Lögrétta - 26.09.1906, Blaðsíða 2
182
L0GRJETTA.
Lögrjetta kemur út á hverjum miö-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð als á ári. Verð: 3 kr. árg.
á íslandi, erlendis 4 kr. Gjalddagi 1. júlí.
Skrifstofa opin kl. 10*/a—11 árd. og kl.
3—4 síðd. á hverjum virkum degi.
Innheimtu og afgreiðslu annast Arinbjörn
Sveinbjarnarson, Laugaveg 41.
hennar og viðhald, álit og alla þró-
un. Tími og veður bannar, að rök-
styðja þetta ýtarlegar hjer, en þeir, sem
þekkja sögu íslands vita, að þetta
er satt.
Bókasöfnin hafa tvenskonar ætlun-
arverk. I fyrsta lagi geyma þau
bókmentir og sögu þjóðarinnar og
eru þannig varð-kastali og forðabúr
þjóðernistilfinningarinnar, sem aftur er
skilyrði fyrir samheldni, vilja og krafti
til þess að efla og hetja þjóðina
sem þjóð. Jeg vona, að þessi bygg-
ing, sem hjer á að rísa, verði trúr
°g tryggur geymslustaður fyrir alt
gott í íslenskum bókmentum að fornu
og nýju, örugt vígi fyrir minningu
þeirra manna, sem auka og efla ment-
ir og þar með mátt þessa lands.
Vona jeg, að í þessu húsi verði sýni-
legur staður, þar sem nöfn slíkra
manna verða höggvin í stein að þeim
látnum, þeim til lofs og öðrum til
eftirbreytni. —
En bókasöfnin hafa einnig annað
ætlunarverk, og það er að vopna
hinn lifandi lýð í framsóknarbarátt-
unni á hverjum tíma, með því að fá
inn í landið jafnóðum hinar bestu
bækur og rit í öllum vísindagreinum,
svo að þeir, er mentir stunda, geti
fylgst með í þeim framförum þekk-
ingarinnar, sem fleygja menning-
unni áfram. Hvervetna og í öllu
er það nútímans reynsla, að þekk-
ingin er það, sem sigrinum ræður.
Það er þekkingin og vísindin, sem
finna upp vopnin og áhöldin til varn-
ar og sóknar í lífsbaráttunni, barátt-
unni fram á við og upp á við til
meira ljóss, meira frelsis, meira
manngildis, sem er tímans krafa. Það
er gamalt spakmæli, að blindur sje
bóklaus maður. En blindur maður
getur ekki beitt vopnunum, hann er
vopnlaus, máttlaus, ófær í barátt-
unni, og er því ment máttur, sem
ekki má án vera.
Einnig þetta síðarnefnda ætlunar-
verk vonajeg að verði leyst af hendi
eftir föngum og af góðum vilja í
hinu nýja húsi, sem hjer á að reisa,
húsinu, sem ætlast er til að stækki
eins og skelin með skelfiskinum,
eftir því sem árin líða. —
Jeg veit eigi aðra betri ósk, er jeg
geti bundið við þessa athöfn en þá,
að æskulýður Islands festi sjer í huga
þann sannleik, að ment er máttnr,
og að mentáleysi er máttleysi. Hver
sem eykur mentun sína, eykur mátt
sinn, og þar með mátt þess lands,
sem á hann.
Um leið og jeg bið alsvaldanda
guð að blessa þessa mentabygging,
sem hjer á að standa, legg jeg í
nafni þings og stjórnar þessa lands
hyrningarsteininn ásamt menjum þeim,
er jeg áður hef frá skýrt.
Blessist og varðveitist bokmentir,
tunga og þjóðerni íslands."
Aður ráðherrann mælti hin síðustu
orð í ræðunni gekk hann niður af
pallinum og bjó um blíhylkið, lagði
yflr þrjá steina og límdi með þrem-
ur steinlíms-spöðum.
Mannfjöldinn tók undir ósk hans
með níföldu húrra-ópi.
Síðan söng söngflokkurinn »Eld-
gamla ísafold*.
+
Þórður hreppstj. Runólfsson.
Hann andaðist snögglega hjer í
bænum aðfaranótt 22. þ. m. áheim-
ili Runólfs sonar síns.
