Landið - 24.05.1918, Blaðsíða 3
L'A'N DIÐ
8$
■Rakarastofa míri flutt
'í Pósthússtræti 11,
í enda rauða* hússins fyrir sunnan hús Nathan & Olsen.
Inngangur úr Pósthússtræti.
Kyjólíur Jónsson.
málið. Hafi þingmenn eigi skilið,
að það væri eðlileg afleiðing breyt-
inganna, er leitt til þess að vita,
að eiga svo sljófa fullltrúa; — en
hafi það. verið sprottið af undir-
hyggju og blekkingum, er það þeim
mun verra, því þá eru eftirköstin
eins og hin kalda undiralda í hægu
veðri. t
Að mörgum hugleiðingum sam-
andregnum — sem fæstar birtast
hér — getur efinn og vonleysið
fengið svo djúpar rætur, að það
kafi upp í huga manns jarls-hug-
myndir. Vér erum nú búnir að
þrautreyna okkur á vorum innlendu
óskabörnum og altaf dýpkar þó
heldur á hyggilegum ráðum og
framkvæmdum, enda slík breyting
f raun og veru alls eigi ískyggi-
legri en aðrar, sem gerðar hafa
verið. (Frh.).
hússins í Prag varð þar friðarhrær-
ing allmikil. Blöð þau, sem draga
taum Bandamanna, voru gerð upp-
tæk og Suður Slavar, sem voru
gestkomandi, reknir burtu*. — Og
enn er símað s. d., að upphlaup
sé orðið í Bæheimi.
Kiihlmann utanríkisráðherra Þjóð-
verja lýsir yfir því, að hvorki í
nútíð né framtíð séu nokkrir friðar-
miðlar á ferli af Þjóðverja hálfu.
Þjóðverjar lýsa því yfir, að Þýzka-
aland sé albúið þess, að halda uppi
hernaði á sjó í mörg ár, eftir að
ófriði sé lokið á meginlandinu.
og ef til vill vörukaup hér. Meðal
þeirra er Mortensen fyrv. fólksþingsm.
Færeyinga, sjálfstjórnarmaður og skör-
ungur mikill þar í eyjunum. Eru 3
nefndarmenn »sjálfstjórnarmenn«, en
2 „sambandsmenn".
'ÉJtlönd.
Á vesturvígstöðvunum hafa verið
háðir allmiklir bardagar nú undan-
farið, og sækja bandamenn á og
hafa tekið nokkur hundruð fanga
og virðist svo, sem Þjóðverjar verj-
ist nú aðeins. En einnig er sím-
að, að Þjóðverjar sé nú að undir-
búa nýja sókn þar og helzt á
Somme-vígstöðvunum, með ógrynni
liðs, 80 herdeildum (hátt á aðra
miljón manna). Þ. 19. maí gerðu
þý"k loftskip árás á London, hina
mestu, sem gerð hefur verið til
þessa, en Bretar veittu öflugt við-
nám. 37 menn biðu bana, en 155
meiddust og talsverðar skemdir
urðu á húsum. Kafbátar Breta í
Eystrasalti kvað hafa verið eyði-
lagðir.
Opinber frönsk tilkynning hermir:
Frá vígstöðvunum í Makedóníu er
það að segja, að hersveitir Frakka
og ítala hafa sótt þar fram í ill-
færu fjallendi fyrir vestan Koritza
og unnið mjög á. Faerðu þær her-
línu vora fram um 20 kílómetra,
gerðu hvert áhlaupið á fætur öðru
af hreysti mikilli og tóku mikinn
fjölda fanga.
Tyrkir sækja ákaft fram í Persíu
og verður mikið ágengt.
Uppreisn hefur orðið á írlandi
af hálfu fullveldisflokksins þar, er
»Sinn Fein* nefnist. Hafa Bretar
bælt hana niður, handtekið þing-
menn þess flokks og höfðað mál
gegn þeim fyrir landráð. En fregnir
eru Iitlar og óljósar.
Miðveldin eru að koma sér sam-
an um nánara bandalag, fjárhags-
legt og hernaðarlegt varnarbanda-
lag. Eru í því Þýzkaland, Austur-
ríki, Búlgaría og Tyrkland. Sagt
er, að Pólland eigi að vera í kon-
ungssambandi við Austurríki, en
Litháen' í konungsambandi við
Saxland. Tsjekkarnir í Bæheimi
kvað una þessu nánara bandalagi
illa. í símfregn 20. þ. m. segir
svo: »A 50 ára afmæli þjóðleik-
Balfour lýsir yfir því, að til boða
standi, að ræða Iriðarskilmála á
heiðarlegum grundvelli, hvenær
sem er.
