Dagsbrún - 19.10.1918, Blaðsíða 1

\lmaum bkkTI A 1-5 ¥3 ¥ I 1x1 o l i» bki
l J UAuoDn U 1N L—-
BLAÐ JAFNAÐARMANNA
GEFIÐ ÍT AF ALPÝÐUFLOKKNDM
43. tbl., 4.
Dag’urinn.
í dag á þjóðin að segja já eða
nei við sambandslagafrumvarpinu
sem sameinað Alþingi hefir sam-
þykt með 38 atkvæðum gegn
tveimur.
Þegar samnandslög þessi ganga
í gildi (1. des.) hættir ísland að
vera hluti úr danska ríkinu, en
verður frá þeim degi sérstakt ríki,
í sambandi við Danmörku um
konung, og nokkur málefni. En
það málefnasamband stendur þó
ekki lengur en 22 ár, ef öðru hvoru
ríkinu líkar það ekki, og eftir verð-
ur þá konungssambandið eitt.
Eins og kunnugt er orðið, hafa
nokkrir menn risið upp til þess
að andmæla lögunum, og er það
ekki neitt einkennilegt, því altaf
eru einhverjir á móti öllum fram-
förum, og það eins þó þær séu
eins augljósar og þær sem hér er um
að ræða. Hitt er aftur merkilegt, að
þeir menn, sem nú gera áhrifalitla
tilraun til þess að fella sambands-
lögin, og þar með koma í veg fyr-
ir að við fáum fullveldi íslands
viðurkent, og fáum fána vorn við-
urkandan sem siglingafána, skuli
kalla sig sjálfstæðismenn.
Þessir „sjálfstæðismenn“ taka
nú saman við stór-Danskinn til
þess að reyna að aftra því að við
fáum nú uppfyltar þær fylstu sjálf-
stæðiskröíur, sem nokkru sinni
hafa fram komið — að skilnaði
undanteknum. En hvað vilja þá
þessir menn, sem ekki vilja ganga
að því sem helztu skilnaðarmenn
svo sem Gísli Sveinsson, Halldór
Jónasson og Guðm. Hannesson
kalla hnoss fyrir íslendinga að
hreppa? Ja, hvað viija þeir; það
veit enginn, og áreiðanlega vita
þeir margir hverjir ekki sjálfir,
hvað þeir vildu láta gera, ef samn-
ingnum væri hafnað. Haldið er og
að fyrir sumum þessum „sjálf-
stæðismönnum" vaki sú hugsun
að við eigum að fjarlægjast Norð-
urlönd, en nálgast eítt af þeim
tveim heimsveldum er enska tungu
mæla, enda er fullyrt að krónur
þær sem borgaðar eru fyrir útgáfu
„Einars Þveræings" (blað þessara
svokölluðu „sjálfstæðismanna") séu
ummyndaðir dollarar, og er engin
ástæða til þess að leyna þeim
orðrómi, sem gengur, að föður-
landsvinur einn velþektur vestan
hafs, Árni Eggertsson, kosti útgáfu
blaðsins.
Yonandi telja menn ekki eftir
sér tímann sem til atkvæðagreiðsl-
unnar fer, og sækja hana vel, þó
menn geti með vissu vitað fyrir-
fram hvernig hún fari.
ui-mjji' i'.in'viiT-
RITSTJÓRI OG ÁBYRGBARMAÐUR: ÓLAFUR FRIÐRIKSSON
Reykjavik, laugardaginn 19. oktober.
--- (
1918.
Bldgosið.
Aukin hrossasala.
framjaraborgir.
Þegar síðasta blað „Ðagsbrún-
ar“ var nýprentað barst sú fregn
um bæinn, sem mörgum þótti
ótrúleg, að Katla væri farin að
gjósa.
Að fregnin var sönn, mátti þó
fljótlega sjá, því á suðaustur loft-
inu gat að líta háan gufustrók,
sem ýmist nokkuð hækkaði eða
lækkaði, en oftast bar við himinn
3—4 sinnum hæira en Hengil.
Þegar dimt var orðið mátti sjá að
allur gosstrókurinn logaði af eld-
ingum — skutust þær bæði lárétt
og lóðrétt, og bæði upp og niður.