Þórður var fæddur 27. júlí 1839 í
Saurbæ á Kjalarnesi og voru foreldr-
ar hans Runólfur Þórðarson hreppstj.
þar og Halldóra Ólafsdóttir. Yar
Þórður elstur af börnum þeirra sex,
en hin voru: Sigriður, gift Þórði
hreppstj. á Fiskilæk, Karítas, gift Ól.
Guðmundssyni í Mýrarhúsum, Helga,
gift Steingrími Jónssyni prests frá
Hruna, Guðrún, gift síra Matth. Joc-
humssyni, Ragnheiður, ógift, og Eyj-
ólfur bóndi í Saurbæ á Kjalarnesi.
Þórður ólst upp hjá foreldrum sín-
um í Saurbæ og var þar þangað til
hann giftist, 13. júní 1871. Kona
hans var Ástríður Jochumsdóttir, syst-
ir síra Matthíasar og þeirra systkina.
1871 flutti Þórður að Móum á Kjal-
arnesi, og bjó þar síðan 28 ár. Það-
an flutti hann að Bjargi í sömu sveit
og var þar sex ár, en í fyrra flutti
hann hingað til Runólfs sonar síns.
Þórður var 34 ár hreppstjóri á
Kjalarnesi, frá 1871—1905, og fjekst
mikið við öll sveitarmál og hjeraðs-
mál. Hann var maður skynsamur
og alla tíð vel metinn. Þegar hann
flutti suður hingað í fyrra vor, hjeldu
sveitungar hans honum heiðursveislu
að skilnaði.
Þau Þórður og Ástríður áttu 8
börn og lifa synir þeirra 4: Matthías
skipstj., sem á síðustu árum hefur
verið ieiðsögumaður varðskipsins, Run-
ólfur, Jochum skipstj. og Björn stúd.
júr. á háskólanum í Khöfn.
Nýjar bœkur.
Ljódtnœli eftir Grím Thomsen.
Nýtt og gamalt. Rvík 1906.
134 bls. 8vo-
Fimm menn hjer i Rvík eru út-
gefendur þessa ijóðasafns. I það eru
tekin upp öll kvæði, sem standa í
„Ljóðmælum" eftir Grím Thomsen,
sem gefl voru út í Reykjavík 18b0
og nú eru uppseld, en ekkert úr hinu
stærra ljóðasafni Gríms, er gefið var
út í Khöfn 1895. En auk kversins
frá 1880 er í þessu nýja Ijóðasafni
fjöldi kvæða, sem sum hafa aldrei
áður verið prentuð, en önnur eru
prentuð til og frá í blöðum, flest eftir
að ljóðasafnið frá 1895 kom út. Og
merkilegt er það, að meðal þeirra kvæða
sem hjer eru í fyrsta sinn prentuð, eru
slík ágætiskvæði, að telja má þau í
flokki bestu kvæða Gr. Th. Nokkur
sýnishorn af þessum nýju kvæðum
hafa komið fram í „Óðni". En frum-
samda kaflann í kverinu frá 1880 má
kalla úrval úr öllum kveðskap Gríms.
Það kver skóp skáidfrægð hans, enda
er þar hvert kvæðið öðru betra.
Þetta nýja Jjóðasafn er því mjög
eiguleg bók og girnileg þeim sem
góðum og kjarnmiklum kveðskap
unna. Útgáfan er vel vönduð.
Rímur af Búa Andridssyni og
Rríði Dofradóttir. Eftir Grím
Thomsen. Rvík 1906. 59 bls. 8vo-
Sömu mennirnir fimm, sem „Ljóð-
mæiin" gefa út, gefa einnig út þess-
ar rímur. Þær eru eigi áður prent-
aðar, og mun mjög fáum hafa verið
kunnugt um tilveru þeirra, þótt þær
sjeu fyrir löngu kveðnar. Þótt höf-
undurinn kalli kvæði sitt rímur, þá
er það ekki ort undir rímnalögunum,
heldur eru 6 vísuorð í hverju erindi,
og er alt kvæðið, sem er í IX köfl-
um, með sama bragarhætti, en for-
máli og eftirmáli með öðrum. En
efnið er hið sama og í rímunum:
gömlu ævintýri er snúið í ljóð, og þó
ýmsu við aukið af skáldinu. Kvæðið
er kjarnyrt, eins og allur kveðskap-
ur Gríms. í eftirmálanumsegirskáldið:
„Um dverga hef jeg ort og íma,
eftir því, sem herma sögur
frá þeim glaða fyrri tíma,
er fjöll þeir bygðu, hamra’ og gjögur,
en auðugt var af ægisbríma
undirdjúp og jörðin fögur ;
hverju þá var bygð í bergi,
en blásið upp var landið hvergí.
