Lögberg - 07.11.1929, Blaðsíða 3

LÖGRERG, FIMTUDAGINN 7. NÓVEMBER 1929.
BIs. 3.

SOLSKIN
BRÚNSKJÓNI.
Sumarið 1859 var eg hjá afa mínum, séra
Jóni SigurSssyni í Kálfholti í Holtum, Var eg
'þá bam að aldri, en þó er mér mjög í fersku
minni atburður, er gerðist þar þetta sumar, og
nú skal sagt frá.
Halldór Þórðarson, gullsmiður, bjó á hluta
af jörðinni, á móti afa mínum. Með honum var
Dalhoff sonur hans. Nú var það, að Dalhoff
fór til Reykjavíkur lestaferð, snemma sumars.
Kom hann aftur með liest brúnskjóttan. Sagt
var, að hann væri uppgjafa reiðhestur, en mjög
var hann illa útleikinn og þvældur að sjá. Auð-
séð var, að góða daga hafði hann ekki átt upp
á síðkastið. Þótti og í honum lítill fengur. —
Hann var ekki notaður túnslátt allan og fram
á engjaslátt.
Frá Kálfholti er heyjað í Safamýri, og er
það margra klukkutíma ferð. Varð því að hafa
alla hesta, sem til voru, til heimreiðslunnar.
Var Brúnsjóna riðið eina ferð á milli, og svo
slept um kvöldið, með öðrum hrossum, í haga.
Nú var það næstu nótt um kl. 4, að heimafólk
vaknaði við að barin voru mörg högg á bæjar-
dyr. Þótti það undrum sæta, og ræddust menn
við hvað valda mundi. Eftir drykklanga stund
var aftur barið, og þá sýnu meira en mið fyrra
skiftið. Klæddust karlmenn þá, og er þeir voru
á leið út, var barið í þriðja sinn, og þá mest.
Er út var komið, stóð Brúnskjóni við bæjardyr,
og horfði bænaraugum á þá, er út komu. Leið
honum auðsjáanlega illa, og var sem hann bæði
mennina ásjár.
Fékk hann þá kvalakast ákaflegt, hnipraði
sig saman og velti sér niður hlaðbrekkuna, eins
og kefli væri. Svo stóð hann upp og kom til
fólksins, er stóð á stéttinni. Mændi hann á það
döprum augum og bar sig aumlega.
Gekk þetta mörgum sinnum, og var margra
ráða leitað, til að lina þjáningar hans, en á-
rangurslaust. Vildu sumir þá að byssa gerði
enda á æfi huns, en aðrir löttu, og varð það
ekki úr. Gekk á þessu fram yfir venjulegan
fótaferðartíma. Lötraði hann þá austur með
bæjarrönðinni >og upp á nyrðri vegg hestarétt-
bæjarröðinni og upp á nyrðri vegg hestaréttar-
innar. Var hún austast og veggir axlarháir.
og var dauður, er að var komið.
Þá er hann var krufinn, kom það í ljós, að
þindin var sundur rifin, utan lítið haft öðru-
megin. —
Þannig endaði æfi Brúnskjóna, og er Ijóst,
að einhvern tíma hefir hann verið búinn að
finna til fyr en þetta. Héldu margir, að hann
hefði atytt sér aldur, er hann komst að raun
um, að mennirnir gátu ekki l>ætt mein hans.
En, hvernig sem það hefir nú verið, þá bar alt
atferli lians meira vott um vit en svo, að hægt
væri að kalla hann Vskynlausa skepnu.”
—Dýrav. Jóhmina Magnúsdóttir.
KVÖLD / SELI.
1 litlu, ein'manalegu, en friðsælu og fallegu •
dalveipi standa tvö hús, hvort við hliðina á
öðru, en þó er dálítið bil á milli. Hús þessi eru
hlaðin úr torfi, með einföldu, ógrónu þaki.
Annað þeirra stendur opið. Það gefur til
kynnna, að þar sé einhver að verki.
