Heimskringla - 21.12.1938, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 21. DES. 1938
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
Þórði Sighvatssyni ok líkaði hón-
um lítt.” Árið 1245, Sturlungu
bls. 68.
“f Viðvík var gleði mikil
(1255) ok gott at vera, leikar ok
fjölmenni mikit. Þat var einn
Dróttinsdag, a't þar var danz
mikill, kom þar til fjöldi manna.
Hámundur prestr frá Hólum
hafði sungit á Miklabæ í ós-
lands-hlíð um daginn og ríður
hann í Viðvík til danz, ok var
þar at leik, ok dáðu menn mjök
danz hans. En er hann kom til
Hóla rak biskup (Heinrekr bisk-
up Karlsson 1247-60) hann ór
kirkju með hrakningum ok vildi
eigi sjá hann. En er Þorgils
vissi þat, bauð hann presti til
sín. En er Hámundr prestr
birti þat fyrir vinum sínum, þá
tók biskup hann í sætt fyrir bæn
manna; en hann var við hann
aldri jafn-vel síðan sem áðr.”
Sturl. II. bls. 225.
“Þorgils Böðvarsson reið til
Hrafnagils (1258) var hónum
þar vel fagnat. . . . Hónum var
kostr á boðum, hvat til gamans
skyldi hafa, sögur eðr danz, um
kveldit.” Sturl. II. bls. 245.
“Ek mun drepinn verða,” segir
Þórður Andrésson, “en bræður
mínir munu fá grið, ok þá
hrökði Þórður hestinn undir
sjer, ok kvað danz þenna við
raust: Mínar eru sorgirnar
þungar sem blý.” Sturl. II. bls.
264.
Þetta ætti að vera nægilegt
til að sýna svart á hvítu, að
vikivakaleikirnir voru tíðkaðir
svona snemma á öldum, en samt
langar mik til að taka enn eina
grein úr ritgerð 0. D. frá þessu
tímabili, sem sýnir greinilega
stríðið milli holdsins og andans,
vikivakann og kirkjunnar, sem
þá var þó aðeins í byrjun.
“Aldrei kom herra Lárentíus
(Kálfsson biskup á Hólum 1323-
30) inn í staðinn, nema þá stund-
um sem honum var sagt at dans-
leikr var hafðr á kvöldum, þá
lét hann bera fyrir sér skriðljós
inn í stóru stofu fyrirbjóðandi
hverjum sem einum at hafa
dansleik þar á staðnum.” Bisk-
upas. I. bls.849. Annars getur
0. D. þess, að sögnin að dansa
komi ekki fyrir í Sturlungu eða
Biskupas. “heldur er ávalt sagt
þegar svo ber undir, að slá
dans.”
Saga Herrauðs og Bósa er tal-
in að vera frá 14. öld og hefir
höfundur hennar áreiðanlega
verið vel kunnur hörpuslætti og
dansleikjum, jafnvel þó þær sög-
ur væru skrifaðar, sem skrök-
sögur mönnum til skemtunar
eins og Grímur prestur Hólm-
steinsson kvartaði sáran yfir
“heimskra manna þokka, þeirra
sem alt þykkir þat langt, er frá
Krists köppum er sagt, ok
skemta framar með skröksög-
ur.” Hér er þá frásögnin um
hörpuslátt Bósa:
“Sigurður (þ. e. Bósi í ná-
grímu Sigurðar) sló hörpu fyrir
brúðunum og þá að full voru inn
borin, töluðu menn að hans líki
mundi enginn vera, en hann
kyað þar lítið mark að fyrst, en
konungur bað hann eigi af spara,
en þá inn kom það minni er sign-
að var Þór, þá skifti Sigurður
um slaginn; tók þá að ókyrrast
alt það, sem laust var, bæði kníf-
SEM meðlimur kornrannsóknarnefndarinnar (Crop
Testing Plan) höfum vér nú endurbætt útsæði
af lrveititegundum þessum: Thatcher, Renown
og Apex sem og ýmsum fleiri tegundum er reynast
beztar í yðar bygðarlagi. Þessar endurbættu teg-
undir getið þér nú fengið á innkaups verði. Talið
við umboðsmann Federal Grain félagsins.
If your eyes tire quickly,
poor lighting may be the
cause. For safety’s sake,
choose Edison Mazda Lamps.
They stay brighter longer.
Ask about new low prices.