Þá var líf og fjör í fjöllum,
fögnuður í dvergabóium,
þá var kvikt í klettum öllum,
kátt og skemtilegt í hólum,
þá var nægt af trygðatröllum
og töfrafróðum hringasólum;
en jötnar sátu’ á tindum tignir,
trúðu menn og voru skygnir.
Nú er komin önnur öldin,
ófreskir ei finnast halir;
dáinn út er dverga fjöldinn,
Dofra standa auðir salir;
enginn sjer um sumarkvöldin
svífa huldufólk um dalinn.
Menn sjá illa og minna trúa,
í maganum flestra sálir búa“.
Skálholtsjhringurinn.
I 42. tölublaði »Þjóðólfs« hefur Þor-
leifur H. Bjarnason ritað grein nokkra,
er hann nefnir »Af sjónarhólum«, og
»smápistla«, oger svo að sjá sem fram-
hald eigi að koma út síðar smátt og
smátt, og verða pistlasafn. En fyrsti
pistill Þorleifs, sem nú er útkominn,
skrifast um »Skálholt«. í þessum
pistli stendur, meðal annars, svo: »í
Sálholti er nú hálfhrörleg og lítilfjör-
leg timburkirkja Þar er fátt um góða
gripi. Þó má nefna hring allmikinn
í kirkjuhurðinni, sem fullyrt er, að sje
úr hofinu á Hofstöðum í Mildaholis-
hreppi í Snæfelsnessýslu, og þannig
æðigamall, ef svo er«.
Eftir hverjum Þorleifur H. Bjarna-
son hefur þessa fullyrðing sjest ekki,
en úr því að enginn er fyrir henni
borinn liggur næst að ætla, að hann
hafi þetta eftir Skálhyltingum og
Tungnamönnum þeim, er nú lifa.
Þó er ekki alveg óhugsandi, að hann
hafi, ekki als fyrir löngu, heyrt ein-
hvern ávæning af fornri sögu um
þetta efni hjer í Reykjavík, en þó með
rjettu enga fullyrðing, enda gerir Þor-
leifur hjer tvent í einu: hann segir
bæði oflítið annars vegar og ofmikið
hins vegar.
Svo stóð á, að Einar Þorkelsson,
sem allra manna er fróðastur og að-
gætnastur á sögu hjeraðanna á Snæ-
felsnesí, datt lijer í vetur, í vísitazíu-
bók Brynjólfs biskups um árið 1642,
ofan á frásögn um hring f kirkjuhurð-
inni a Helgafelli, sem biskup keypti
og flutti til Skálþolts; fylgdi hringnum
sú sögn, að það væri forn stallahringur
frá Hofsstöðum, og hefur biskupinn
lagt trúnað á það, því að hann lauk
fjórfalt virðingarverð fyrir hringinn.
En orð vísitazíubókarinnar hljóðasvo:
» . . . hurð á þrennum járnum vænum,
og (með) gömlum járnhúng (sagt er
legið hafi á pöllum goða, að Hof-
stöðum, er þeir sóru sinn embættis-
eið etc., og má ekki burttakast, nema
til Skálholts komi). Lofaði prestur-
inn, síra Þorlákur1), biskupinum að
selja hann Skálholtskirkju, og biskup
inn keypti fyrir tíu aura, sjer og sínum
erfingjum til góða. Virtur var hann
fimtán álnum, en keyptur tíu aurum
að kirkjunni, og afhenti biskupinn, M.
*) Síra Þorlákur Bjarnason prestur á
Helgafelli 1625—1661.
Brynjólfur S(veins)s(on), tíu aura hans
vegna kirkjunni til góða«.