Engin hreyfing er sjáanleg, og einhver að-
laðandi dularblær hvílir yfir selin-u. þegar sól-
in sveipar það í aftanbjarma. — Drvkklöng
stund líður.
Þá heyrist hóað, ekki all-langt í burtu, og
hundgáin bergmálar, ásamt hóinu, í fjallinu
hinu megin við dalinn. Smalinn er að koma
með féð. Hægt og rólega renna ærnar í hala-
rófu yfir ásinn neðan við dalverpið, og síðan
upp að kvíunum, sem eru skamt frá selinu. A
eftir seinasta hópnum kemur þreldegur ung-
lingspiltur, léttklæddur, með birkiprik í hendi.
Hundur eltir hann.
Þegar smalinn er kominn heim að kvíunum
eru ærnar farnar að dreifa sér um flatirnar í
kring. Hann lióar, hundurinn geltir og æmar
skilja ávarpið. Eftir stundarkorn hefir smal-
inn lokið við að kvía ærnar og telja þær. Hann
hefir þá komist að raun um, að nokkrar þeirra
vantar.
Nú koma tvær stúlkur heiman frá selinu,
með fötur. Þær fara að mjalta. Mjólkin frevð-
ir í fötunum. Æmar jórtra. Smalinn liggur
á kvíaveggnum og lætur kvöldsvalann leika að
hárinu. Sólin er sezt fyrir stundu.
Þegar mjöltunum var lokið, er ánum lileypt
út úr kvíunum; þær hafa nú fult frelsi til morg-
uns. Stúlkumar taka mjólkurfötumar og bera
þær heim í selið, en smalinn leggur af stað út
í vomóttina til að leita. —
Þolkuband teygir sig inn eftir heiðinni.
Laugaskóla, í des. 1927.
Sigurður Kr. Sigtryggsson.
frá Tungu.
SMALI.
Haustið 1925 fæddist hvolpur, svartstrút-
óttur að lit, belgvíður og liinn mesti silakepp-
ur. Sýndist hann ekki vera efni í smalahund,
en var þó látinn lifa, þar sem bræður hans
tveir vom enn þá óálitlegri. Fljótt kom þó í
Ijós, að fleiri gáfur bjuggu í hvolpinum, en
matgræðgi ein. Hann tók skjótum og miklum
vexti, breyttist allur í útliti og varð hinn fjör-
ugasti. Mjög sóttist seppi eftir að baða sig í
mjöllinni um veturinn, o8 varð það stundum
meira en meðalmanns verk, að koma honum inn
í bæinn aftur, þegar hann komst út. Ekki þurfti
þetta ærslafulla hundsbarn, að óttast slæma
þjónustu. Mamma þrifaði það miklu betur, en
tíðkast sumstaðar hjá æðstu skepnu jarðarinn-
ar. Svo lærði seppi að tanna sig sjáfur, en mér
er enn í minni hve aumingjalegur liann var
við það verk í fyrstu. — Nú var farið að hugsa
um nafn handa þessum tilvonandi fjárhundi,
og eftir nokkrar bollaleggingar hlaut hann
nafnið Smali. Það liðu ekki margir dagar,
þangað til hann þekti nafnið sitt.
Um vorið var Smali nær því fullvaxinn
hundur, stór vexti, en rennilegur og gljáandi.
Undir eins oK reynt var að nota hann við kind-
ur, kom það í ljós, að hann var ekki svo auð-
sveipur sem skyldi. Aðeins eina kind tók liann
út úr fjárhópnum, elti hana langar leiðir og
lilýddi ekki ávítum og argi. Einnig sat Smali
sig aldrei úr færi með að beita vígtönnunum.
Heima fyrir tók liann upp þann sið, að sitja á
baðstofumænirinn, en þaðan sér vel yfir tún-
ið, — og rak þá oft óbeðinn úr því stundum
óþarflega vel. — Löngum var þó Smali ekki
heima; var hann þá ýmist uppi í f jalli að káka
í fé eða út um alla móa að elta fugla. Af þessu
hafði hann takmarkalausa skemtun.