Næsta dag (sunnudag) varð loftið
dimt af ösku, svo ekki sá til sól-
ar, og var svo dimt þegar dimm-
ast var, að ekki sást nema 1—2
rastir, t. d. sást ekki úr Vonar-
stræti við Tjarnar-endann suður í
Grímstaðaholt. Nokkuð féll úr lofti
af svartri ösku, og var vel spor-
rækt þar er götur voru rakar, svo
askan fauk ekki. Eftir því sem leið
á daginn tók askan að minka aft-
ur, og var háhiminn orðinn heiður
um kvöldið. Ösku hefir þegar rignt
um nær alt land, en hvergi mikið,
það menn til vita. Askan er svört
(blágrýtisaska) og mjög smáger;
sú er fallið hefir hér í Rvík að
minsta kosti. Eftir sögn Guðm.
Björnsonar landlæknis sem hefir
rannsakað hana, er hún óskaðleg
jurtum og dýrum, að því leyti að
engar eiturtegundir eru í henni,
en auðvitað stórspillir hún fyrir
því graslendi, enda eru þegar komn-
ar fréttir um að Rangvellingar
ætli að skera töluvert fleira fé en
þeir áður ætluðu sér.
Ekki hefir aska fallið hér í Rvík
nema þenna eina dag, og er það
vindstöðunni að þakka, þar eð ým-
ist hefir verið norðan eða sunn-
anátt, en austanveður ekki nema
þenna eina dag.
Þar eð eldvarp Kötlu liggur inn
í Mýrdalsjökli, og er hulið ís á
milli gosa, fylgja jafnan mikil jök-
ulhlaup hverju gosi, og hafa þau
verið að smáeyða bygðinni á lág-
lendinu í kring, og hefir blómleg
bygð, sem áður var á Mýrdals-
sandi, sem nú er, algerlega lagst
í eyði. Mestar skemdir gerði hið
svonefnda Sturluhlaup 1311 er
gereyddi bygðina Lágeyjarhverfi,
sem eftir sögunni aðeins einn mað-
ur og ungbarn, komu3t lifandi úr.
Hlaup það er fylgdi þessu nú-
verandi gosi, heflr að því er menn
ætla, alt farið fyrir vestan fjallið
ílafursey, sem er á sandinum uppi
undir jökli, og hefir það hlaupið
báðum megin við Hjörleifshöfða,
og þar myndast af aur og jökul-
ruðningi nes, sem skagar langt út
í sjó.
Katla er byrjuð að gjósa en
ekki hætt, þó gosið hafi nú staðið
í heila viku. Síðasta Kötlugosið
stóð yfir í liðlega þrjár vikur, og
lauk Katla sér þá af á tiltölulega
stuttum tíma, því stundum hefir
hún verið að gjósa í framundir
ár, t. d. 1755—1756 er hún byrj-
að í miðjum október hið fyrra ár,
og hætti ekki fyr en í ágúst hið
seinna.
Gos það er nú stendur yfir er
þegar búið að vinna mikið tjón
með því að spilla með ösku hag-
lendinu í Rangárvallasýslu og Ár-
nessýslu. Þar eð nú austanátt er
lang-algengasta áttin á vetrin,
væri óhyggilegt að gera ekki ráð
fyrir meiri skemdum í þessum
sýslum en þegar eru orðnar.
Eðlilega má og einkum búast
við skemdum af öskufalli í héruð-
um Vestur-Skaftafellssýslu, þeim
er næst Kötlu liggja, Mýrdal, Álfta-
veri, Skaftártungum, Meðallandi,
Landbroti og Síðu, enda lögðust
ekki færri en 18 jarðir í eyði eft-
ir gosið 1625.
En þó mest sé hættan á því að
jörðin spillist hér sunnanlands,
þá getur vel verið að skemdir
verði einnig norðanlands, þó ör-
æfin séu á milli, enda höfum við
Skaftáreldanna 1783 að minnast,
sem orsökuðu fjárfelli um land
alt.
Bersýnilegt er því að kvikfénaði
ber að fækka meðan tími er til,
eins mikið og unt er, og þá eink-
um hestum.