Skipasmíðar Bandaríkjanna kvað
aukast óðfluga. —
Frá Finnlandi er það að frétta,
að Svinhufvud er kosinn ríkisstjóri
í bráð. Mannerheim, foringi hers-
ins, krefst þess, að landið verði
konungsríki, og kvað margir vera
því fylgjandi, ásamt bandalagi við
Miðveldin, en lýðveldissinnar hóta
öllu illu, ef þetta komist í fram-
kvæmd.
Vesúvíusgos kvað vera að byrja.
U’rettir.
Eldsvoði.
Húsið á Laugalandi, inn við þvotta-
laugar, brann fil kaldra kola aðfaranótt
fyrra fimtudags. Um upptök eldsins er
ókunnugt. — Húsið var 28X10 álnir,
úr timbri, en aðeins vátrygt fyrir 6óoo
kr., svo eigandi hefur beðið tilfinnan-
legt tjón við brunann.
100 ára afmæli
Siglutjarðar sem verzlunarstaðar var
20. maí. Síra Bjarni Þorsteinsson á
Hvanneyri hefur samið og gefið út
myndarlegt minningarrit í sambandi
við aldarafmselið. Frá þinginu fær
Siglufjörður þá afmælisgjöf, að verða
sérstakt lögsagnarumdæmi.
Staðarprestakall í (Irunnavík.
Sóknarmenn þar hafa að heita má
undantekningarlaust beðið um að fá
síra Jónmund Halldórsson fyrir prest.
Er hann farinn ásamt fjölskyldu sinni
þangað norður til þess að taka við
embætti.
Skip.
»Sterling« fór 1 strandferð 20. þ. m.,
vestur og norður um. Farþegar voru
margir, m. a. Gunnar skáld Gunnarsson
með frú og barn. — „Botnía" kom frá
útlöndum á þrd. var, og fór aftur til
Khafnar í gær.
Oddaprestakall.
Þar hefur verið kosinn prestur cand.
theol. Erlendur Þórðarson, með mikl-
um meiri hluta atkvæða.
50 ára afmæli
á síra Friðrik Friðriksson á morgun.
Hann hefur unnið mikið og þarft
verk hér í borginni um mörg ár.
Sendincfnd frá Færeyjnm)
kom hingað á Botníu, 5 menn, er
falið er að semja við stjómina hér um
sameiginleg viirukaup í Vesturheimi
I
Peir kaupendur blaðsins,
bæði hér í Reykjavík og annarsstaðar, sem skifta um
bústaði núna í vor, eru beðnir að gera afgreiðslunni
aðvart, svo blaðið berist þeim skilvíslega.
Lýövald.
(Erindi liutt á skemtisamkomn í fnndar-
húsi Miðdalahrepps a8A 1918).
(Frh.). ----
Blómknappurinn á hinum al-
menna kosningarrétti og algerða
Iýðvaldi f löndunum er að sjálf-
sögðu fullkomið þingræði. Konung-
urinn (eða ríkisforsetinn) getur eng-
um lögum neitað og er eiginlega
valdalaus, en einungis að nafni til
yfirmaður ríkisins. Hann verður,
hvort sem honum er ljúft eða Ieitt,
að taka ráðherrana, sem eru hinir
eiginlegu stjórnendur, úr þeim þing-
flokkum, sem þá í bili er í meiri
hluta. En nú getur vel farið svo,
og kemur ósjaldan fýrir, að enginn
einasti maður í flokknum sé stöð-
unni vaxinn, á nokkurn veg. Þessir
menn verða þá_ fyrst að fara að
læra verkin, er stöðunni tilheyra,
þá er þeir eru komnir í hana. Og
þó eru þessi verk, stjórnarstörfin,
mestu vandaverkin f heiminum.
Við alt þetta sljófgast ábyrgðartil-
finningin hátt og lágt með þjóðinni
og löggjöfin vill verða einn hroð-
virknisgrautur, en lagaboðafiöldinn
um leið afskaplegur. En fjárhagur
landsins lendir með stórum lántök-
um 0. fl. í mesta sukki, sem von
er til, þar sem svo iðulega verður
að verðlauna fylgi eða kaupa fylgi.
Um þetta kvarta menn einkum í
smárfkjunum, en Ifka í þeim stóru.