Loks varð þó Smala þetta óstöðvandi æsku-
fjör að fjörlesti. Síðastliðið sumar lagði hann
það í vana sinn að skreppa til næsta bæjar. í
seinasta sinn fór hann þangað á sunnudag,
lenti með ferðamönnum út í dal, og tapaðist
frá þeim. Smala sáum við svo aldrei framar.
Fréttum aðeins um afdrif lians. Hann hafði
heimsótt einn bóndabæinn og myrt nokkra ali-
fugla. En eigendur fuglanna tóku sér það
bessaleyfi að senda liann inn í eilífðina. — Eg
stóð orðvana, þegar eg heyrðþjietta. Eg rifj-
aði upp fyrir mér í huganum hinn stutta æfi-
feril vesalings Smala, og gat þá ekki áttað mig
á, hvort hér væri að ræða um hversdagslega
sögu, eða æfintýri.
Laugaskóla í des. 1927.
Sigurður Kr. Sigtryggsson,
frá Tungu í Fnjóskadal.
KÚTUR.
Nú eru liðin tvö ár síðan sá sorglegi atburð-
ur feom fyrir mig, sem eg ætla að segja frá í
þessu sögukorni. Aður en eg segi frá því, verð
eg að skýra frá tildröfrunum.
Eg átti kött, sem eg kallaði Kút, og þótti af-
skaplega vænt um liann, eins og öðrum, sem
kyntust honum. Eg gæti margar sögur um
kyntust honum. Eg gæti margar sögur um
hann sagt, því liann var afskaplega vitur. En
eg ætla að láta nægja, að setja hér ofurlítið
sýnishorn, sem dæmi upp á vit lians.
Eg lofaði honum ætíð að sofa í sama her-
bergi og við hjónin sváfum í; bjó um liann í
logustól og breiddi ofan á hann, áður en eg fór
að hátta. En þegar liann þurfti fram á nótt-
inni til sinna erinda, þá kom hann að rúm-
stokknum til okkar, lagði framlappimar upp
á rúmið og mjálmaði, þar til við vöknuðum og
hleyptum honum fram.
Annað var það, að ef hann sá menn, sem
höfðu komið til okkar og strítt honum, ganga
götuna hjá húsi okkar, þá stökk hann glugga
úr glugga og urraði og hvæsti.
Eins var hann nokkuð viss að sjá það á
gestum, livort þeir voru kattavinir eða ekki.
Til sumra stökk hann strax og þeir voru seztir,
fn ^já öðrum sneiddi hann það mesta, sem
hann gat.
Eg^átti þá engin hænsni, og varði eg því
bæði túnblett, er við eigrum, og bæjarþakið. En
er hann hafði séÖ mig gera þetta nokkrum sinn-
nm> Kútur elti mig eins og tryggur hund
ur’ máttu aldrei koma hænsni eða aðrar
skepnur heim á þlettinn, svo að hann ræki þær
ekla, ef hann réð við þær, — en þ^ð voru ekki
nema hænsni, sem hann réð við, — eða þá að
hann kom inn og klag’aði það fyrir mér.
