Lögberg-Heimskringla - 07.02.1963, Blaðsíða 5

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 7. FEBRÚAR 1963
5
Leskaflar í íslenzku
handa byrjendum
Proí. Haraldur Bessason
Prof. Richard Beck. Ph.D.
XXXI
The declension of the demonstrative pronoun sá, the, he
(who), that, (this), such, also used in exclamations, runs as
follows: M. Sing. F. N.
Nom. sá sú það
Acc. þann þá það
Dat. þeim þeirri því
Gen. þess þeirrar þess
Plur.
Nom. þeir þær þau
Acc. þá þær þau
Dat. Gen. all genders þeim þeirra
Note that sá can both be used as a noun and adjective.
Translate into English:
Þeir, sem lesa íslenzku, ættu að geta talað hana. Ég lánaði
þér þann bíl í þeim tilgangi, að þú gætir ekið með gesti þína
norður í Nýja Island. Ferðamenn fara einkum til þeirra staða
á Islandi, sem þeir hafa lesið um í þeim bókum, sem skrifaðar
hafa verið um sögu íslenzku þjóðarinnar. Þær bækur eru
venjulega á því máli, sem flestir lesa, þ.e. ensku. Sú tunga
er kennd í flestum skólum Evrópu.
Börnin ganga á þann skóla, sem er næstur heimili þeirra.
Hann er vinur þess manns, sem átti heima í húsinu hinum
megin við götuna. En sá híti, sem stundum er hér inni! Farðu
þá götuna, sem stytzt er.
Vocabulary:
bíl, masc., car acc. sing. of bíll
ekið, driven, past participle of
aka
ensku, fem., English, dat. of
enska
farðu (far þú), go, imp. of fara
ferðamenn, masc., tourists,
nom. plur of ferðamaður
gesfi, masc., guests, visitors,
acc. plur. of geslur
geia, to be able to
gælir, could, subjunctive of
geia
næstur, next to
skrifaðar, written, past par-
ticiple of skrifa
siaða, masc., places, gen. plur.
of staður
siundum, sometimes
siyizi, shortest, superlative de-
gree of siuiiur, short
sögu, fem., history acc. sing.
of saga
iilgangi, masc., purpose, dat.
sing. of iilgangur
götuna, fem., street, acc. sing.
of gata
heimili, neuter, home, dat.
sing. of heimili
hiii, masc., heat
lánaði, lent, pret. ind. of lána
máli, neuter, language, dat.
sing. of mál
Nýja ísland. neut. the area
around Gimli, Árborg and
Riverton in Manitoba
tunga, fem., language.
venjulega. usually
vinur, masc., friend
þ.e. (það er), that is, i.e.
þjóðarinnar, fem., nation, gen.
sing. of þjóð
ællu, ought to, pret. subjunc-
tive of eiga
Sir John A.
Framhald úr síðasla blaði.
íbúatala Canada 1867 var
sem næst 3,300,000 manns.
Nærri helmingur þessa fólks
bjó í Ontario, þrír af hverjum
tíu voru frönsku mælandi, en
sex af hverjum tíu voru
Brezkir. Fjörtíu og tveir af
hundraði voru kaþólskir og
samkomulag með þeim og
prótestöntum ekki sem bezt.
Fjórir af hverjum fimm íbú-
um voru úti á landsbyggðinni.
Aðal borgir voru Montreal
með hundrað þúsund íbúa og
Toronto og Quebec með sextíu
þúsundir hver.
Nú fór Macdonald að hugsa
um norðvestur landið; hann
hafði aldrei ferðast vestar en
Ontario og vissi því lítið meira
en það að allt þetta landflæmi
Macdonald
væri eign Hudson Bay félags-
ins. Félaginu hafði Karl kon-
ungur II gefið landið svo víða
sem vatn af því rann inn í
Hudson flóann. En félagið fór
að öllu eins og þeir ættu allt
vestur að Kyrrahafi og norður
að íshafi. Bretastjórn samdi nú
við félagið að sleppa eignar-
rétti á landinu og einnig á
einka-verzlunarrétti. Þ e s s i
samningur var gerður nóv. 1.
1869. Félagið fékk hálfa aðra
milljón dali í peningum og sjö
milljón ekrur af landi. Þetta
vakti strax gremju og fjand-
skap fólks þar vestra. Því
fannst að félagið væri að selja
það eins og skepnur. Enginn
hafði spurt það hvort því
geðjaðist húsbóndaskiftin.
Þetta leiddi til ófriðar og varð
stjórnin eystra síðast að senda
her vestur áður en friður
fékkst.
Einn aðal verzlunarstaður
félagsins — Fort Garry — stóð
þar sem Winnipegborg er nú.
Þar í nánd bjuggu um 11,000
manns. — Margir sem höfðu
unnið fyrir félagið í mörg ár,
tekið sér lönd til bústaðar og
fengið þau til eignar hjá félag-
inu. Nú voi'U þeir hræddir um
að þeir myndu tapa þessum
landeignum. Menn sem höfðu
unnið fyrir félagið svo að
segja ævilangt sáu að þeir
myndu tapa atvinnu sinni.
Flezt af þessu fólki voru
franskir kynblendingar (Mét-
Jóhann G. Jóhannsson
höfundur greinarinnar
ins) og fengu sem fyrirliða
mann sem hét Louis Riel. Riel
var fæddur og uppalinn í St.
Boniface. Hann hafði verið
austur í Quebec um tíma að
læra til prests, en hann var
heldur vanstiltur, með erfiða
geðsmuni svo hann varð að
hætta og fór aftur heim til St.
