Landið - 22.02.1918, Blaðsíða 1

Slfriauuuuutág I B,
1UM|M:
Jskéh Jék. S«4rl
LANDIÐ
Afgreiðslu og innheimtum.
ólafnr ólafsson.
Lindargötu 25.
Pósthólf. 353.
5. ^niersen S Sðn,
Reykjavik.
Landsins e 1 z t a klæðaverzlun og
saumastofa. Stofnsett 1887.
Aðalstræti 16. Simi 32.
Stærsta úrval af allskonar fata-
efnum og öllu til fata.
Tennur.
eru tilbúnar og settar inn, bæði
heilir tanngarðar og einstakar tennur
á Hverfisgötu 46.
Tennur drégnar út af lækni dag-
lega kl. ii—12 með eða án deyf-
ingar. — Viðtalstími kl. io—5.
Sopliy Bjarnarson.
Bazarinn
á Laug-aveg' 5
hefur ávalt allskonar tæki-
færisgjafir fyrir börn og
fullorðna. -
Ennfremur bróderaðir og áteikn-
aðir dúkar, kragar og fleíra.
Auður - Vald.
I.
Um fátt mun hafa verið meira
ritað í þessum heimi, en auð og
vald. Er þetta mjög eðlilegt, því
auður og vald snertir svo mjög
hag hvers cinasta manns i þjóð-
félaginu.
Hér á Iandi hefur verið oflítið
ritað um þetta efni, en hins vegar
hafa afleiðingar af útlendum skrif-
um og undirróðri um þetta efni
komið eins og úr skýjunum yfir
þetta Iand, án allrar nauðsynlegrar
skýringar og undirbúnings.
Ég á hér við »sósialismann«,
eða jafnaðarmenskuna, sem svo er
nefnd hér á landi. En eins og
kunnugt er, er stefna sósialista, að
láta landið sjálft, eða sveitarfélög,
annast allan atvinnurekstur, svo að
auður geti ekki safnast á einstakra
manna hendur. Samkvæmt því
má enginn reka atvinnnu fyrir
eigin reikning, heldur verður hann
að vera i þjónustu landsins við
atvinnureksturinn. Þannig ætlast
þeir til, að landið eigi öll skip og
útgerð, jarðir og búfénað, verzlun
og iðnað o. s. frv.
Þannig hugsa þeir sér, að allur
atvinnurekstur landsins sé rekinn
eins og fyrir eitt heimili undir ein-
um húsbónda, landsstjórninni, svo
að hagurinn komi sem jafnast
niður á menn. — Hugsjónin er
óneitanlega fögur, en örðugra mun
•"eynast að framkvaerna hana svo,
að þjóðfélagið hafi meira gagn af,
en núverandi fyrirkomulagi, sem
síðar mun verða að vikið.
Orsökin til þess, að þessi stefna
hefur risið upp, er aðallega sú, að
aðalsmenn og ríkismenn f sumum
stóru löndunum hafa hingað til
átt mikið af jarðeignum Iandanna,
sem þeir hafa leigt landsetum sín-
um fyrir aliháa leigu, og ennfrem-
ur átt stóriðnað, sem myndað hef-
ur auðsafn, Þetta una menn nú
ekki lengur við. Óg svo hyggja
þeir, að ef landið taki í sína hönd
allan atvinnureksturinn og jarð-
eignirnar, þá muni skattaáiögurnar
hverfa, því gróði landsins af at-
vinnurekstrinum og jörðunum komi
í þeirra stað o. s. frv.
Hugsjón sósialista er svipuð
fyrirkomulagi því, sem getið er
um í fornritum, að verið hafi
t. d. í Perú í Suður-Ameríku í
fornöld. — Fornritin segja, að
Perú hafi þá stjórnað einvaldskon-
ungur með varakonungi, og fjölda
af öðrum embættismönnum, sem
voru svo andlega þroskaðir, að
þeir máttu ekki vamm sitt vita,
og uppfyltu skyldur sínar við lýð-
inn til þess ýtrasta. Embættis-
mcnnirnir urðu beint að bera
ábyrgð á, að þeir menn, sem
þeim var falið að gæta, liðu
aldrei neyð.
Vegna loftslagsins þar lifðu
menn eingöngu á landbúnaði,
kornyrkju og ávöxtum.
Hverjum bæ eða héraði útmældi
stjórnin land til ræktunar nákvæm-
lega eftir höfðatölu — því stjórnin
átti alt landið —. Og var svo
hverjum einstökum mælt út land
eftir því, hvað margir voru í
heimili.
