Landið - 25.05.1917, Blaðsíða 1

r

lUlatyAri:
J«k*b Jék. Sméri
arUum
Stýrim«nnastl( I B.
LANDIÐ
Afgreiðslu og innheimtum.
Ólafnr Ólafsson
Lindargötu 25.
Pósthólf. 353.
21. tölublað.
Reykjayíb, fóstudaginn 25. maí 1917.
II. árgangur.
Arni Eiríksson.
| Heildsaía" 3 Tals. 265 og 554. Pósth. 277. 1 smasaia. |
— Veínaðarvörur, Prjóiiavörur mjög fjölbreyttar. -
Siumavélar með fríhjóli
og
5 ára verksmiðjuábyrgð.
Smávörur er snerta saumavinnu og hannyrðir.
Pvotta- og Iirelnlætisvörur, beztar og ódýrastar.
Tækifærisgjafir — Jóiagjafir — Leikföng.
Bogi Brynjólfsson
yflrréttarmálaflntningsinaónr.
V. B. K.
Yandaðar vörur. Ódýrar vömr.
Léreft, b!. og óbl. Tvisttau. Lakaléreft. Rekkjuvoðir.
Kjólatau. Cheviot. Alklæði. Cashimire.
Flauil, silki, ull og bómull. Gardinutau. Fatatau.
Prjónavörur allsk. Regnkápur. Gólfteppi.
Pappír og ritfóng. Sólaleður og Skósraíðavörur.
Heildsala. Smásala.
Verzlunin Jjörn Xristjánsson.
Skrifstofa f Aðalstræti 6 (uppi)
Venjulega heima kl. 12—i
og 4—6 e. m. Talsími 250.
Verkaskifting.
Sam vi n na.
Eins og það er eðlilegt, að allur
aragtúinn af verkefnum heimsins
skiftist á milli ýmissa stjetta eftir
kunnáttu, eins er það sjálfsagt, að
hinar ýmsu stéttir í landinu starfi
í bróðurlegri samvinnu. Og engin
stétt er sjálfri sér nóg. Hvernig
ættu t. d. þessar 15 þús. manna í
Reykjavík að komast af, sem eru
nú skiftar í svo margar stéttir, ef
hver stéttin fyrir sig hugsaði sér
að passa upp á, að aðrar hefðu
sem minst gagn af sér. Tilveran
ætlast til, að einn lifi á ððrum. Ög
finst mönnum ekki, að niðurstaðan
sé altaf sú, að ein stéttin lifi á
annarri, hversu mikið, sem menn
leggja á sig til þess að vinna á
móti þessu náttúrulögmáli ?
Stéttamunurinn á ekki að miða
að því, að ein stétt geri annari sem
minst gagn, heldur sem mest gagn
vegna sérþekkingar sinnar.
í máli voru er máltæki, sem nú
er því miður farið að fyrnast, mál-
tæki, sem menn höfðu oft um
hönd, er þeir létu í ljósi, hvar arð-
urinn af viðskiftum þeirra ætti að
lenda. Þeir orðuðu það svo, að
bezt sé, „að báðir hafi haginn",
kaupandi og seljandi. Máltækið
mun hafa myndast út af viðskift-
unum milli aðal-stétta landsins,
sveitabænda og sjávarbænda. Mál-
tækið felur í sér gófugmensku og
kærleika milli stéttanna.
Hvað oft heyrir maður nú þessu
máltæki haldið á lofti? Og hve
margir hugsa svo nú?
Annað orðtak var og alment
samtímis, að þeir, sem samskifti
höfðu, kölluðu hver annan „skifta-
vin*. Það orðtak heyrist ekki
lengur. Það er náskylt hinu orð-
tækinu og sýnir, að þeir, sem skift-
ust á, urðu vioir og það tryggir
viðskiftavinir, af því þeir gátu svo
vel sætt sig við það, að báðir nytu
hagsins, kaupandi og seljandi. —
Hvar er viðskiftatrygðin nú? Alt
bendir til þess, að stéttirnar séu
að fjarlœgjast hver aðra og
kuldi að skapast milli þeirra í stað
vináttu, og það getur ekki stafað
af öðru en því, að þær hafi útrýmt
úr huga sínum orðtækjunum gömlu,
sem ég áður nefndi.
