Ingólfur - 10.05.1908, Blaðsíða 2

Blönduhlíð, og þar eru enn ættingjar
hana, — eitthvað hijótum við að eiga
í honum, enda er þið viðurkent. —
Jafningjar allra þessara manna hljóta
að geta fæðst hér aftur, hvenær sem
vera skal, þegar skilyrðin eru fyrir
hendi. — ísland verður æfinlega auðugt
af gáfumönnum og iistamönnum — og
þeir eru miklu meiri auður en verðlauna-
kýr — þótt mér komi ekki til hugar
að lasta þær.
Við erum að fá yfirhönd yfir auði
sjáfarins. Að kol, málmar og gull verði
grafið upp úr skauti jarðarinnar á lík-
lega ekki iangt í land. Við ættum að
fara að leggja beizli við fossana, og
gjöra þá að vinnumönnum okkar. —
Við höfum látið liðnu aldirnar níða úr
okkur duginn, en af þvi að við höfum
getað þolað allar þrautir, þá höfum við
fengið þrautseiglu, þol og krafta til þess
að láta ókomnu aldirnar þjóna okkur.
— Nú eigum við framtíðina öllum öðr-
um fremri — og hún er björt.
Lifi listamannavaggan! — Lifi fram-
tíðariandið! — Lifi ættjörðin! — Blómg-
ist ísland!
A1 lsherj ar sý n ing
á íslandi 1911.
—----- Niðurl.
Þó sú skoðun hafi yfirleitt rikt og
ríki víst enn í dag hjá allflestum ís-
lendingum, að aðeins spán nýir munir
geti orðið sendir á sýningar, þá er
þetta hreinn og beinn misskilningur
manna, því menn geta sent alveg jöfn-
um höndum sann-innlenda eldgamla,
miðaldra og hálfgamla hluti, sem á
annað borð virðast þess eðlis og þess
verðir að vera sýndir þar, jafnt og
glænýja muni, — en aðeins þarf, þegar
svo stendur á, að geta þess til aðgrein-
ingar á nýsmiðum, að hlutirnir séu
gamlir eða ekki nýir, og er það auð-
vitað komið undir áliti og eiginn vilja
þess, er sendir, hvernig hann lýsir
hverju einu. Slíkar smá-athugasemdir
eru ekki einungis fullnægjandi fyrir
allar aimennar kröfur skoðendanna,
heldur girða þær gersamlega fyrir allan
misskilning og glundurroða í þessa átt,
sem einkum gæti komið sér mjög illa,
þá sent er á erlendar sýningar, — eins
og þegar er tekið fram hér að ofan.
Það liggur í augum uppi, að hver
hlutur, hvort heldur er eldri eðayngri,
ber jafnan með sér, — að minsta kosti
í augum þeirra, sem iðnfróðir eru um
forn- og nýsmíði, — það aldurs — og
þeirrar aldarmenningarstig, sem hann
er búiun til á, og er og verður hann
því — í raun réttri, ávalt sem óskeik-
ull framfaramenningar- og saman
burðarmælikvarði við samskonar eða
líka hluti, hverrar nútíðar og framtíðar,
sem vera skal.
Eftirgerð á gömlum munum, sem
engin vissa er fyrir, að sé alíslenzkt
smíði, ættu menn helzt ekki að senda
á hérlendar né erlendar sýningar, því
þesskonar eftirgerð getur alls ekki sýnt,
— hversu vel sem hún kann að vera
gerð, — neina sanna, innlenda og
áreiðanl^ga iðnlist hinna liðnu alda á
íslandi. — Eitt ættu menn þó um fram
alt að forðast sem heitan eld, og það
er: að búa nokkurt það nýsmíði til,
sem af ásettu ráði væri á allar lundir
svo fáránlega og afkáralega illa úr
garði gert sem frekast má vera, —
sem einskonar eftirlíking af gamal-ís-
lenzku hrákasmíði, — og einmitt
væri gert í þeim eina tilgangi, að það
yrði keypt af útlendingum, sem hér
ferðast, við guðlausu geipiverði á sýn-
ingunni sem ötvílugt og alíslemkt forn-
smíði, því marpir þessara manna bera
ekki allsjaldan, — þegar heim er komið
- hin svonefndu forngripakaup sín
undir iðnfræðinga (connaisseurs), en
þessir útlendu iðnfræðingar eru í þeim
efnum miklu þaulæfðari og skarpskygn-
ari enn menn alment balda hér á landi,
og má vera. að þeir finni og hafi
s'undum fundið dálitla ártalsskekkju
á sumum þeim forngripum, sem hafa
verið keyptir og seldir á íslandi með
tárvotri sannleiksábyrgð seljanda fyrir
þeirra mörg hundruð ára ósviknu elli; en
vitaskuld verða slíkar uppgötvanir,
hvorki í nútíð né framtíð til neinna
bóta né sæmdar fyrir íslenzkan iðnað.
