Lögberg-Heimskringla - 19.11.1959, Blaðsíða 5

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 19. NÓVEMBER 1959
5
150 ár liðin fró fæðingu
Edgar Allan Poes
Efiir S. J. Harry
Hinn 19. janúar 1809 — fyr-
ir rúmum hundrað og fimm-
tíu árum — hófst hin stutta,
sorglega og skuggalega tilvera
manns, sem var lítt þekktur
lithöfundur í lifanda lífi, en
átti eftir að geta sér slíka
frægð fyrir ritstörf, að þekkt-
ur gagnrýnandi okkar daga
hefir sagt um hann, að hann
sé i inn af fimm eða sex amer-
ískum rithöfundum, sem tví-
maelalaust tilheyra hinum ó-
óauðlegu heimsbókmenntum.
Edgar Allan Poe, skáldið,
gagnrýnandinn og smásagna-
sagiahöfundurinn, er einhver
unc arlegasta og raunalegasta
Persóna í sögu amerískra bók-
mennta. Var hann frumleg-
asti snillingur Ameríku eins
og Tennyson sagði, eða var
hann ekki annað en „hag-
yrð ngur“ eins og Emerson
kaliaði hann? Þótt franskir
gagarýnendur hafi snemma
horið mikið lof á Poe, lét
Henry James svo ummælt, að
hriining á verkum hans bæri
»órækan vott um frumstæðan
hugsanagang". Seinna sagði
William Butler Yeats um
har.n, að hann verði „alltaf
tali m mikið lýriskt skáld
uieðal allra þjóða“, og Paul
Valéry áleit, að enginn hefði
lag'i stærri skerf til bók-
uiennta en Poe, bæði í bundnu
og óbundnu máli.
Gagnrýnandanum Joseph
Wood Krutch, höfundi ævi-
sögu Poes, farast m. a. þannig
°rð um hann: „Hér um bil öll
hin fáu ár, sem Poe lifði eftir
að hann varð fullorðinn mað-
Ur, bjó hann við margs konar
eymd — ýtrustu örbirgð,
sjúklegan drykkjuskap og all-
ar þær kvalir, sem skæð
taugaveiklun gat valdið. —
Annars vegar er hér eitt bezta
dæmið í sögu heimsbókmennt-
9nna um vanmetinn snilling,
en hins vegar er enginn vafi,
að hans eigið veiklyndi dró
kjarkinn úr þeim, sem reyndu
0ð hjálpa honum.“
En hvernig urðu hin miklu
afrek Poes til við slíkar að-
stæður? Um það segir Philip
van Doren Stern: „Af eymd
^oes fæddust draumar hans
°g efnið í ljóð hans og sögur.
Hann auðgaði komandi kyn-
slóðir á kostnað hamingju
ið. Slík hafa verið örlög
margra og flestir þeirra hafa
horfið í gröf sína, öllum
gleymdir. En Poe leitaði ekki
aðeins huggunar í hugarórum
sínum; hann veitti þeim út-
rás í verkum sínum, dró fram
í ljóði og sögu hin myrku öfl,
sem ásóttu hinn vansæla og
þrautpínda huga.“
Árið 1845 — fjórum árum
áður en hann dó — skrifaði
hann eftirfarandi: „Ég hef ver-
ið vitfirrtur; en sú spurning er
enn óleyst, hvort vitfirring sé
hin æðsta vizka — hvort
margt af því, sem er dýrlegt
— hvort allt sem er djúp-
stætt — fæðist ekki af sjúk-
leika hugsunarinnar — hugar-
ástandi, sem er hafið upp á
kostnað almennrar skynsemi.
— Þeir, sem dreymir á daginn,
eru sér meðvitandi um margt,
sem fer fram hjá þeim, sem
dreymir aðeins á nóttunni."