Hefir hr. Gunnar Sigurðsson frá
Selalæk bent á það í Lögréttu,
að nauðsynlegt sé að flytja út
fleiri hesta en þessa 1000, er
Bretar hafa lofað að amast ekki
við að út væru fluttir. Bendir
hann á að sjálfsagt megi fá Breta
til þess að skifta sér ekki af þó
fleiri hestar séu fluttir út vegna
breyttra kringumstæðna, og vill að
tafarlaust sé talað um þetta mál
við þá.
Grein þessi er rituð af því Dags-
brún vill eftir mætti styðja þessa
tillögu, og vill bæta því við, að
Bretar geta ékki sett sig á móti
því að hrossaútflutningurinn verði
aukinn, eins og nú er ástatt, en
vel má vera að fast þurfi að knýja
á dyr þeirra, enda ætti ekki að
spara það, og gera það tafarlaust.
Kristján konungur
sendi forsætisráðherra samúðar-
skeyti í tilefni af skaða þeim er
hann hyggur að landið bíði af
eldgosinu.
----- (Nl.)
TJlm. Borg þessi sem er í Wurt-
enberg í Suður-Þýzkalandi, er fræg
orðin fyrir hve mikið stjórnarvöld
hennnar hafa aðhafst, á síðustu
20—30 árunum, sérstaklega í þá
átt að bæta kjör verklýðsins. Eins
og í flestum öðrum borgum var
íbúðaekla í XJlm, og gerði bæjar-
stjórnin fyrstu tilraunina til þess að
bæta úr því með því að byggja eitt
marglyft hús fyrir starfsmenn bæj-
arins. í húsinu var sameiginlegt
þvottahús. Þetta var 1888. Ekki
þótti þessi tilraun takast alveg, og
stafaði það mest af megnu ósam-
lyndi, sem kom af því, hve marg-
ar fjölskyldur bjuggu á jafn tak-
mörkuðu svæði. Þrem árum seinna
byrjaði félag eitt, sem stofnað
hafði verið, að byggja tvxbýlishús,
og voru þau reist á lóðum, sem
félagið keypti af bænum. Húsin
voru vel gerð, og leigðust út jafn-
ótt og þau voru smíðuð, en brátt
hafði félagið ekki meira fé, til
þess að láta byggja fyrir, svo það
gat ekki nema í bili bætt úr sár-
ustu neyðinni. Við þetta bættust
ýmsir fjárhagserfiðleikar félagsins,
og 1893 tók bærinn sjálfur að sér
að gera verkmannabústaði. Féð til
þess lánaði Vátryggingarfélag Wurt-
enbergs, og sparisjóður Ulm-borg-
ar. Húsin voru seld með afborg-
unum, en svo var um hnútana
búið að ekkert gróðabrall gat átt
sér stað á húsunum, því bærinn
hafði rétt til þess að endurkaupa
þau hvenær sem er. Ef eitthvert
óhapp hendir fjölskyldu sem keypt
hefir hús, fæst frestur á hinni ár-
legu afborgun.
Bæjarfélagið selur og leigir lóðir
með góðum kjörum, félögum,
sparisjóðum og öðrum er byggja
verkamannabústaði.
Tala dáinna er töluvert lægri af
hverju þúsundi í þeim borgarhluta
sem bærinn hefir látið byggja,
og sýnir það hve mikilvægt gott
húsnæði er fyrir líf og heilsu
manna.
Húsabyggingar þessar höfðu í
för með sér landa- og lóðakaup
mikil, og hefir bærinn síðan 1891
keypt samtals um 1500 ekrur
fyrir 9 milj. króna. Bærinn hefir
látið nálega þriðja hluta þessa
lands af hendi aftur, og nemur fé
það er bærinn hefir fengið fyrir
seldar lóðir, og höfuðstöllinn, er
svarar til leigu þeiirar er hann
fær af leigðum lóðum, jafnmikilli
upphæð og þeirri sem allar 1500
ekrurnar kostuðu. Hefir borgin af
þessu um 60 þús. kr. árlegar tekj-
ur sem renna í bæjarsjóð, og eru
skattar minni í Ulm en í nokk-
urri annari borg í Wurtenberg, þó