Alt virðist benda á það, að ýmis-
legur félagsskapur, sem nú hefur
myndast á seinni árum, bæði meðal
æðri og lægri stétta, hafi fyrir aug-
um, að mynda nokkurs konar „lífs-
ábyrgð" fyrir sina stétt, á kostuað
annarra, til þess að tryggja það, að
munnur og magi hafi alt af nóg,
Og auðvitað er það mikilsvert. En
það ætti þó ekki að vera aðal-
markmiðið með félagsskapnum, og
allra sfzt einasta markmiðið, hcldur
að styðja heildina.
Sjávarútvegurinn hefur breyzt
nokkuð á síðari árum, skipin hafa
stækkað, en þó er fjöldi útgerðar-
manna enn, sem fiskar með gamla
laginu á opna báta.
Það var algild regla um opin skip,
og er það enn þann dag í dag, að
sá, sem átti skipið, fékk 2 hluti fyrir
skip og veiðarfæri, og í sum umveiði-
stöðum fékk skipseigandi vænsta
fiskinn, sem kom á skip, svonefnd-
an „seglfisk", ef skipið hafði segla-
útbúnað. Þessi hlutdeild skipeig-
anda í aflanum var ágætisborgun,
svo, að ef þeir gerðu út fleiri opin
skip, og ef þeir voru í meðallagi
hepnir, þá urðu þeir stórefnaðir,
urðu sveitarhöfðingjar og létu margt
gott af sér leiða. Á skipum þess-
um voru jafnt sveitamenn og sjáv-
armenn, og kvartaði enginn. Það
þótti svo sem sjálfsagt, að sá, sem
átti alt í hættunni, og hafði mest-
an dugnaðinn og framsýnina, nyti
þess hags af sameiginlegum afla,
sem trygði, að útgerðin í meðal-
ári gæti borið sig,
Næsta stigið voru kútterarnir.
Framan af borgaði útgerðin sig
heldur vel; þó var hagur útgerðar-
raanna aldrei, að tiltölu, eins mikill
eins og á opnu bátunum. En eftir
því sem kútterunum fjölgaði, báru
þeir sig ver vegna þess, að kaup-
gjald sjómanna steig um of vegna
óeðlilegrar eftirspurnar. Útgerðar-
Frelsisslyttan í New York er nú
fyrir nokkru orðin uppljómuð með
rafmagni allar nætur. Var mikill
útbúningur við það og stór hátíða-
höld, er ljósið um hana var „vígt“
áf Wilson forseta.
Standmyndin er geysi-há og sést
langt utan af sjó.
menn fóru því yfirleitt á höfuðið,
jafnvel gamlir og grónir efnamenn,
t. d. á Seltjarnarnesi. Og sjómenn-
irnir mistu atvinnu sfna. Skipin
urðu að engu eða voru seld til
Færeyja, þar sem skipin borguðu
sig betur, vegna þess, að kaup
sjómanna var þar lægra.
Nú er eftir að vita, hvernig
gengur með nýjasta og stærsta út-
veginn, hvort hann fer ekki sömu
leiðina. Gleðilegt er það, að hann
aflaði sér talsvert í tryggingarsjóð
árin 1915 og 16, jafnframt því,
sem sjómennirnir báru góðan afla
frá borði; en enginn veit enn,
hvernig þessa árs útgerð borgar
sig, og allra sízt, hvernig hún borg-
ar sig alment. Augljóst er, að
margir bíða stórtap.
Þakklátur er ég þeim, sem í
alvöru og einlægni vilja styrkja
litilmagnann til þess að bera sem
mest frá borði hjá útgerðinni og
annarstaðar. En það er vandratað
meðalhófið. Og það tel ég betra,
að vera fátækur, en að afla sér
meiri arðs með harðneskju og kulda
í garð þess, er hann vinnur fyrir,
því það ástand gerir engan sælan,
sem er þó aðalatriðið. Og til
allrar hamingju erum við ekki
svo langt leiddir, og vonandi verð-
um það aldrei, að eigi megi kom-
ast að sanngjörnum samningum
með góðu, þannig að „báðir hafi
haginn", og að menn geti haldið
áfram að kalla hver annan „við-
skiftavin".
En allmikil ábyrgð hvílir á þeim
nieiri máttar í þessu efni og á
þessum freistinganna tímum, þar
sem eðlileg samkepni er svo trufluð.
Og gæta verða þeir að, að gefa
ekki réttmætt tilcfni til kuldans,
þó að verzlunaráhættan sé nú í
öllum greinum meiri en nokkru
sinni áður.
P.
Holger Wiehe
og utanríkismálin,
Holger Wiehe háskólakennari,
sem kunnur er að veivild sinni til
íslands og hleypidómalausum skiln-
ingi á viðureign vorri við Dani um
stjórnmál vor, ritar nýverið í ísa-
fold grein um utanríkismál vor af
nokkuð öðrum anda, eða að þvf
er virðist, minna skilningi, en vandi
hans er.