Það > ar kvöld eitt um vorið, áður en hinn
sorglegi atburður vildi til, að við erurn að borða
kvöldmat, að Kútur kemur inn og mjálmar alt-
af í sífellu og strýkur sér upp við mig, og hleyp-
ur svo til dyra. Eg held nú, að hann sé að kæra
einliverja skepnuna, sem sé komin í túnið, fer
því út með honum, en sé ekki neitt; lileypur þá
Kútur austur að skurði, sem er fyrir austan
lóð okkar, lítur til baka og mjálmar. Af því eg
skildi liann ekki þá, þó eg skildi hann síðar, fer
eg inn í bæ og læt hann eiga sig. Svo líða marg-
ir dagar, að ekki kemur Kútur minn heim, —
sem var þó óvanalegt, því hann var varla næt-
urlangt í burtu. —
Fór eg því að halda spumum fvrir um hann,
en enginn hafði séð Kút. Eftir marg-ítrekaða
leit og fyrirspurnir, er mér sagt, að lík hans
hafi sézt. Kútur var einkennilegur að lit, að
að mestu hvítur, með svarta bletti á bakinu; sá
eini með þeim lit hér í kaupstaðnum. — Eg þyk-
ist nú vita, að einhver velviljaður mér, — eða
hitt þó heldur, — hafi tekið af honum lífið.
Mér er vísað þangað, sem hann átti að liggja,
en þar er þá ekkert kattarlík. Líður nú alt sum-
arið, haustið og fram á vetur, að enginn verð-
ur var við Kút. Styrkist eg þá í trúnni um það,
að hann sé dauður.
Þegar kemur fram á jólaföstu, fer eg að
taka eftir kattarslóðum eftir hverja nótt, alt í
kring um bæinn, en mest fyrir utan þá glugga,
sem Kútur var vanur að ganga um, því liann
gekk ekki síður um glugga en dyr. Fór mér þá
ýmislegt að detta í hug, og gaf eg dýri þessu
úti á kvöldin áður en eg fór að liátta, og ætlaði
að hæna það að, hver sem það ætti. Það, sem
eg gaf út, var horfið á hverjum morgni, en
aldrei sá eg neitt dýr. Svo var það einn dag,
rétt fyrir jól, að eg kem út í rökkrinu; skýzt þá
köttur úr rjúpum, sem eg átti úti á bæjarþili,
og sýnist mér þetta vera afar líkt mínum gamla
vini. Kalla eg því á hann með nafni, því Kútur
gegndi mér æfinlega, ef hann lieyrði til mín.
Staðnæmdist þá dýrið, og lítur til baka, og
hleypur svo áfram, í eyðihlöðu, sem þar er
skamt frá. En sökum þess, að hlaðan var full
af heyi, var ómögulegt að komast að, til þess
að athuga kisu. Hlöðueigandinn var að spurð-
ur, og kvað hann flækingskött vera þar, grá-
skjóttan að lit, og sé hann svo grimmur, að ann-
að hvort verði hann að láta drepa hann eða
hætta að ganga um hlöðuna. Held eg því, að
mér hafi missýnst í rökkrinu, og hætti að hugsa
um þetta.
Svo var það á aðfangadag jóla, kl. 5 e. m.,
að ein skyttan hér á staðnum kemur inn til mín
og spyr mig, hvort það sé kötturinn minn, sem
sé hér á hlaðinu. Eg fer út, og það fyrsta, sem
eg sé, þegar út kemur, er Kútur í blóðbaðinu.
Eg ætla ekki að lýsa geðshræringunni, sem eg
komst í við þessa sjón, því það er ekki hægt
með orðum.
Það hafði þá verið minn gamli vinur, sem
eg sá í rökkrinu um kvöldið, en hlöðu-eigand-
inn fyrst og fremst þessi hetja, að þora ekki
að ganga um lilöðuna, ef kötturinn væri þar; í
öðru lagi þessi framúrskarandi vísindamaður í
litarfræði, að þekkja ekki grátt frá svörtu, og
í þriðja og síðasta lagi, þessi dýra- og guðs-
vinur, að láta ráðast á mállaust dýrið, um það
leyti, sem helgin er að byrja, og stytta því ald-
ur. Annars er þetta líklega eins dæmi hjá
kristnu fólki, að aflífa skepnu í fullu fjöri á að-
fangadagskvöld jóla.
Þessi urðu þá æfilok Kúts míns, þó öðru vísi
væri til ætlast. — En það er eg viss um, að
hefnd fyrir þetta níðingsverk á eftir að koma
fram, við þann, er til ódæðisverksins hvatti.
