oft að krækja
fyrir. Oft varð hann að þræða
eftir hæs'tu fjallahryggjunum og
rekja sig eftir þeim með hestana-
Stytti hann sér sumstaðar leið með
því. Þó hlíðarnar væru sumstað-
ar betri yfirferðar, var aldrei hægt
að gizika á, hvenær gil eða stór-
grýttar, ófærar ár, eða hraun, sem
líkari voru völundarhúsi en nokkru
öðru að lenda í, yrðu á veginum
og tefðu ferðalagið hálfa og heila
daga. Það hefir og oft átt sér
stað, að bæði íslenzkir og erlendir
vísindamenn hafa teflt lífi sínu í
hættu á ferðum sínum um óbygð-