Af því allmargir íslendingar, bæði
hér í Reykjavík og út um land álíta
og trúa því sem sjálfsögðu, að allir
þeir forn- og nýgripir, sem eru á forn-
gripasafninu á íslandi séu eingöngu al-
íslenzkir, þá er þetta í mörgum atrið-
um fjarstæða ein, — þó einkum í þeim
atriðum, er til alskonar fornskrautgripa
kemur, þvi þar er sjálfsagt í þeirri
grein fullur helfingur alls safnsins útlent
smíði, þó má telja þann hluta allra
skrautgripa safnsins, sem ekki eru eldri
enn fiá 30—60 ára, alíslenzkan.
Mikill hluti allra hinna skrautlegri
altaristaflna, ýmsra útskornra skápa,
innlagðra (incrustés) kirkjuhurðarhringja
og jafnvel nokkurra kistna er alt út-
lent smíði. Aftur á mót eru útskornar
rúmfjalir, askar, prjónastokkar, kistlar
sumpart reiðtýgi og beizli og öll söðul-
klœði, alt alíslenzkt, o. m. fl. Líti menn
nú jfir safnið í heild sinni, þá mun
eigi of í lagt að segja: að minst Vs
hluti alls safnsins sé útlent smiði og
útlend vinna, og bendir þetta lacslega
yfirlit fyllilega á að safnið sé hreint
ekki eins sann-fjölskrúðugt af alíslenzk-
um forngripum í ýmsum greinum eins
og alment mun ætlað.
Þareð telja má víst og tvímælalaust,
að hin hér að framan umrædda alls-
herjarsýning 1911 homist á, þá skal
ég leyfa mér — i sambandi við forn-
gripasafnsummæli mín hér að ofan, að
taka fram dálítinn kafla úr ritgerð
minni um „íslenzka sýninguu, í Ingóifi
16. s^pt. 1906.
„að keypt væri (anuaðhvort fyrir umráða-
fé sýningarnefndarinnar, — ef það væri
nokkuð fyrir hendi, — eða þó öllu
heldur, ef þess væri kostar, fyrir opin-
bert landsfé) eitt eintak af sérhverjum
þeim hlut, er á sýninguna kynni að
koma og annars væri þess eðlis, að
unt væri að geyma hann um aldur
og æfi. Á þennan hátt legðu menn
með munum þessum hinn allrafyrsta
hyrningarstein undir þjóðgripasafn
(National-museum) íslands. Þar gæti
hin komandi kynslóð sí og æ, mann
fram &f manni haft þá til samanburðar
við sýningarmuni þá, er gera má ráð
fyrir að komi á framtíðarsýningar lands-
ins; en þessar sýningar ættu jafnan að
hafa fyrir augum að auðga safn þetta
á sama hátt og í sama anda sem það
er stofnað. Þannig gætu menn á hvaða
tíma sem er, stöðugt fylgt fet fyrir fet
— alt frá þeim degi að safnið var stofn-
sett, hinum verklegu framförum þjóðar-
innar, í smáu sem stóru. Með þessum
hætti er og verður naumlega unt að
hugsa sér að framfara-, viðburða- —
og hinn sanni menningarsögu þráður
Iandsbúa slitni nokkurn tíma.
Yæri svo, að einhverjir þeir munir
kæmu á sýninguna, er kynnu að þykja
of stórir til inntöku á þjóðgripasafnið,
þá nægði að fá eftirgerð þeirra með
réttum innbyrðishlutföllum í smærri stíl“.
Það má sjálfsagt eins vel búast við
því, að þessi nær tveggja ára gamla
tillaga mín, einhverrra orsaka vegna,
en þó einkum sökum fjárskorts — geti
ekki orðið að verulegri framkvæmd, þó
að öðru leyti megi telja víst, að húu,
að hugmyndinni til, hafi alment fleiri
meðstæðinga enn andstæðinga.