Skattar voru engir á lagðir sér-
staklega, en í þeirra stað átti
rfkið arðinn að helmingi á móti
hverjum þeim, sem landið notaði
Blettinum, sem hver fékk, var
með öðrum orðum skift í tvo jafna
hluti, átti ábúandinn fyrst að
rækta helminginn af stjórnarblett-
inum, þar næst mátti hann rækta
helminginn af sínum bletti, síðan
hinn helming stjórnarinnar og loks
ins sinn sfðara helming. Var þetta
gert til þess, að trygt væri, að
stjórnin fengi þó að minsta kosti
helming uppskerunnar af sínum
bletti, ef illa áraði, og bóndinn
helminginn af sfnum bletti. Ríkið
tók þannig hálfa uppskeruna, sem
notuð var til að launa starfsmönn-
um ríkisins, og til þess að safna
í kornforðabúr fyrir þjóðina, sem
átti aldrei að vera minna en einn
ársforði, byggja hús og vegi o.
s. frv.
Einstaklingarnir notuðu afrakstur-
inn af slnum bletti sumpart til eigin
heimilisþarfa og sumpart til að
kaupa fyrir aðrar nauðsynjar. Ef
þeir gátu ekki komið afrakstrinum
út, sem þeir höfðu umfram heim-
ilisþarfir, keypti ríkið hann. Ef þeir
liðu skort var ekki annað en að
fara til stjórnarinnar og biðja um
hjálp.
Þvingunarlög kváðu ekki hafa
verið til þar ( landi, en ýmsar
reglur er konungur setti og venjur,
enda kvað þjóðin hafa sýnt tak
markalausa hlýðni við þær reglur,
sem venja var að fylgja.
Ef fyrir kom að einhver ekki
uppfylti skyldu sfna — og til þess
voru gerðar strangar kröfur — þá
var honum vísað úr landi. Það var
eina hegningin. Hegning þessi þótti
hörð og fæstir vildu baka sér hana,
því það þótti óbærileg skömm, að
svfkja skyldur sínar við ættjörðina
Eigingirni þektist þá ekki þar f
landi. Ríkið sá öllum fyrir framfæri
á þennan hátt, og allir möttu mest
að vinna fyrir ættjörðina.
Mannkærleikinn er sagður að
hafa verið á háu stigi og voru
nágrannarnir því altaf reiðubúnir
til að hjálpa hver öðrum.
Fyrirkomulagi þessu fór svo smá-
hnignandi, menn hættu að elska
ættjörðina eins og áður, og að
hlýða hinum settu reglum, og sjálf-
stæði og barátta einstaklingsins
fyrir tilverunni á eigin ábyrgð
settist í öndvegi.
Ég man ekki eftir, að ég hafi
rekið mig á hugsjónir sósialista
annarsstaðar fyr á tímum, enda hafa
örðugleikarnir fyrir þessari hug-
mynd aukist með fjölgandi atvinnu
vegum, breyttum hugsunarhætti
og mismunandi lífsskilyrðum eftir
hnattlegu o. s. frv.
Óhugsandi er og að slíkt fyrir-
komulag gæti þrifist nema undir
einvaldsstjbrn aý bexta tagi, enda
stóð svo á í Perú um þetta leyti
Eigi er þess getið að fyrirkomu-
lag þetta og uppeldi þjóðarinnar,
hafi skapast við neina byltingu,
heldur hafi stjórnarfyrirkomulagið
smámsaman skapað það, og lang-
varandi holt andlegt uppeldi þjóð-
arinnar.
Ég hef getið þessára aðaldrátta
frá löngu liðnum tfmum, til þess
að sýna að hugsjón sósialista muni
ekki vera ný, þó hún hafi legið
niðri um Iangan tfma.
Og einkum hef ég getið þess,
til þess að benda á, undir hvaða
stjórnarfyrirkomulagi sósialisminn
hefur helst getað þrifist, og að eigi
geti verið um að ræða að innleiða
sósialismann fyrir alvöru, fyr en
andlegt uppeldi pjóðanna heýur
tekið alt aðra steýnu en nú gerist.
En til pess parf langan tíma,
lengri en við sjáum út yfir.
Ef þessi frásögn fornritanna er
rétt, þá má sjá að afskaplega mik-
ið fé hefur gengið til landsþarýa,
til að halda uppi fjölmennri stjórn
f landinu, til að byggja fyrir opin-
berar byggingar, sem voru hinar
skrautlegustu, til að leggja vegi,
sem einnig voru fullkomnir o. s. frv.
Það er réttur helmingurinn af
arðinum aý 'óllu starfsaflinu i land-
inu, sem gengið hefur til lands-
þarfa.
Þennan þunga skatt kváðu fbú-
arnir hafa borið möglunarlaust fyrir
„föðurlandið", sem átti starfskraft-
ana, en starfskraftarnir ekki það,
eftir þátfma hugsunarhætti.
Ög það var skoðaður stórglæpur,
landráð, að vinna ekki trúlega
fyrir föðurlandið.