Þráðurinn í ljóðum hans er
ofinn úr hinu króníska þung-
lyndi, sem þjáði hann. í rit-
dómi segir hann einhvers
staðar: „Fegurðin í sínu æðsta
veldi fær viðkvæma sál til að
fella tár. Þunglyndi er þann-
ig eðlilegastur hljómgrunnur
allra ljóða.“
Þegar Poe átti skammt eftir
ólifað, reyndi hann eitt sinn
að útskýra Öfgana, sem hann
hafði verið fordæmdur svo
hlífðarlaust fyrir. Og úr
fylgsnum sárþjáðrar sálar
heyrðist hróp hans, er hann
sagði: „Ég finn alls enga
ánægju í þeim hvötum, sem ég
sökkvi mér stundum svo æðis-
lega niður í. Það var ekki í
leit að hamingju, sem ég hef
hætt lífi mínu, mannorði og
viti. Það var gert í örvænt-
ingarfullri viðleitni að flýja
undan kveljandi minningum,
óþolandi einmanakennd og
óttanum við einhvern und-
arlegan og óumflýjanlegan
dóm.“
En þrátt fyrir allt hélt hann
áfram ritstörfum og hvert
verkið rak annað. Komandi
kynslóðir hafa lært utanbók-
ar kvæði eins og „The Raven“,
„The Bells“ og „Annabel Lee“
og hrollvekjur eins og „The
Fall of the House of Usher“ og
„Murders in the Rue Morgue“.
Af hinum frjóa heila hans óx
sakamálasagan í nútímamynd
— alvopnuð. Engu, sem í raun
og veru skiptir máli, hefir ver-
ið bætt við form hennar né
innihald síðan Poe féll frá,
nema ef vera skyldi fyrir áhrif
seinni tíma vísinda.
Áhrifin af ljóðum Poes voru
mikil og margs konar, einkum
meðal franskra ljóðskálda
seinni hluta 19. aldar. Kemur
þ^ð greinilega fram í kvæða-
bók Baudelaires „Flowers of
Evil“ og þeirri kenningu Rim-
bauds, að ljóðskáldið verði að
s t e f n a að „kerfisbundinni
truflun á skilningarvitunum",
og nú eru ljóð hans aftur kom-
in í tízku meðal fulltrúa ungu
kynslóðarinnar víða um heim.
í'áir telja þó, að hugmyndir
þessar séu upprunnar í Amer-
íku um miðja 19. öld. Við lest-
ur á verkum Poes kvaðst
Baudelaire hafa séð „mér ti .
skelfingar og ánægju ekki að-
eins efnið, sem mig hafði
dreymt um, heldur setningar,
sem komið höfðu í huga mér
og hann hafði skrifað 20 árum
áður.“
Philip van Doren Stern
reynir að gera skil ritferli
Poes með þessum orðum:
Pennaskraf
Gömul saga sögð var mér —
saman voru að hringla
látlaust, eins og líklegt er,
Lögberg og Heimskringla.
Oft þeim höfðu ýtar spáð —
enda mundi gaman.
Því var fundið þetta ráð,
þau að tengja saman.
Hamingjan var heilla sterk,
hún, er blaðið skírði.
Göfug kona, greind og merk,
giftu þeirri stýrði.
s.lálfs sín og — áður en yfir
Uuk — jafnvel á kostnað and-
legs heilbrigðis og lífs. Mátt-
^rinn, sem knúði hann til þess
skapa, svipti hann einnig
vUinu. Þegar hann var barn,
Var hann móðurlaus og hon-
var haldið frá öðrum
körnum; þegar hann var ungl-
lrigur, var hann auðmýktur
honum var hrundið út í
l^bdsamlegan heim; þegar
ann var fullorðinn maður,
Varð hann fyrir sífelldum von-
rigðum og honum var neitað
þá viðurkenningu, sem
°num fannst hann eiga skil-
Greip hún penna glöð og hress,
gerðan vel, úr stáli.
Höndin lyftir hátt í sess
helgu feðra máli.
Vertu ágæt, Ingibjörg,
alþjóð svo þig blessi.
Heilla ráð þín ræktu mörg
ritstjóra í sessi.
Semja menn og segja frá,
sinni tungu unna.
Islenzkunni aðstoð ljá
allir, sem það kunna.
Jón Magnússon,
Seattle, Wash.
„Þótt hann væri skrumari,
ritþjófur, sjúklegur lygari,
volandi barn, raupari og
sjálfselskufullur og óábyrgur
drykkjumaður, gerði hann
yað, sem fáir amerískir rit-
íöfundar höfðu gert minnstu
tilraun til að framkvæma:
hann opnaði flóðgáttir undir-
vitundarinnar og leysti úr
læðingi hinar undarlegu og
ógnþrungnu hugmyndir, sem
sjaldan hafði verið gefið rúm
i prentuðu máli, fyrr en hann
leiddi þær inn í verk sín.“
Lesb. Mbl.