Setji menn nú svo, að uppástunga
þessi lognist algerlega út af og hverfl
þannig í sjálfa sig, þá er að mínu áliti
ennþá eitt vað, sem ríðandi er, til þess
að ná sama tilgangi eða þó öllu til-
komumeiri, og þ^ð er: að sérhver sýn-
ingarhluttakandi gefi einhverja sýning-
armuni úr sinni iðngrein, er næmi að
hans eigin vild og getu einhverri ákveð-
inni upphæð, og mundi þá án efa fljót-
lega safnast svo miklir og fjölbreyttir
munir til safnstofnsetningarinnar, að af
þeim gæti. að minsta kosti í bráðina
myndast nýgripasafnsdeild við hliðina
á Forngripasafninu. Hugsi maður sér
að hinu leytinu, að allir þeir af íslend-
ingum, — hvort heldur væri karl eða
kona, sem ekki hefðu tæki á því, að
leggja neina muni fram til safnsins,
legðu hver fyrir sig fram sem svarar
1 krónu, þá má gera ráð fyrir að sú
sameiginlega framlagsupphæð mundi
nema alt að 50,000 kr. og mætti sum-
part verja þessum peningum til nýgripa-
kaupa og sumpart til sérstakrar safn-
húsbyggingar, er þjóðin þannig reisti
með frjálsum samskotum til minningar
um hundrað ára afmælisdag Jóns Sig-
urðssonar, sem aðallega var og er undir-
rótin fyrir hinu fyrirhugaða islenzka
allsherjar sýningarhaldi 1911. Safnhús
þetta ætti einna helzt að bera hans nafn
og vera sérstætt, óháð og laust við hið
opinbera safnhús ísJands. Við hver ára-
mót skyldi hinu árlega inngöngugjaldi
skoðanda safnsins skift í tvo jafna parta;
fyrir annan helfinginn væri árlega
keyptir nýir munir til aukniugar safn-
inu, en hinn hlutinn væri lagður í sér-
stakan iðnstyrktarsjóð (Haandværker-
legat) til styrktar fyrir efnilega og
og efnalitla ísl. iðnaðarmenn, er vilja
leita eér nauðsýnlegs frama til eflÍDgar
iðn sinni. Alþingi- eða hið opinbera
ætti árlega, að veita safninu jafna upp-
hæð og þá, er J. S. naut árlega hin
seinustu ár æfi sinnar sem heiðurlauna
frá íslandi, nefnil: 3,200 kr, og skyldi
þessari fjárbæð árlega varið til safnvarð-
arlauna og viðbalds á húsinu, etc. etc etc.
Þessi siðarnefnda safnstofnunaraðferð
væri að því leyti öllu betur viðeigandi
enn hin fyrnefnda, að hún kæmi fram
sem sameiginlegur þakklætisvottur þjóð-
arinnar og fæli auk þess i sér ótvíræð
framtíðar —, vaxtar —, viðgangs —
og eflingarskilyrði í sömu stefnu og
safnið er eða var stofnað í.
Beri menn nú þessa hér ráðfyrirgerðu
afmælis- og minningarhátíð J. S. — og
allan þann einhuga og sameiginlega við-
búnað, sem vænta má frá hálfu íslend-
inga, í þessa átt — saman við þá vænt
anlegu og eftirþráðu sjálfstjórn, sem
nú ér og hefir verið rædd, raun- og
rökstudd um land alt, og sem að síð-
ustu má gera ráð fyrir að komist í
það horf — fyrir samhuga aðgerðir
hinnar íslenzku millilandanefndar, sem
enginn efi getur leikið á, að verði að grunn-
hugmyndinni til, eingöngu íslandi i hag
og feli í sér hinar ítrustu sjálfstjórnar-
og sjálfstæðiskröfur sem frekast er unt
að hugsa sér að geti fengist, — þá má
telja sem óefað og tvímælalaust að þessi
sjálfstjórnarkrafa verði einmitt þetta
sama ár (o. 1911) komin í kring og
hafi þá, að minsta kosti náð vel við-
unandi fullnaðarsamþykki og sjálfstæðis-
lögmæti, fyrir vora hönd, — sjálístjórn-
arlögmæti, sem ekki einungis hin núlif-
andi kynslóð á að njóta góðs af, heldur
kynslóð fram af kynslóð gegnum hina
ókunnu framtíð.