MADE IN CANADA
/O
F O R BETTER LIGHT — BETTER SIGHT-USE
EDISON/MAIDA
eJUmipj
Horthern
COMPANY
Etectric
LIMITED
B. Petursson Hardware Co.
Cor. Wellington & Simcoe Phone 86 755
ar og borðdiskar og alt það, sem |
laust var og enginn hjelt á, og
fjöldi manna stukku upp úr sæt-
um sínum og léku á gólfinu og
gekk þetta langa stund. Því næst
kom inn það minni, sem helgað
var öllum Ásum; skifti Sigurður
þá enn um slaginn, og stilti þá
svo hátt, að dvergmáli kvað á
öllu; stóðu þá upp allir þeir, sem
í höllinni voru, nema brúðurin
og brúðguminn og konungur, og
var nú alt á ferð og.flugi í höll-
inni, og gekk svo langa stund.
Konungur spurði hvort hann
kynni eigi fleiri slagi, en hann
segir að eftir voru enn nokkrir
slagir, og bað fólkið hvílast
fyrst; settust menn þá niður
fyrst og tóku til drykkju; sló
hann þá Gýgjarslag og Draum-
bút (Drumbuslag) og Hjarr-
andahljóð, og því næst kom inn
minni; það var signað Óðni og
lauk Sigurður þá upp hörpunni.
Hún var svo mikil, að maður
mátti standa uppréttur í henni;
hún var öll sem á rauðagull sæi.
Þar tók hann upp hvíta glófa
gullsaumaða, og sló þá þann
slag, að Faldafeykir heitir;
stukku þá faldarnir af konunum
og léku þeir fyrir ofan þvertrén,
stukku konurnar og allir menn-
irnir og enginn hlutur var sá að
kyr þyldi, en þá þetta minni var
afgengið, þá kom inn það minni,
er helgað var Freyju, og átti það
síðast að drekka; tók Sigurður
þann streng, er lá um alla þvera
strenginn; hann hafði hann ekki
fyr slegið, og bað konunginn bú-
ast við Rammaslag, en konungi
brá svo við, að hann stökk upp
og svo brúðurin og brúðguminn
og léku nú engir vakrari, og
gekk þessu um langa stund, tók
Sigurður nú sjálfur -hörpuna, en
Smiður tók í hönd brúðunni og
lék nú allra vakrast.”
Hér er annað sýnishorn af
íslenzkri skáldsagnagerð frá
sama tíma, eða þar um bil, sem
minnist á dansleik og söng, þótt
hjá tröllum sé. Það er úr sögu
Hermanns og Jarlmanns. Lýsing
höfundarins, á fettum og brett-
um Þorbjargar tröllkonu þegar
hún reynir að rýma kvefinu og
óhægðinni úr hálsinum, er sígild
og á við enn þann dag í dag. Eg
get ómögulega varist þeirri
hugsun að höfundurinn muni
hafa verið búinn að líða kvalir
og þjáningar við að horfa á og
heyra til einhverrar hálfryðg-
aðrar söngkonu, sem honum
hafi verið í nöp við. Ef til vill
hefir það verið stór og fyrir-
ferðarmikil kona, á næsta bæ
við sagnaskáldið, sem til sín
■hefir látið taka á gleðimótum,
og vakið meira athygli, glaum
og gleði með söng sínum og
dansleikjum, en hann með sögu-
skáldskapnum.
“Þorbjörg móðursystir Ro-
dents konungs í Serklandi hinu
mikla, var hið mesta tröll.” . . .
“Þorbjörg sezt nú niður á einn
stól og biður fólk, að það skuli
hafa nokkuð til gamans; standa
þá upp allir álfar og margt fólk
annað og skeldi á dansleika,
hvert eftir sinni vísu, og þótti
það mikil skemtan.” . . . “En er
lokið var mesta glaumnum, kall-
ar frúin Þórbjörg og bað þá
menn upp standa, sem áður
höfðu setið, og dansa líka eiinn-
inn, til að launa öðrum góða
skemtan; var nú aftur upptekinn
dansinn af risum, tröllum og
flögðum.” . .. “Þær og allir þeir,
sem að gleðinni voru, beiddu nú
Þorbjörgu sjálfa um að bæta
með einhverju móti, ef hún gæti.
Hún kvaðst svo lengi hafa af-
lagt að dansa, en sagðist þó ei
nenna að synja þeim þess, og
var þá hljóð gefið, en hún kvað
bæði hátt og snjalt, líka nokkuð
digurt svo dvergmálaði í hverj-
um hamri:
Brúsi átti bygð í helli
opt var hann þó seint á ferli.
