Landið - 08.03.1918, Blaðsíða 1

LANDIÐ
Afgreiðslu og innheimtum.
Ólíifnr Ólafsson.
Lindargðtu 25.
Pðsthólf. 353.
10. tolnblað.
Iteykjavík, föstndaginn 8. marz 1918.
%
III. árgangur.
íj, yinðersen S Sön,
Reykjavik.
Landsins e 1 z t a klæðaverzlun og
saumastofa. Stofnsett 1887.
Aðalstræti 16. Sími 32.
Stærsta úrval af allskonar fata-
efnum og öllu til fata.
Tennur.
eru tilbúnar og settar inn, bæði
heilir tanngarðar og einstakar tennur
á Hverfisgötu 46.
Tennur dregnar út af lækni dag-
lega kl. ii—12 með eða án deyf-
ingar. — Viðtalstími kl. io—5.
Sopliy Bjarnarson.
Bazarinn
á Laug’aveg’ 5
hefur ávalt allskonar tæki-
færisgjafir fyrir börn og
fullorðna.
Ennfremur bróderaðir og áteikn-
aðir dúkar, kragar og fleíra.
Auður - Vald,
(Nl.). III.
Valdið.
Ég tók það fram áður, að menn
óttuðust ekki svo mjög, þótt fé
safnaðist á einstakra manna hend-
ur, heldur valdið, sem auðnum
fylgir.
Menn hafa heyrt svo miklar
tröllasögur um auðvaldið erlendis,
einkum f Vesturheimi, og halda,
eins muni fara hér, ef innlendir
menn verða auðugir. Sósialistar
hugsa sér því að byrgja brunninn
í tíma, áður en auðsafn nái að
myndast.
B*ði kann nú að vera helzt til
mikið úr þessu auðvaldi gert, og
svo stendur alt öðruvísi á erlendis
en hér.
Miklar reyfarasögur voru t. d.
sagðar um Rockefeller, þegar hann
náði undir sín yfirráð steinolíu-
lindunum í Pennsylvaníu.
Fram að því áttu mörg smá-
félög og einstaklingar þær námur,
og allir ráku þeir námurnar f svo
smáum stíl, að flutningur olfunnar
til sjávar varð afskaplega dýr, og
t*kin, sem olían var hreinsuð með,
voru svo ófullkomin, að mikið af
fé því, sem f olíunni fólst, fór for-
görðum.
Rockefeller, sem hafði glögt
auga, sá, að græða mátti á því,
að sameina þessar olíulindir, og
itofnaði því félag það, sem síðan
hefur haft eitt yfirráðin yfir nám-
unum.
Sumir eigendurnit gengu með
fúsum vilja inn í hinn nýja félags-
skap, en öðrum mun hafa verið
það óljúft, en þeir álitið, að eigi
væri hægt að deila við Rocke-
feller.
Á- meðan smáfélögin unnu olí-
una, var hún út um heim alment
seld á 50 aura potturinn, og
það kostaði hún hér á landi
framan af.
En eftir að Rockefeller hafði
tekið námurnar í sfna hönd, bætti
hann áhöldin við olíuvinsluna svo,
að miklu meira verðmæti fékst úr
olíunni en áður. Ennfremur lagði
hann neðanjarðarpfpur til sjávar
frá námunum, sem gerði flutn-
ingskostnaðinn miklum mun ó-
dýrari.
Afleiðingin af þessu varð, að
heimurinn fékk nú olíuna fyrir 12
aura pottinn í staðinn fyrir 50
aura og Rockefeller græddi samt
stórfé.
Allur heimurinn fékk þannig
steinolíuna fyrir hér um bil lU
verðs á móti því, sem áður var.
Enginn getur annað sagt, en að
Rockefeller hafi verið vel að gróð-
anum af olfunni kominn, og það
jafnvel þótt hann hefði orðið að
beita kappi til að koma þessu
stóra félagi á fót.
Vel má vera, að önnur starf-
semi Rockefellers hafi eigi komið
heiminum eins að liði, eins og af-
skifti hans af olíunni, en það er
víst, að svo var Rockefeller hataður
í Vesturheimi, að kirkjur og líknar-
stofnanir þáðu ekki gjafir frá
honum.
Það er ekki ólíklegt, að tilfinn-
ing mikilmenna á viðskiftasviðinu
fyrir hagsmunum almennings sé
ekki eins næm í stóru löndunum
eins og hún mundi verða hér, þar
sem þessir aflmiklu menn starfa
innan um hinar mörgu miljónir
manna af ýmsum þjóðflokkum,
sem þeir alls ekki þekkja.