Fyrir því að hringur þessi hafi til
Skálholts komið og verið hafður þar
í kirkjuhurðinni er fyrir sig að bera
orð annars eins manns eins og síra
Jóns Halldórssonar í Hítardal. Segir
hann svo í æfisögu Brynjólfs biskups,
er rituð mun vera nálægt 1720—1730:
»Þann gamla, stóra Járnhring í Skál-
holtskirkjuhurðu keypti hann frá Helga-
felskirkju anno 1642, virtan fyrir fimtán
álnir, en betalaði hann kirkjunni með
sextíu álnum; er sagt sje goða eður
stallahringur, sem í forneskjunni var
á Hofsstöðum, og hofgoðinn bar á
hendi, og sór við hann sinn embættis-
og dómaraeið; en með kristninni var
hann hafður til Helgafels; mátti ei
þaðan takast, nema færi í Skálholt«.
Hjá Þorleifi er það ekki tekið fram.
úr hvaða málmi sá hurðarhringur sje,
sem nú er í Skálholti; er því af trá-
sögn hans ómögulegt að ráða neitt
um það, hvort það geti verið sami.
hringurinn, sem hafðut var í Skálholt
frá Helgatelli 1642, og var úr járni.
Jeg hef að vísu heyrt, að Skálholts-
hringur sá, sem nú er, muni vera úr
messing, og er þá ekki víst, að hann
sje svo »æðigamall«. En um þetta
þyrfti að fást fullkomin vissa, þar
sem um svo afarmerkan hlut getur
verið að ræða.
Þeir gömlu meistarar, Brynjólfur
biskup og síra Jón í Hítardal, geta
þess ekki, hvaða Hofstaðir það hafi
verið, sem hringurinn átti að vera frá,
En Þorleifur hefur, lesandanum til skýr-
ingar og skilningsauka, og til þess að
taka af öll tvímæli, bætt því við, að
það væri Hofstaðir í Miklaholtshreppi
og hefur, ef til vill, þá »fullyrðing«
eftir Biskupstungnamönnum. Flestum
mun þó, sem til þekkja, þykja í því
seilst fulllangt um hurð til lokunnar,.
frá Helgafelli og suður yfir Kerlingar-
skarð, af því að Hofstaðir í Helgafels-
sveit, þar sem hinn forni blótstaður
Þórsnesinga var, er ekki nema spöl-
korn frá Helgafelli. Og þaðan og að
Helgafelli fluttist einmitt alt helgihald,
og á Helgafelli bjuggu síðan goðar
þeir, er höfðu Þórsnesingagoðorð, fram
eftir öllum öldum.
Af því að frásögn Þorleifs um þetta
efni er ekki nógu skilrík og, eins og
nærri má geta, ekki eins merk og
orð þeirra Brynjólfs biskups og síra
Jóns Halldórssonar, hefur mjer þótt
rjett að gera hjer um nokkuru ljós-
ara, svo að mönnum mætti verða at-
hugi að því, að hjer er ekki að ræðá
um lausasögu frá vorum dögurn, heldur
forna sögu, sem er þess verð að þetta
efni sje ransakað, og sem fyrst samið
við eiganda Skálholtskirkju um að fa
hring þennan á Forngripasafnið, ef
nokkur likindi reynast til þess, að það
sje sami hringurinn, sem nú er í kirkju-
hurðinni í Skalholti, og sá, er hafður
var frá Helgafelli í Skálholt 1642.
Jón Þorkelsson,
F'ániiiii.
„Reykjavíkin" segir, að ekki verði
sjeð á greininni í síðasta tbl. „Lög-
rjettu" um „fálkann og fanann", hvort
þar sje átt við fána með þverkrossi
eða skákrossi. Þetta er ekki rjett.
Greinin ber ljóslega með sjer, að ætl-
ast er til, að íslenski fáninn sje með-
þverkrossi, í líkingu við fána annara
Norðurlandaþjóða, — blár með hvít-
um krossi.
Þá segir blaðið, að konungsfáni
Grikkja sje blár með hvítum krossi.
Það er satt. En sá er þó munurinn,
að í þessum konungsfána miðjum er
stórt ríkismerki og ætti það að vera
nægileg aðgreining. íslenski fáninni
ætti að líkjast sem mest öðrumi