Blönduósi, 7. des. 1927.
—Dýrav. Á. G. J.
KVÖLDBLIK.
Roðna hnúkar hárra fjalla,
á hauður geislar bjartir falla,
ljóma ský og liljur fríðar,
ljóma engi, grund og hlíðar.
Sólin kveðju sendir drótt,
segir: friður, góða nótt.
Blund í væran blóm hvert hnígur,
á beðinn gullna er eygló stígur.
Þúsund radda þagna ómar,
er þessi dýrðarkveðja liljómar;
í lotning hneigi ég höfuð mitt,
ó. herra! — og mikla veldið þitt.
—Hmbl. M. K. Einar Sisurfinnsson.
LITUR BLÖMANNA.
Hver einasti maður, sem hefir auga fyrir
náttúrufegurð, liefiy beinlínis eða óbeiníinis
undrast yfir lit blómanna og spurt sjálfan sig:
Hvaða litur skvli vera algengastur í ríki
blómannaf Hvaða litur er elztur. Hvers
vegna er annað blómið hvítt, en hitt gult? Hvers
vegna eru þau dökkbláu, sem nálgast svo mjög
svarta litinn, mjög fá og sjaldgæf í samanburði
við aðra liti?
Auðvitað liafa spumingar þessar og það,
sem stendur í sambandi við þær í marga manns-
aldra verið viðfangsefni vísindamanna í grasa-
fræði. Margs hafa þeir orðið vísari, en stórar
gloppur em stöðugt á þekkingu mannanna,—
hér eins og annars staðar, þar sem um móðir
náttúra er að ræða.
Hin graisafræðilega hagfræði virðist liafa
slegið því föstu, að flest blóm í heimi þessum
séu gul. Þar næst koma litirnir rauður og hvít-
ur. Blátt er sjaldgæfastur blómalitur.
Og spvrði einhver í barnslegri teinfeldni,
hvaða blómalitur sé elztur, þá er sú spuming
alls ekki svo barnsleg. Vísindin virðast fvrir
langa löngu vera komin að þeirri niðurstöðu,
að hvít blóm séu elzt. Þau vom þegar til á
steinöldinni og þá þektust aðeins óásjáleg græn
og hvít blóm. Hin gulu, rauðgulu, rauðu og
fjólubláu voru á krítartíknabilinu, en hin bláu
komu fyrst til sögunnar á þriðju jarðöld. Blóm
þau, sem við nú ræktum, svo sem liinn blái æm-
prís, bláklukkur, síkoríur, gleym-mér-ei os ilm-
jurtir, em svo að segja alveg nýlega komin.
En þá er það hreint ekki undarlegt, þó að
blái liturinn sé svo sjaldgæfur, getur maður
máske sagt.
En maður kemst ekki svo hæglega hjá
spurningunni. Að minsta kosti eru til ýmsar
ábyggilegar fræðikenningar um, hvers vesna
hinn djúpblái litur er og verður sjaldgæfastur.
1 þessari grein er að eins talað um viltar plönt-
ur, um plöntur eins og þær vaxa í sjálfri nátt-
úrunni, án þess að maður komi þar að.
Hin grasafræðilegu vísindi munu á vorum
dögum fyrst og fremst vísa spumingu þessari
til spúmingarinnar um skordýrin.
Aukning, eða tímgun, ef maður má svo
segja, að flestra viltra blómtegunda verður,
eins og kunnugt er, með hjálp skordýranna.
Þau flytja á hunangsveiðum sínum ofurlítið
frjó frá einu blómi, sem er karlkyns, til annars,
sem er kvenkyns, og verður æxlunin á þann
hátt. Áreiðanlega er það skröksaga, um hin
stórkostlegu augu skordýranna. Það er með
þau eins og mennina: gul, hvít, og rauð blóm
vekja sjón og huga meiri eftirtekt, heldur en
blá og dimmblá blóm. (Framli.)