Fréttir - 11.07.1918, Blaðsíða 3

FFETTIR
3
\
Ki'éttir.
Kosta 5 anra eintakið í lausasölu.
Fyrir fasta kaupendur 1 kr. á mánnði.
A.ixg'lýssingaverd: 50 aura
hver centimeter í dálki, miöað við
fjórdálka blaðsiður.
Aígreiðslan er tyrst um sinn
í bakhúsi við Gutenberg.
Yið auglýsingum er tekið á af'-
greiðslunni og í prentsm. Gntenberg.
Útgefandi:
Félag í Reylijavík.
Ritstjóri til bráðabirgða:
Guðm. Guðnittndsson,
skáld.
Sími 448. Pósthólf 286.
Viðtalstími venjulega kl. 4—5 virka
daga á Óðinsg. 8 B uppi á lofti.
(Framhald frá 1. síðu.)
útlend orð, en eg vænti, að Við-
finnur kannist við, að orðið »úð«
út af fyrir sig sé líka í fullu sam-
ræmi við t. d. danskt tungutak og
hljómeðli dansks máls og önnur
fleiri mál; hljómurinn einn veitir
orðinu engan þegnrétt hér á landi.
En orðið er afspringur íslenzks
orðs og kem eg nú að því, sem
er inergurinn málsins i deilu okk-
ar um þetta litla orð: hugð varð
að úð eingöngu i peim atkvœðum,
er litla eða enga áherzlu höfðu eins
og t. d. g hvarf í orðinu afbrýði
(úr afbrygði); ef því »úð« fær
aðaláherzlu, má g ekki hverfa eftir
lögmáli íslenzkrar tungu og yrði
orðið þá að heita hugð, eins og ég
drap á í fyrri grein minni (um
lögmál þetta sbr. t. d. Noreens
norrænu málfræði 1903, bls. 189).
Hitt er heldur ekki rétt hjá Við-
finni, að engu skifti um efniviðinn
í íslenzkum orðum; þótt vitanlega
séu til mörg orð í íslenzku úr er-
lendum efnivið, er virðast fara
fullvel í málinu, hygg eg að flestir
séu mér sammála um, að æski-
legra væri að þau orð væru sem
fæst; eg tek t. d. orðið kurteisi
(úr frönsku: courtoisie) og siðprýði.
Þá skal eg drepa á nokkur orð,
er Viðfinnur minntist á i svari sínu.
Orðið álfa misti h-ið framan af i
fornnorsku, en ekki er það regla
í íslenzku og ekki kemur það
þessu máli við, þótt h hefði fallið
framan af nokkrum orðum í is-
lenzku. Úlfbúð er rangmæli, orð-
myndan almennings, sprottin af
misskilningi (á dönsku nefnt folke-
etymologi) og vitanlega eru slík
orð altaf mállýti, þótt nóg megi
finna af þeim í málinu. Eins
er um orðið megin og njóli,
sem til eru orðin af misskilningi
þjóðarinnar endur fyrir löngu. —
Orðið stó er aftur á móti alveg
rétt út af fyrir sig, því að eldstó
er sennilega eld-stó, en ekki eld-
tó, þótt Noreen haldi því fram.
— Eg hef fyrir mér orðabækur í
samanburðarmálfræði, er telja orðið
Vera samsett úr eld og stó, er iinst
sjálfstætt með svipaðri eða sömu
merkingu í gotnesku, engilsaxnesku,
fornfrisnesku og öðrum málum.
Enda er orðið í norrænum ritum
vanalegast ritað eldstó (eða elz tó),
en mjög sjaldan eldtó, en þar mun
tó vera sama orð og í grastó. —
^ iðfinnur þarf held(ir ekki að sleppa
Khöfn. 10. júli, kl. 11 «
Xðhlmamt jarinn.
Kúhlmann, utanríkisráðherra Pjóðverja, hefur
beðist lausnar. Mælt er að Hintze, þýzki sendiherrann
í Kristjaníu, verði eftirmaður hans.
fú Rússum.
Lenin hefur unnið sigur á gagnbyltingamönnum i
M o s k w a.
prá vesturvígstöivsnum.
Pjóðverjar draga saman óvigan her að Rheims.
orðinu snös, mér til geðs, eins og
hann kemst að orði; s-ið er á-
reiðanlega upphaflegt í þessu orði
og er forskeyti í indógermönsku
frummáli líkt og í smár (sbr. magur).
Eins dugir heldur ekki að vitna í
Einar Benediktsson, þótt hann noti
»úð« sjálfstætt, því að Viðfinni
mun kunnugt um, að hann er ekki
óskeikull í íslenzkri tungu frekar
en við, enda hefur verið bent á
fjölda mállýta i kvæðum hans, og
get eg þessa ekki til að varpa rýrð
á hann, því að eg met skáldskap
hans meir en flestra nútíðarskálda
íslenzkra.
íslenzkri tungu er farið eins og
jurt, er gróðursett er í ákveðnum
jarðvegi og getur að eins dafnað
og blómgast eftir eðlislögmáli sínu;
ef hún er flutt til framandi lands,
veslast hún upp og deyr, nema
hún njóti sömu lífsskilyrða. Eða
hún er eins og tigin stúlka, getin
af göfugum foreldrum og hefur
nærzt á Iðunnareplum islenzkra
bókmenta, stilling og yndi er í
hverri hreyfingu hennar og hlýtur
oss því, biðlum hennar, að vera
áhugamál, að hún spillist ekki af
lifsvenjum þeim, er vér mundum
telja óhollar fyrir hana eða að hún
varpi frá sér þeim siðakenningum,
er hafa gert hana svo yndislega í
augum vorum.