Innlendir auðmenn, sem þekkja
svo marga sem þeir skifta við
og nota í þjónustu sinni, mundu
finna sig miklu samgrónari þjóð-
inni, en auðmennirnir í Vestur-
heimi, og því hafa meiri tilhneig-
ingu, en þeir, til að hjálpa þeim,
sem væru minni máttar; hefur sú
tilhneiging berlega komið fram hjá
sumum efnamönnum vorum, t. d.
við sjávarútveginn.
Færeyingar hafa orðið langt á
undan okkur í því, að eignast
miljónaeigendur. Langt er síðan
að einn kaupmaður á Suðurey var
orðinn svo ríkur af verzlun og
útgerð, að hann var miljónar-
eigandi. Sá maður naut þó al-
menns trausts Suðureyjarbúa, og
var þeim mesti bjargvættur. Hann
barst lítið á, gekk með færeyska
húfu eins og hinir, og var eins og
samgróinn alþýðunni.
Mönnum, sem hafa víðtæk við-
skifti eða útgerð, er fremur óljúft
að hugsa um landsmál, því starf
þeirra tekur upp allan tfma þeirra;
þó getur vel hugsast, að þeir færu,
umfram þörf, að skifta sér af
landsmálum, ef t. d. ætti að þrengja
að starfsemi þeirra.
Fyrir það verður ekki, girt frem-
ur en svo margt annað.
En það eru einkum slík áhrif,
sem menn óttast. Og það er vit-
anlega ekki ástæðulaust, þvf að
auðurinn er, eins og ég hef sagt
áður, tvíeggjað sverð, sem má
gera óendanlega gott með, og líka
ilt að sama skapi, sem fer alt eftir
siðferdislegu ástandi þess manns,
eða þeirra manna, sem auðinn eiga.
Ég hef verið hér að tala um
tyættuna sem stafað gæti af auði
og valdi hans, sem enn ekki er til
hér, svo teljandi sé. En er það þá
ekki fleira, sem við þurfum að
óttast, t. d. cvndlega auðinn, sem
hinn auðurinn er aðeins afleiðing
af. Jú vissulega.
Það er talið, t. d., að blóðin í
löndunum sé eitt af stórveldunum,
af því þau hafi svo mikil áhrif á
skoðanir þjóðarinnar í landsmálum.
Ef nú land yrði svo óheppið, að
fá þó ekki væri nema einn gáfað-
an ritstjóra fyrir útbreitt blað eða
tímarit, sem væri siðferðislega
óþroskaður, eins og oft gerist
um mikla gáfumenn, þá mundi
þjóðinni eigi stafa minni hætta af
honum, þó að hann væri fátækur,
en af auðmanni með sama and-
lega ófullkomlegleikanum.
Og hættan væri því meiri, sem
ritstjórarnir væru fleiri af þessu
tagi.
Það er því ekki lítil ábyrgð, sem
ritstjórninni fylgir, eins og auðn-
um, að minsta kosti f augum
þeirra manna, sem álíta, að hver
uppskeri eftir því sem hann sái.
Við skulum svo gera slíkan rit-
stjóra flokksforingja á þingi, þar
sem hann beitir gáfum sínum á
líkan hátt og á meðan hann var
ritstjóri, til skaðsemdar. Hversu
mikinn skaða getur hann ekki
gert þarf Og það þarf engu pen-
ingaauðmagni eða peningavaldi að
vera til að dreifa.
Og loksins skulum við fela hon-
um stjórn landsins, og það erum
við vísir til, því við sjáum ekki
við undirhyggju slíkra gáfumanna.
Og ekki er hættan þar minni. Af
öllu þessu getur þjóðin beðið stór-
tjón, jafnvel mist frelsi sitt og
fjármuni. —
Vitsmuna auðurinn, og valdið,
sem homrn fylgir, er fví ekki
síður tvíeggjað sverð, en peninga-
auður.
Þá kem ég að góðmenninu. Við
skulum setja það í eitthvert ábyrgð-
armikið valdasæti. Góðmenni, sem
setur öllu ofar, að vera í íriði við
alla menn.
Slíkt góðmenni getur, sökum
stöðu sinnar, gert afarmikið tjón,
því það getur ekki eins gert
greinarmun á réttu og röngu.
Alt rennur fyrir því út í einn
graut. Þar af leiðandi er góð-
mennið eins víst til að framkvæma
það, sem er skaðlegt fyrir þjóð-
félagið, eins og það, sem er nyt-
samt. Allstaðar er hættan af vald-
inu á ferðum.