Boniface.
Riel stofnaði bráðabyrgða
stjórn og voru fleztir sáttir
með þetta ráðslag þar til að
Ottawa stjórnin tæki við. En
lengra vestur söfnuðust menn
saman með þeim ásetning að
reka Riel og stjórn hans frá
völdum. Þetta fór nokkuð
öðruvísi en ætlast var til. Riel
hafði nóg fylgi til að tvístra
þessu liði og fanga suma —
meðal þessara, mann frá On-
tario sem Scott hét. Kynblend-
ingar hótuðu öllu hörðu en að
síðustu fór svo að allir sluppu
nema Scott. Riel lét skjóta
hann. Þetta var mesta yfirsjón
Riels, því Scott hafði tilheyrt
orange reglunni austur í On-
tario og nú risu Ontario menn
upp bálreiðir og heimtuðu
hefnd. Það var aðallega þetta
tilfelli sem dreif Macdonald
til að senda her vestur.
Fimmtán árum síðar varð
Macdonald aftur að senda her
á hendur þessum sömu mönn-
um. Kynblendingar höfðu tek-
ið sig upp og flutt norð-vestur
að Saskatchewanfljótinu —
margir í nánd við staðinn þar
sem Prince Albert bær er nú.
Þegar fólk fór að flytja þangað
tóku kynblendingar til vopna
og hófu uppreisn — aftur und-
ir forustu Riels. í millitíðinni
hafði hann dulist austur í
Quebec um tíma og síðustu ár-
in suður í Montana. Nú báðul
kynblendingar hann að koma
og veita þeim forystu. Hann
varð við bón þeirra. Þessi upp-
reisn var miklu alvarlegri en
sú fyrri og endaði svo að Riel
var hengdur. En þessi upp-
reisn bjargaði C.P.R. félaginu
þégar það var í mestu fjár-
þröng; það hefir verið sagt að
fyrir þetta hefði C.P.R. átt að
reisa Riel minnisvarða.
Sir John varð fyrir hörðum
dómum fyrir líflát Riels hjá
kaþólskum bæði í Quebec og
í vesturlandinu. Stjórnin hafði
ekki aðeins hlíft honum eftir
fyrri uppreisnina heldur einn-
ig veitt honum styrk svo hann
færi burt úr landinu. Auðvitað
var þessi styrkur ekki af al-
mennings fé en fenginn hjá
öðrum. Það sem algerlega
sneri Macdonald nú á móti
Riel var það, að þegar horfði
til ófriðar bauð Riel að koma
á sáttum og friði. Ef honum
væru borgaðir 37 þúsund dalir.
Hann minntist ekki á.að neitt
þyrfti að gera fyrir fólkið sem
hafði kosið hann og treyst
honum sem leiðtoga.
Þegar hingað var komið
mátti Macdonald vera vel á-
nægður með framkvæmdir.
Mest fyrir hans handleiðslu
var fengin samvinna og sam-
komulag með frönskum og
brezkum; fylkjasambandið
stofnað og tveim fylkjum bætt
við — Prince Edward eyjan
1872 og Manitoba 1871; og
Canada hafði nú algerð umráð
yfir norðvestur héruðunum.
Nú var eftir að ná í Kyrrahafs-
ströndina. Fólk í British Col-
umbia heimtaði að járnbraut
væri lögð vestur að hafi ef
þeir ættu að gerast meðlimir
fylkjasambandsins. Nú varð
að stofna félag til að leggja
þessa járnbraut, og í þetta
skifti hugsaði Sir John sér að
ná í traustari leiðarvísir en
Sir Hugh Allan. Maðurinn
sem fenginn var til að stofna
félagið og veita því forustu
var Sir George Stephen þá
forseti Montreal bankans.
Stephen var náfrændi Donald
Smith (síðar Strathcona lá-
varður), nú yfirráðsmaður
Hudson’s Bay félagsins í Can-
ada. Frændurnir voru báðir
stórauðugir — höfðu grætt
milljónir á járnbrautabraski
og öðru í Bandaríkjunum og
víðar.
Félagið sem stofnað var, var
nefnt Canadian Pacific Rail-
way. Stjórnin lagði því til 25
milljón dali í peningum, 25
milljón ekrur af landi og það
sem Mackenzie stjórnin hafði
lagt af þessari fyrirhuguðu
járnbraut sem virt var á 37
milljón dali. Þess utan voru
félaginu veitt ýms hlunnindi,
t.d. þeir borguðu engan toll á
innfluttnu efni, voru skattfríir
og í tuttugu ár mátti enga
járnbraut leggja milli járn-
braut þeirra og landamæranna
að sunnan. Brautin varð að
liggja algerlega innan Canada
og hluthafar urðu að vera
Brezkir borgarar. Brautin átti
ekki að lenda í höndum
Bandaríkja eða annara glæfra-
manna!
Frh. á bls. 7.
ELECTRICITY
POWERS
PROGRESS
National Electrical Week, February 10-16 honors the
116th anniversary of the birth of Thomas Edison, in-
ventor of the first practical incandescent light bulb and
the man largely responsible for the creation of our
modern electrical industry.
The theme of this year’s National Electrical Week is
“Electricity Powers Progress”. For evidence as to the
truth of this statement you have only to look around
you — on the job, in the home, in the community.
Electricity is truly an amazing servant, and the electrical
industry has put its magic to work in countless ways.
City Hydro is proud to be a member of this vital in-
dustry which is contributing so much to the strength
and prosperity of the nation.
NATIONAL ELECTRICAL WEEK. FEBRUARY 10-16