Um leið og eg svo kveð Viðfinn,
þakka eg honum fyrir ádeiluna og
er honum algerlega sammála um,
að nóg er af orðskrípum í nútíð-
armáli íslenzku, er réttara væri að
reiða brandinn að, og rétti eg hon-
um hönd mina til þeirrar samvinnu,
því að grein hans sýnir það, að
hann er manna slyngastur á íslenzka
tungu, en skilyrði set eg það, að
hann noti »úð« að eins i síðari
lið samsettra orða.
A. J.
„Ályktun um
sambandsmálið“.
#
Á fundi Hins íslenzka prentara-
félags miðvikudaginn 10. júlí var
samþykt með 27 atkv. gegn 5 svo-
hljóðandi tillaga:
»Hið íslenzka prentarafélag lýsir
hér með yfir því, að gefnu tilefni,
að það á enga hluttöku í stefnu-
skrá í sambandsmálinu, sem birt
er í blaðinu »Dagsbrún« 9. júlí
1918, undir nafninu »Ályktun um
sambandsmálið«, eða öðrum grein-
um um það efni, og hefur hver
félagsmaður óbundnar hendur í
því máli. '
Ennfremur skorar fundurinn á
stjórn félagsins að birta þessa
fundarsamþykt í einhverju dagblaði
bæjarins svo fljótt sem unt er.«
í stjórn Hins ísl. prentarafélags
11. júlí 1918.
Hallbjörn Halldórsson, formaður.
Gunnar Einarsson, ritari.
Jón Sigurjónsson, gialdkeri.
Pingíréttir.
í gær afgreiddi þingið enn eina
þingsál.tillögu um fjárveitingu úr
landssjóði. Þessi tillaga t'ar um
100000 kr. lán til klæðaverksmiðj-
unnar á Álafossi og eina málið,
sem á dagskrá var í Ed. Fjárveit-
ingarnefnd deildaiinnar hafði öll
og óskift mælt með þvi að veita
lán þetta, og er komist svo að
orði í nefndarálitinu, að þótt það
gæti að vísu orkað tvimælis, hvort
rétt væri undir venjulegum kring-
umstæðum að veita svo háa upp-
Enn fást
Fpéttir
fi*á upphafi.
hæð sein þessa, þá séu horfurnar
þannig nú, að sérstaklega sé þörf
á að styrkja innlendan ullariðnað.
— Sigurjón Pétursson kaupmaður,
sem sótti um lánið fyrir hönd
sjálfs sín og meðeiganda sinna,
hefur gert ráð fyrir því, að láninu
yrði varið á þessa Jeið:
1. Tilþessaðkaupa
nýjar vélar til
ullariðnaðar . . kr. 40000,00
2. Til kaupa á nýj-
um vélum tilþess
að búa til nærföt
og sokkaföt. . . — 15000,00
3. Til kaupa á vél-
um til þorska-
netagerðar.... — 25000,00
4. Til ýmsra óhjá-
kvæmilegra
mannvirkja ... — 20000,00
eða samtals kr. 100000,00
Vafalaust er hér um mjög þarft
iðnaðarfyrirtæki að ræða, og þar
sem dugnaðarmenn standa að því,
má vænta þess, að það verði hér
eftir rekið þannig, að hagnaður
verði af bæði fyrir eigendur þess,
viðskiftavini og landið í heild
sinni. —
í Nd. voru tvö mál á dagskrá.
Hið fyrra var síldarfrumvárpið og
var ekkert rætt um það að þessu
sinni, en því vísað til 2. umr. og
má þá búast við umræðum, því
brtt. eru þegar komnar fram við
það á einu þingskjali og fleiri á
leiðinni.
Síðara málið var frv. til laga
um almenna dýrtíðarhjálp, eins og
það heitir nú. Ed. hafði breytt
frv. talsvert og nú breytti Nd. því
aftur með þvi að samþykkja 3
brtt. frá fjármálaráðherra, svo að
frv. þarf að endursendast Ed. Merk-
ust þessara brtt. er sú, að hrepps-
nefndum sé því að eins heimilt að
sækja um lán úr landssjóði, að
ástandið í hlutaðeigandi hreppi sé
svo slæmt, að ekki sé hægt að ná
inn með niðurjöfnun á hreppsbúa
upphæð þeirri, sem hreppurinn
þarf til þess að geta orðið lands-
sjóðsstyrksins aðnjótandi samkv.
lögunum, en sú upphæð á að vera
2/s hlutar af 15 kr. á hvern mann
í hreppnum. Landsstjórnin má nú
alls veita hreppum, sem svona er
| ástatt um, alt að 100 þúsund kr.
lán með venjulegum bankakjörum.
j Meiri hluti bjargráðanefndar
; kom fram með gagngerðar breyt-
ingar á frumvarpinu, sem gengu í
sömu átt og áður, að fara ein-
göngu lánaleiðina við landssjóðinn.
En þegar deildin feldi fyrstu brtt.
voru hinar allar teknar aftur.
Sjálft frv. með áorðnum breyting-
um, var svo samþykt með 13
atkv. gegn 11.