Hún teygði á sjer augabrýrnar,
gapti út að eyrum og sneri um
í sér augunum.” (Sagan er til á
skinni frá 15. öld, en þetta er
tekið eftir hr. Rask).
Fyrsta greinileg lýsing, sem
til er á vikivökum í nýrri tíð, er
eftir Arngrím Jónsson lærða
prófast á Melstað (d. 1648) og
er á þessa leið : “Dansar voru
hér eftir söng bæði kyrðardans-
ar og hringdansar. Kyrðardansa
kallá eg þá, sem fóru fram
eftir settu söngsamræmi, þar
sem kvæði eða söngvísur voru
viðhafðar til að dansa eftir. Þar
var einn forsöngvari og tveir eða
fleiri tóku undir meðhonum, en
hinir dönsuðu á meðan eftir lag-
inu eða fallshættinum í því. En
hringdans eða vikivaki var það,
þegar karlar og konur gengu
fram á víxl (hvort mót öðru ?ða
á bí við annað), greindust svo
aftur eða deildust með nokkrum
hætti. Hvorttveggja dansteg-
undin virðist bera keim af gríska
dansinum (hjá Lakverjum),
nema að því að hér stóðu ein-
stakir menn í röð og sungu söng-
vísur með afmældum þagnarbil-
um, hálfa vísuna, en allur dans-
lýðurinn tók þær upp aftur og
söng í einu hljóði; var svo end-
urtekið við enda hverrar vísu
upphaf eða niðurlag fyrsta er-
indis með nokkurskonar tvqföld-
un, en stundum án hennar. Vilji
einhver telja fleiri danstegundir,
má hæglega heimfæra þær hér
undir, en eg tala hér aðeins um
siðsamlega dansa.” (Þýtt úr
latínu af J. A.)
Næst lýsir Pjetur Resen ís-
lenzku dönsunum á þessa leið: i
“Þar tíðkast einnig dansar; j
syngur þar einn fyrir og aðrir
Þunnur sterkur pappír—
hvert blað með góðu lími—
Þar er Chantecler.
undir, en hinir dansa eftir fall-j
anda söngsins. Varla heyrast
önnur orð í söng þessum hjá al-1
þýðunni en he, he, he, þedidei og
þadida, og eftir því sem söng-
mennirnir brýna meira röddina,
eftir því hreyfa dansmennirnir
líkamann ákafara.” Þessa lýs-t
ingu álítur O. D. í meira lagi
bogna hvað söngin og viðlögin
snertir.
Þetta segir Páll lögmaður |
Vídalín um vikivakann: “Hvað
má líkara vera þýzkra heiðingja
jólahaldi, kvæðum og dansleik-
um og kvæðalátum o. s. frv., sem
fyrir utan allan efa voru leifar
heiðinna manna hátíðissiða, og
voru gleðir kallaðar, eins og hjá
þeim hétu blótveizlurnar mann-
fagnaður, sem Snorri vottar.”
Jón ólafsson frá Grunnavík
minnist á vikivaka og gleðir í
ritum sínum, orðabókinni frægu,
meðal annars þar, er þessi skýr-
ing á orðinu dans, að til sé
tvennskonar dans, karladans og
kvennadans. Karladansinn sé j
harðari og ákafari, en kvenna-
dansinn þýðari og blíðari. “Vant
er að hafa dansa þessa við í
dansleikum þeim, sem kallaðir
eru vikivakar, eða öllu fremur
í leikum þeim, er menn kalla
gleði og fara fram sönglaust. —
Vikivaki er ávalt hringdans, þar
sem karlar og konur skiftast á;
kveða þau og hafa við ákveðnar
fótahreyfingar, eftir því sem
forsöngvarinn vísar til, og dansa
í hring. Að slá dans á hljóðfæri
(fiðlu, hörpu, o. s. frv.) er að
leika danskvæði á hljóðfæri.” —
Svo nefnir Jón til marga dansa,
sem óþarft er að taka upp í
þetta erindi.
1747 kom út í Hamborg, lýs-
ing á íslandi og Grænl., eftir
borgarmeistarann þar, Johann
Anderson merkan mann. Þetta
segir hann um vikivakana á fs-
landi: “íslendingar eru mjög
sólgnir í dans, og fer hann fram
á fornfálegan og einfeldnislegan
hátt. Karlar og konur standa
hvort gengt öðru og lyfta sér upp
og láta fallast af öðrum fætinum
á hinn, til skiftis, án þess að
hreyfa sig úr stað, annaðhvort
eftir söng aldraða fólksins, sem
hefir þægilegar endurminningar
um umliðna tímann og styður
því æskulýðinn í þessu með
mestu ánægju, eða eftir glamr-
inu í mjóu hljóðfæri með fjórum
strengjum, sem menn þrýsta á
með annari hendi en leika á með
hinni.” Hljóðfærið er eftir lýs-
ingunni langspil.