Þó má auðvitað helzt gera ráð fyrir
því að með hinu algerlega fengna sjálf-
stæði voru. yrðum vér þó að minsta
kosti í bráðina samkonga — án allrar
innliraunar við Dani, og mætti jafnvel
skoða það eina atvik — út af fyrir
sig sem einskonar bráðabirgðahapp fyrir
sjálfstæði vort.
Eins og sjá má af hinu bérsagða, þá
rynnu hér saman þetta ár (o. 1911)
tveir nátengdir merkisviðburðir fyrir
ísland. Hér rynni upp öld nýrra fram-
fara og nýrrar menningar hjá íslend-
ingum. Á hinum komandi öldum mundi
þessa árs jafnan minst sem hins sanna
viðreisnarárs landsins, og nafn, minning
og æfistarf Jóns Sigurðssonar mun svo
lengi sem að árdegi sól úr úthafi rís
og að aftni til viðar gengur verða álitið
þjóðheilagt og fæðingardagur hans
jafnan haldinn helgur og hátíðlegur
sem hinn allramerkasti hátíðisdagur
ársins hjá framtíðar-lslendingum, því
að það var einmitt hann, sem sló
allrafyrsta höggið á sjálfstjórnarsmíði
vora, sem vér nefnum: algert sjálf-
stæði
Páll Þorkelsson.
Nýjar bækur.
Helgi Valtýsson: Blýants-
myndir. Visur og Ijóð.
Hafnarf. 1907.
Höfundur kvers þessa fór ungur til Nor-
egs, dvaldi þar í 10 ár, gekk þar á kenn-
araskóla, kom síðan heim, var við kenslu
fyrst á Seyðisfirði, síðan í Hafnarfirði og
hefir nú aukreitis á hendi ritstjórn hins
nýja „Skólablaðs11. Letta muuu vera helztu
æfiatriði hans, en á Ijóðum hans og rit-
hætti má sjá að hann muni viðkvæmur i
skapi og tilfinningamaður.
Þetta sýnist hversdagssaga er ekkert
só að athuga við. En þeir sem hafa líkt
reynt, sjá margt sem dylst á bak við þennan
stutta æfiferil og gætu lýst honum miklu
nánar þótt ekki hetðu þeir nein ljóð eða
lýsingar að styðjast við.
Æfin fram að fermingaraldrinum er svipuð
hjá íslenzkum sveitapiltum. Vandað og
gott sveitafólk að umgangast, fátæklegt
líf í samanburði við nágrannalöndin, vinna
og áhyggjur óðara en maður getur vetl-
ingi valdið. En þetta einfalda óbrotna
líf hefir djúp áhrif. Unglingurinn venst
vinnunni snemma, er laus við spillandi
soll, verður snemma að ráða fram úr vand-
ræðum sjálfur við fjárgæzlu, smalamensku
o. fl., fær virðingu fyrir peningum, er oftast
aflast treglega hjá alþýðu manna. Só
ekki upplagið mjög ákveðið í aðra átt
vaxa upp úr þessum jarðvegi samvizku-
samir, iðjusamir, sparsamir uuglingar sem
arg og ábyrgð hafa oft gert gamalhyggna
fyrir aldur fram, en einveran alvörugefna
og athugula, þó að æskufjör og æskugleði
brjótist oft út gegnum uppeldisskelina.
Hvað verður nú úr svona pilti ef hann
kemst ungur til útlanda?
Helgi fór til Noregs. Ég þykist vita
að margt hafi verið nýstárlegt í augum
hans, skógarnir, borgirnar, landslagið, sum-
arblíðan. f?etta út af fyrir sig er mikið
æfintýri, en hitt ræður mestu, andlegi
straumurinn í landinu. Og Helgi hittir á
viðreisnaröld í Noregi, þegar allskonar
hugsjónir hafa gripið hugi manna, þegar
skáld og listamenn hafa þítt klakann utan
af þjóðinni og framfaramenn fengið henni
vopn í hendur til margskonar framkvæmda.
Fólkið vakir og starfar, gleðin og vonin
gera framtíðina ljósa. Margir heimsfrægir
ritsnillingar senda árlega út bækur sinar,
stjórnmálamenn vinna kappsamlega að því
að gera Noreg það sem hann áður var,
óháðan erlenzku valdi. Ungmennafólðgin
útbreiða þjóðrækni, íþróttir og margskonar
menning. Skóla og mentunarmálum er
hrundið áfram af miklu kappi. Atvinnu-
vegir blómgast og fátæktin lætur undan.
Þetta var ekkert smáræði fyrir islenzkan
sveitayilt með athugul opin augu og við-