Leigubilar í New York of lif-lir
Nýlega bárust okkur fréttir
af landa okkar, Jóhanni Pét-
urssyni, sem dvelst í Banda-
ííkjunum og er aðalskemmti-
crafturinn á skemmtidagskrá,
sem nefnist Royal American
Shows. Jóhann mun vera
læsti maður í heimi, eða því
íefir a. m. k. ekki verið mót-
mælt fram að þessu.
1 blaðinu Arkansas Demo-
crat birtist 7. okt. s. 1. viðtal
við Jóhann, sem fram fór í
íbúðarvagninum hans, þar
sem komið hefir verið fyrir
sérstaklega löngu rúmi. Þar-
leggur hann sig milli þess sem
hann kemur fram á sviðinu,
og eyðir tímanum við lestur
íslenzku dagblaðanna.
Erfitt að fá skó
Jóhann strauk skeggið, en
hann hefir sítt alskegg og
sagði blaðamanninum frá ævi
sinni. Hann væri af fiski-
mönnum kominn. Þó fjöl-
skylda hans væri æði há í loft-
inu, faðirinn 185 sm. og hæsti
bróðirinn 195 sm., þá hefði
hann vaxið þeim öllum yfir
höfuð. Hann var þó venjulegt
barn við fæðingu og óx með
oðlilegum hætti þangað til
hann var 12 ára. En næstu 8
árin spíraði hann upp í loftið
og 25 ára gamall var hann bú-
inn að ná núverandi hæð, 264
sm (tæpl. 9 fet).
Aðspurður um kosti og ó-
kosti þess að vera svona stór,
svaraði Jóhann, að allt hefði
sína kosti, en helztu ókostirn-
ir væru hve erfitt væri að fá
á sig föt, einkum skó. Alla skó
fær hann frá Brocton skóverk-
smiðjunni í Massachusetts og
fötin verður hann líka að láta
sauma sérstaklega.
Hann k v e ð s t hafa ofur
venjulega matarlyst, en bætir
því við, að hann borði 3—4
máltíðir á dag. óþrjótandi
matarlyst hans hvarf um leið
og hann hætti að vaxa.
Jóhann á í mestu vandræð-
um með að finna leigubíla,
sem hann getur komizt inn í.
Fyrir nokkrum vikum varð
hann að gefast upp á að stíga
inn í einn af árgerðinni 1959
í New York. Loks fann hann
þó einn af gamalli gerð, sem
hægt var að opna þakið á.
Hann á sjálfur lítinn trukk,
sem sérstaklega hefir verið
útbúinn fyrir hann, þar eð
ekki er nægilegt rúm fyrir
fætur hans og höfuð í venju-
legum bílum.
Fiskar í Florida á veirum
Jóhann býr á veturna í sér-
staklega útbúnum vagni, sem
hann á, í Sarasota í Florida,
og eyðir tímanum við fiski-
veiðar.
Að lokum var Jóhann spurð-
ur hvort fólk áræddi nokkurn
tíma að áreita hann, svona
stóran risa. Hann kinkaði
kolli.— Það kemur fyrir, sagði
hann. En ég horfi bara yfir
kollinn á þeim.
ALLT ÁRIÐ
FLUGGJÖLD TIL
ISLANDS
Lægri en nokkur önnur
ÁÆTLUNARFLUGFÉLÖG UM REYKJAVÍK
TIL STÓRA-BRETLANDS — HOLLANDS — NOREGS —
SVÍÞJÓÐAR — DANMERKUR — ÞYZKALANDS
Á tímabili hinna lægstu fargjalda, lægri en “Economy” far-
rými en þó er boðin fyrsta flokks fyrirgreiðsla, ókeypis tvær
máltíðir, auk koníaks og náttverðar. Færri farþegar, meira
fótrými. Stytzt úthafsflug frá New York. — Aukaafsláttur
vegna fjölskylduferða.
30.000 FARÞEGAR Á ARI
LEITIÐ UPPLYSINGA HJA FERÐASKRIFSTOFUNNI
n /~\ n
KELAflDIGj AIHLINES
15 West 47th Street, New York 36 PL 7-858$
New York • Chicago • San Francisco
FOR RESERVATIONS Tel. WH 2-8424
CALL OR TELEPHONE
P. LAWSON TRAVEL LTD.
(Arthur A. Anderson, Mgr.)
Authorized Agenis
247 NOTRE DAME AVE., WINNIPEG 2. MAN.