Bjarni Halldórsson sýslumað-
ur á Þingeyri (á árunum 1729—
1775) var ekki við alþýðuskap,
en höfðingi í héraði, rausnar-
maður og gleðimaður. Hann lét
halda jólagleði á Þingeyrum
þrjú ár í röð frá 1755—57, og
bauð þar til fólki úr nágrenninu
■og að öllum líkindum höfðingj-
um lengra að. En svo hefir það
lagst niður, ef til vill fyrir hin
miklu harðindi, er gengu um það
bil, svo að fólk dó úr svengd og
vesöld.
f Ferðabók Eggerts ólafsson-
ar og Björns Pálssonar, sem út
kom 1772, er lýsing á vikivökum
á þessa leið: “Gleðir eða skemt-
anir eru nú ekki nærri eins oft
haldnar á veturna og áður. —
Annars eru ýmsir tilteknir hlutir
sýndir, t. d. hjörtur prýddur ljós-
um, riddari að temja hest, flokk-
ur af skjaldmeyjum. Milli leikj-
anna leika gestir, sem boðnir eru
vikivaka, það er einskonat söng-
ur, er karlmaður og kvenmaður
syngja saman, halda þau í hend-
urnar hvort á öðru og kveða vís-
ur undir ýmsum lögum. Hér er
því mjög undir minninu komið
að geta hitt á og kunnað hinar
fegurstu vísur. Meðan þau
syngja vísuri þessar, beygja þau
sig lítið eitt áfram og aftur á
bak og láta fallast fram á hægra
fótinn, án þess þó að færa sig
úr stað. í byrjun og á milli
kveður forsöngvarinn vísur með
hárri röddu og nokkrir viðstadd-
ir taka undir með honum; hinir
svara honum aftur. Vikivaki er
kunnur frá fornum tímum, og
er hann sumstaðar nefndur dans
(t. d. í Sturlungu), en orðið þýð-
ir á norrænu ekki eiginlega
hreyfingar líkamans, heldur
samsöng eða söng, sem fer fram
á vissan hátt, þegar margir
syngja og söngurinn á að sýna
einhvern tiltekinn atburð. Þeg-
ar á alt er litið er það líklegt að
slíkir leikir hafi áður verið af
betra toga spunnir, þar sem
heldri menn voru með í þeim, en
nú er það ekki tíðkanlegt.”
Mönnum kemur ekki saman
um hvernig vikivaka orðið hafi
myndast, sumir ætla að það sé
komið úr latínu, með íslenzkri
endingu, en Dr. Guðbrandur
Vigfússon álítur, að orðið sé
samsetning af vika og vaka, og
vikivaka nafnið svo komið af
meðvitundinni um, að þessi
gelðimót voru haldin á viku-
fresti það er á aðfaranóttum
sunnudaganna.
f pápískum sið var vakað á
aðfaranóttum stórhátíða og
helgra manna messum, voru það
kallaðar vökunætur eða vigilíur.
Á þessum vökum voru þá sungn-
ar tíðir, þó sjálfsagt með mestri
viðhöfn á jólanóttina. Fjölmenni
sótti þá tíða söng, var það og
venja að menn fóru ekki heim
frá kirkju að aftansöngnum
loknum, heldur biðu eftir messu
næsta dag, einkum þeir, er voru
komnir langt að.
Þá er talið líklegt, að fólki
hafi þótt tímanum vel varið með
því, að vaka nóttina út og slá
upp söng og dansleikjum, kvæða-
lestri, sögusögnum og öðru því,
frh. á 7 bls.
Hátíðaoskir
Til gesta vorra
og vina
The E mbassy
Restaurant
291 Portage Ave.
Winnipeg

•«ll
Holiday Delivery Service
For the convenience of our cuátomers
we will accept orders for delivery
Until 11 p.m.
Three Days Before Christmas
Three Days Before New Year
We will be closed all day December 26th
Phone 57 241
The Riedle Brewery Limited
WINNIPEG, MAN.
Independently Owned and Operated
AwARDCO
TNtOOLO CMAMPIONSHIP MEOAC
SlLVEB AND BRONZE MC0AL9
LONOON ENGLANO
1937
This advertisment is not inserted by the Govemment Liquor Control Commission. The
Commission is not responsible for statements made as to quality of products advertised.