V. B. K.
Vandaðar vömr. Ódýjrar vörur.
VEFNAÐ ARVARA.
Pappír og ritföng>.
LEÐUR og SKINN.
Heildsala.
Smásala.
Vcrzlunin gjörn Xristjánsson.
Og loksins vil ég nefna fátœk-
linginn. Við skulum t. d. gera
hann að þingmanni. Mann, sem
er skulduUum vafinn, með börn og
konu, sem hann á örðugt með að
sjá fyrir. ' •
Við skulum láta hann, með at-
kvæði sínu, gera út um kappsmál
á þingi. Ef hann vill fylgja verri
málstaðnum á hann í vændum, að
fá lífvænlega stöðu fyrir fylgið við
iann, en annars ekki. Sé hann
ekki því sterkari á svellinu, fylgir
hann hinum vonda málstað, svo
hann verður ofan á. Vald fá-
lœktarinnar er því líka hættulegt
fyrir þjóðfélagið. Og svona má
rekja koll af kolli.
Alstaðar er hættan af valdinu,
og alstaðar stafar hún frá mannin-
um sjálfum, hinum innra manni,
en ekki frá peningunum einum út
af fyrir sig, þó þeir geti verið öfl-
ugt vopn og illvígt, þegar því er
beitt í verri átt.
Að berjast á móti auðsöfnun
einstakra manna, er sama sem að
aerjast á móti hollri framþróun
þjóðarinnar, og það væri að berj-
ast við skuggann sinn, ef menn
hugsuðu sér með því, að útrýma
valdi þess einstaka yfir öðrum.
Baráttan verður að standa um
það, að fyrirbyggja vanbrúkun
andlega auðsins; það verður sú
barátta, sem komandi kynslóðir
verða að hafa fyrir stefnumið, og
sú barátta verður bæði að ná til
ríkra og fátækra, því víðast er
pottur brotinn í því efni.
Og því takmarki verður ekki
náð með því, að landstjórnirnar
fari að taka í sína hönd verzlun
og búskap landsmanna til þess að
fyrirbyggja auðsafn einstakling-
anna; því fer svo fjarri. Ekkert
þjóðfélag má við því, að missa
árvekni, ábyrgðartilfinningu og
viljakraft dugnaðarmannsins frá
þessum störfum; en þeir eigin-
leikar mundu sljófgast um of, ef
þeir ættu að vinna beint í þjón-
ustu landsins, í stað þess, að gera
það fyrir sinn eigin reikning.
Og það er staðreynt, að þessi
verður afleiðingin, enda munu er-
lendir þjóðmegunarfræðingar nú
hafa lagt niður allan skoðanamun
* um það. G,
Meyjan mín.
Fegursta freyja,
frjálsborna meyja,
þú átt minn óð.
Hugur minn hyljir þig,
hafa svo töfrað mig,
bál sett í blóð
unnbláu augun þín
ástblíð og djúp.
Þú voldug ert, sem vonin mín,
í vorsins blóma hjúp.
Ég elska þig sem ylinn
og árdagsbjarta sól,
sem blóm, er ilmi angar
um eyðilegan hól;
ég hylli þig sem hreinleik
og hugsjón, sem er kær.
Þú ert mín daglífs drotning,
í draumum ljóssins mær.
Fegurð drotnar ljóss í víðu veldi.
Venus heilsar björtu sumarkveldi.
Unaðsmyndir birtast heimi hlýjum,
helgar borgir reisa goð á skýjum,
sem röðull slær-á róslituðum hjúpi,
Rán svo speglar alt í lygnu djúpi.
Hvílist jarðlíf — sofnar reynir, rós,
rökkurmóða faðmar dal og ós.
í fjarlægð heyri ég fagran óm:
Fjallamærin blíða
situr í helgi hlíða
og syngur þar lof um Lofn og blóm,
lífið og æsku fríða.
Og sanna ást ég höndlað hef,
— ið helgasta, er veröldin á —
því frá henni pósturinn bar mér bréf
— en ég brýt ekki innsiglið frá.
M. G.
Ang. Flygenring
landsverzlunarstjóri meiddist í fyrri
viku. Var hann á leið frá Hafnarf. til
Rvíkur ríðandi með öðrum manni. En
á leiðinni var stmaþráður strengdur
yfir veginn og sást ekki fyrir snjó-
og sólbirtu. Lenti hann á brjósti
Flygenrings, en hesturinn fældist, og
datt Flygenring af baki, misti meðvit-
undina, viðbeinsbrotnaði og laskaðist
eitthvað að öðru leyti. Nú er hann þó
á góðum batavegi.