Af öllu þéssu ólagi hverfur svo óð-
fluga virðing fyrir landsstjórn og
löggjafarþingi. Og það er misskiln-
ingur, ef einhverjir halda, að full
bót á þessu böli verði ráðin, með
enn fullkomnari mentun fólksins,
því það er eiginlega ekki skortur á
■vizku, heldur á siðgæði, sem veld-
ur meininu, og því eru lærðu
mennirnir ekki betri í þessu efni,
heldur en hinir, er minni mentun
hafa hlotið. Það vill reynslan kenna
f öllum löndum. Það er fyrirkomu-
Iagið sjálft, sem er undirrót meins-
ins og þvf þarf að finna ráð til að
bæta fyrirkomulagið. Það er þá
heldur eigi rétt, að brigzla neinni
sérstakri stétt eða mönnum um
þenna ágalla, heldur er allur lands-
lýður samsekur. Fégirni og valda-
ffkn, er arfgeng ástrfða hjá mönn-
um, sem altaf verður að gera ráð
fyrir í syndugum heimi. Heiðvirðir
menn í öllum stéttum sjá meinsemd-
ina, en hafa enn eigi komið auga
á meðal við henni, er að gagni
komi, eða þá eigi fengið að koma
því að, svo til hlítar sé. —
Þessi stranga flokkaskifting, sem
virðist vera óumflýjanleg afleiðing
lýðvaldsins, í þess núlegu mynd,
er höfuðorsök siðspillingarinnar á
stjórnmálasvæðinu. Á þessu verða
sjálfir foringjar flokkanna tíðum að
kenna. Það koma stundum fyrir
mál, er flokksmennirnir verða heill-
aðir af, en foringinn, sem oftast er
vitrastur, sér stóra andmarka við,
er því f hjarta sfnu mótfallinn þvf.
Geti hann nú ekki talið flokks-
bræðrum sfnum hughvarf og vilji
heldur eigi glata forustunni og með
henni von um ráðherradóm, ef
verkast vill, þá er hann neyddur
á ýmsa lund meinþrungið. Stundum
koma og stjórnmála-afskifti ýmis-
légra félaga, einstakra manna, með
í leikinn, eða þá samhagshringir
einhverra atvinnurekenda. Sumir
hafa haldið því fram, að úr þess
um meinum megi bæta með því,
að láta alt landið vera eitt kjör-
dæmi og þingmenn ríkisins séu
ailir kosnir með hlutfallskosningum.
Það er nú óneitanlegt, að slfkar
hlutfallskosningar eru mjög réttlát-
ar f garð allra flokka, en reynslan
staðfestir, að þær geta eigi bætt úr
höfuðgöllunum. Þvert á móti fær
flokksstjórnin, sem venjulega er í
höfuðborginni, ennþá vfðtækara ráð-
rúm til að koma þeim að, er hún
vill helzt hafa, því stærra sem kjör-
dæmið er, og því fleiri óþekta
menn, sem kjósandinn verður að
velja. Flokksmennirnir út um land
geta því varla annað gert, en að
fallast á þann kjörlista, sem flokks-
stjórnin hefur búið til handa þeim.
Ofríki og harðstjórn, í hverri
mynd sem er, verður að teljast
mikið böl, og meira hluta ofríkið í
löggjöf og fjármálum er ekki hóti
Detra en hvert annað ófrelsi. Nú
kemur það þráfaldlega fyrir, að ör-
lftill meiri hluti getur öllu ráðið í
mjög mikilsverðum málum og verð-
ur þá minni hlutinn, ef til vill
hérumbil hálf þjóðin, að beygja
sig fyrir ofurvaldinu. Engin bót við
þeim ósköpum, né neinum þing-
ræðisgöllunum, er það, að fjölga
þingmönnum. Flokksgallarnir fá
aukinn stýrk við fjöldann, en geta
alls eigi minkað, svo sem öllum
gefur að skilja.. Vfðtækur kosning-
arréttur og mikið þingræði er auð-
vitað í sjálfu sér ágætur hlutur, og
raunar sjálfsagður í hverju lýðfrjálsu
landi, en þetta stjórnarform gefst
þó svona afar-misjafnlega í löndun-
um. Það hefur til þessa gefizt bezt
á Englandi, og þó eru nú sumir af
göllum þess lfka farnir að koma
þar í Ijós. En hjá Englendingum
hvílir það á sögulegum grundvelli
margra alda og er orðið samvaxið
eðli þeirra. Framtfðin ein getur
sýnt, hvernig aðrar þjóðir geta
breytt því eftir hæfi sínu, og hag-
nýtt svo að vel fari að öllu leyti.
Og hvað England snertir, þá er
víst, að eymdin mikla í Austurenda
í Lundúnum, og nokkuð í fleiri
stórborgum rfkisins, væri eigi slfk
ódæmi sem hún er, hefði ekki æðri
stéttirnar, sem öllu hafa ráðið,
stjórnað landinu eiginlega feiknar-
illa.