En hvað ætli menn segðu nú á
tfmum um slíkan skattf
Menn gætu bókstaflega ekki innt
hann af hendi þó þeir væru allir
af vilja gerðir.
Þó að sósialisminn hafl nú náð
allmiklum tökum í útlöndum, þá
er hætt við að undirbygging hans,
siðmennilegt uppeldi þjóðanna, sé
ekki komið á það stig eins og það
var í Perú. Og hætt er við að
sósialisminn hafi ekki mikinn jarð-
veg hér, þó svo líti út sem sumir
vaidhafarnir hugsi til að fleyta sér
á honum yfir brim og boða.
Hér er og enginn aðall, sem
eigi megnið af jörðum landsins,
eða auðsafn svo teljandi sé
Og þingið virðist vera stefnu
sósialista mjög andstætt þar sem
það samþykti sfðast með miklum
meiri hluta, að selja allar jarðir
landsins í hendur einstökum mönn-
um.
En nú er annaðhvort fyrir landið
að gera,
að safna sér sjálft auði, nægu
veltufé til þess að reka at-
vinnu og verzlun f landinu
fyrir eigin reikning, eða
að leyfa einstökum mönnum að
gera það eins og hingað til
Nú virðist þjóðin frábitin því,
að safna sér auði, eða nauðsyn-
legu veltufé, eins Og sýnt hefur
verið fram á í grein minni »veltu
fie., og virðist þá ekki annað úr-
ræði liggja fyrir, en að taka síð-
ari kostinn, því fénu verður að
safna svo framarlega, sem þjóðin
vill njóta sem mests af arðinum
af framleiðslunni. Og liggur þá
fyrir að gera sér Ijóst, hvort meira
ógaSn en g*Sn er að því, að auð-
ur safnist á einstakra manna hend-
ur innanlands. (Frh.).
Farnlslfafélagrlð.
Aðalfundur félagsins var haldinn
nóv. f. á. Formaður lagði fram endur-
skoðaðan ársreikning félagsins 1916 og
voru þá við árstokin í sjóði rúmar
2000 kr. Formaður skýrði frá þvl, að
eigi myndi verða hjá því komist að
hafa árbók næsta árs með minna móti
vegna glfnrlegrar hækkunar á prent-
kostnaði öllum. Próf. Eirlkur Briem,
er verið hefur formaður félagsins full
25 ár, mæltist undan endurkosning og
rar þá kosinn formaður Pálmi Pálsson
yfirkennari, skrifari Jón Jakobsson
landsbókavörður og féhirðir Matthfas
Þórðarson fornmenjavörður. Eftir til-
lögu formanns var próf. Eiríkur Briem
kosinn heiðursfélagi.
Framtíöarviðskiffin út á víi.
í miðri heimsstyrjöldinni eru
menn í ófriðarlöndunum að bolla-
leggja, hvernig þeir geti bezt kom-
ið sér við með veizlun sína við
útlönd eftir strfðið. Öll löndin
keppa eftir að ná sem mestum
hagsmunum fyrir sig af viðskift-
unum við önnur lönd.
Þessu takmarki hugsa menn sér
helzt að ná með aðstoð utanrfkis-
ráðherranna, sem eiga að veljast,
frekara en áður, með verzlunar-
málin út á við fyrir augum.
Bandarfkin ætla sér að senda
út opinbera verzlunar-agenta í stór-
um stfl, og skulu þeir valdir eftir
viðskiftagreinum. Og sagt er, að
England ætli sér að setja á stofn
allsherjar upplýsingaskrifstofu, verzl-
uninni til hjalpar, og á hún að
vera tengd við utanríkisráðuneytið.
Konsúlar í öðrum löndum eiga svo
að standa undir þessarri fyrirhug-
uðu skrifstofu.
Til þess að reka þessa skrif-
stofu verða valdir menn, er góða
þekkingu hafa í verzlunarefnum.
Ennfremur er ráðgert, að setja
sérstaka fasta sendiherra fyrir
framleiðslu og verzlun.
Nánara sambandi við utanríkis-
ráðuneytið, en verið hefar, á að
ná með því, að setja á stofn ráð
manna fyrir verzlun og framleiðslu,
sem á að bera fram áhugamal sfn
við stjórnina, og á það að vera
sem kunnugast markaðs-ástandinu
f útlöndum.
Slík fyrirhyggja er auðvitað nauð-
synleg allsstaðai, eigi sfður f smærri
löndunum. En alt veltur á því, að
til slikra starfa sé valdir hinir hæf-
ustu og ósérplægnustu menn.
Slfkri fyrirhyggju væri því ekki
unt að koma í verk, nema með
víðsýnni og þroskaðri stjórn og
þingi. — Og það væri beinlmis
hættulegt, að reyna til við þetta
mál, fyr en svo stæði á.