Að vísu afneitar sér ekki undir
niðri velvild hans, en fullum mæli
vill hann ekki úthluta oss.
Að vér tökum algerlega við utan-
ríkismálum vorum, segist hann álfta,
að sé „sama sem sambandsslit".
og hann bætir við þeirri staðhæf-
ing, að „konungssamband getur að-
eins blessast, svo framarlega sem
konungur sé einvaldur". Þetta hefur
lengi verið látið klingja fyrir oss
frá dönskum og íslenzkum andófs-
mönnum íslenzks sjálfstæðis. En
þetta hefur aldrei verið annað en
— mér lá við að segja marklaus —
staðhæfing, aldrei studd af neinum
frambærilegum eða sennilegum rök-
um, og því síður sönnuð. íslenzkir
sjálfstæðismenn og óvilhallir útlend-
ingar, sem gott skyn bera á, t. d.
próf. Gjelsvik, hafa látið gagn-
stæða skoðun í Ijósi, að konungs-
samband eitt gæti vel staðið með
fullri sæmd og sjálfsagt ýmsum
hagsmunum fyrir bæði rlkin.
En háskólakennarinn segir, að
„þá væri betra að slíta samband-
inu alveg", og að „Danir viljaekki
það samband, sem er þýðingar-
laust eða jafnvel gæti orðið öðrum
eða báðum aðilum að ógagni".
Já, oss íslendingum finst Danir
telja sambandið þýðingarlaust, nema
þeir séu yfirþjóð yfir oss. Ekki
aðeins fari með utanríkismál vor,
og það einir, heldur bindi sérmál
vor í dönsku ríkisráði í þeim eina
og beina tilgangi, að hafa þar yfir-
þjóðar-eftirlit með þeim. Það er
ekki um að villast, að þeir eru
yfirþjóð að mannfjölda og auði
og þeim yfirburðum, sem því fylgja.
Um það metumst vér ekki. En
þeim, sem minniháttar er, ber engu
síður nauðsyn og réttur til að ráða
sínu sjálfur, heldur en þeim, sem
meira hefur handa á milli.
Ég skal ekkert segja um það,
hvort betra væri að slíta samband-
inu alveg. Það getur vel verið, að
hugur Islendinga sé að hneigjast
meira og meira að því. En engin
rök færir háskólakennarinn fyrir
því, fremur heldur en aðrir, sem
sama hafa Iátið sér um munn fara.
Aðeins er áreiðanlega betra að
slíta sambandinu, ef það getur ekki
orðið betra en það er. Fyrir því
þarf engin rök að færa.
En ekki verður séð, hvers vegna
konungssamband eitt ætti ekki að
geta staðið milli landanna með fullri
sæmd fyrir bæði og sjálfsagt ýmis-
legu gagni fyrir bæði af þeim við-
skiftum, andlegum og efnalegum,
sem vafalaust mundu einnig fylgja
því sambandi engu síður né minni,
heldur en fylgja því forráðamanns-
sambandi, sem Dönum, því miður
með atfylgi sumra íslendinga, enn
tekst að halda oss í nauðugum.
Ekki rýrist krúna konungsins, sem
um margar aldir hefur stýrt báðum
ríkjunum, þótt þau ríki séu bæði
alfrjáls og fullráðandi öllum mál-
um sínum. Og hættur, sem ættu
að stafa af því, að sambandið væri
konungssamband eitt, eru ekki ann-
að en spádómur, sem með engum
sennilegum lfkum hefur, mér vitan-
lega, verið studdur. Aðalhættan
fyrir hvort ríkið sem er, mundi víst
vera sú, að ef hitt óvingaðist við
aðrar þjóðir, þá yrði það dregið
með inn f þá óvináttu og ef til
vill ófrið. En til að afstýra þeirri
hættu, hlýtur að vera bezta ráðið,
að sambandið sé þannig lágað, að
þótt annað misti hlutleysisstöðu
sinnar, þá þurfi hitt ekki að glata
hcnni, t. d. fyrir utanríkisráðstaf-
anir, eða samninga, sem annað
hefur gert fyrir sjálft sig, vegna
sinna ástæða, sem eru alt aðrar
en hins. — Því takmarki má auð-
vitað ná með því, að slíta sam-
bandinu. En jafnvíst er hitt, að
það næst ekki með því, að annað
fari með utanríkismál hins. í því