Sökum gallanna, sem Norður-
álfumenn finna á stjórnarfari sfuu,
hafa allmargir umbótavinir skimað
eftir stjórnarskipun, hjá öðrum
mannflokkum í heiminum, að fornu
og nýju, til að vita hvort þaðan
mætti eigi fá góðar bendingar ti
lagfæringar. Þannig hafa sumir lög-
jafnaðarmenn þótzt finna veglega
framkvæmd hugsýnis sfns f menn
ingu og stjórnarskipun hins gamla
Inkaríkis í vestanverðri Suður-Amer
íku. Örbirgðin var þar óþektur
hlutur, því allar eigur voru þar
þjóðfélagseign. Ríkið fékk mönnum
lönd til yrkingar og skipaði fyrir
um alla vinnu og ákvað jafnframt
framfærslu sinnar. Allir höfðu nægi-
legt, en enginn ieið nauð af fátækt
og enginn Iifði í ógengd auðæfa.
Það sem lýðurinn sjálfur fékk að
halda, var þriðjungur alls afrakst-
urs, en hinir tveir þriðjungarnir
gengu annar til stjórnarkostnaðar
og hinn til guðsdýrkunar, sem
raunar var líka ríkismálefni. Með
þessu urðu allir eiginlega em-
jættis- eða verka-menn ríkisins, og
Detta gekk jafnvel svo langt, að
valdsmenn stjórnarinnar sögðu til,
ive mörg hjón skyldi árlega gift-
ast í hverju þorpi. Um eiginlegt
einstaklingsfrelsi var eigi að tala,
og framtakssemin af samkepni og
sjálfshvatadugnaði, er svo miklum
stórvirkjum til framfara hefur kom-
ið til leiðar í Norðuráltu, var þar
ekki til. Að sumu leyti er nú
jetta gott, og eitthvað af því ef til
vill nothæft, en hætt er nú við,
að Norðurálfumenn felli sig aldrei
við það óumbreytt, svo fjarstætt
er það hugsunarhætti þeirra og
virðingu fyrir sérstaklingseðlinu.
Að vísu er hrópleg mótsögn í
ástandinu sem nú er víða í Norður-
álfu; annars vegar alfullkomið stjórn-
málalegt jafnstæði allra manna, en
hins vegar algert efnahagslegt mis-
jafnstæði fólks í mannfélaginu sök-
um feiknar-auðs og óhófs nokkurs
hluta landslýðsins, en aftur voða-
legs efnaskorts mikils sægs af ríkis-
þegnunum. Þeim verður því frelsið
og flest gæði að engum notum
vegna skorts á brýnustu lffsnauð-
synjum. Það er víst satt þetta
gamla spakmæli, »að fyrir óhóf og
iðjuleysi eins manns, svelti margir
°g ofþjakist í vinnu«. Á milli þess-
arra öfgaflokka mannfélagsins standa
svo bjargálnamennirnir, sem eru
kjarni lýðsins; en þeirra gætir iðu-
lega minst, þegar deilur rísa upp.
Gallinn stóri er, að mannfélagsskip-
unin hvílir miklu fremur á efnahag
en siðgæði og því á varasömum
grundvelli. Menn eru metnir rang-
lega og miklu meira eftir aurum
en manngildi og því er það, að sá
hlýtur oft þingsæti og aðrar trún-
aðarstöður, sem miklu síður ætti
að hljóta. Það reka menn sig nær
því daglega á. En þótt mótsögnin
sé mikil í öllu þessu, þá liggur um-
bótavegurinn að iíkindum í þá átt-
ina, að halda sér sem mest við
stjórnarfar lýðvaldsríkjanna, sem
Norðurálfubúum er svo kært, en
með breytingum til að minka and-
stæðurnar, heldur en að sækja lag-
færingarnar til óskyldra mannflokka.
Vandinn er, að finna út, hvernig
bjarga megi frá eymdarböli fátækt-
arinnar, en varðveita þó alment
mannfrelsi í landi, að láta hverjum
þegni vegnaf þolanlega vel, án þess
að gera hann alháðan ríkisstjórnar-
þræl. — (Krh.).
Vísa.
til að beygja sig fyrir vitleysu
fjöldans í flokknum. Svona er þetta | hversu mikið heimilin skyldu fá til
Ég hef ekki málið mist,
mér ei líkar aðferð sú,
að trúin góð á trúan Krist
tekin er af dagskrá nú.
Ein. Joch.
(
I