Lögrétta - 20.02.1918, Blaðsíða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17-
Talsími 178.
LOGRJETTA
AfgreiSslu- og innheímtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 8.
Reykjavík, 20. febrúar 1918.
XIII. árg.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
iiafúsar Mtnnr.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Síml 32.
Þar eru fötin saumuð flest.
Þai eru jataefnin best.
Lárus Fjeldsted,
yfirrjettarmálafærslumaður
Lækjargata 2.
Venjulega lieima kl. 4—7 síðd.
Maturinn.
Eftir 7 missera styrjöld er nú á-
standið i heiminum oröiö þannig, aö
efsta mál á dagskrá hjá öllum þjóö-
um, hlutlausum jafnt og striösþjótS-
um, er oröiö þaö eitt, aö ha1t aö jeta,
aS verjast hungursneyS. Matvæla-
framleiöslan i heiminum hefur rnink-
aS stóikostlega viö þaö, aö flestir
verkfærir karlmenn i striöslöndunum
eru koninir í heriun eöa aS vinnu í
hergagnaverksmiöjunum, og fjöldi
kvenfólks vinnur hka aS vopnasmiö.
Ofan á þetta bætist skipaskortur og
siglingaérfiöleikar, sem íalma mat-
vælaflutninguin frá þeim fáu og fjar-
lægu löndum, sem enn þá framleiða
svo mikiö, aÖ þau geta miölaS öör-
um. Þessi hungurvofa ófriöarins
stendur nú lika fyrir dyruin hjá.oss,.
og verðum vjer, eins og aSrir, aö
reyna aö verja henni inngöngu í
lengstu lög.
Ráöstafanir þær, sem þjóðirnar
hafa gert til aö verjast hungursneyö-
inni, eru ma rgvíslegar, en skiftast í
tvo aðalflokka. í iyrri fiokknum eru
ráöstaíanir til aö minka matareyösl-
una, i hinum flokknum ráðstafanir til
aS auka matvælaframleiösluna.
Helsta ráöiö til nö minka inatar-
eyösluna hefur venö matv.tla-
s k ö m t u n, sem nú niun \ era fram-
kvæmd aS meira eöa minna leyti i
flestum löndum Noröurálfurnar. Viö-
ast hvar er jafnframt bannaö aö
brúka þær matartegundir til skepnu-
tóSurs, sem hæ" 1 r eru til manueldis.
Er nú ákveöið aö slik sk 'mtuu skuli
einnig komast á hjer um land alt,
aö þvi er snertir aðflutta matvbru,
og hljóta menn aö sa tta sig viö þá
ráöstöfun með fúsu gcði, þvi aö hún
er öldungis nauösymeg til þess aö
treina sem lengst pær litlu birgðir,
sem til eru í landinu, og þvi aö eins
getum vjer vænst þess aö ófiiðar-
þjóðirnar vilji miðla oss matvælum,
aö vjer viðhöfum scmu sparneytni
og þær sjálfar.
Skömtun á aöfluttri matvöru og
sparneytni munu þó naumast reynast
einhlít ráö til aö verjast hungursneyö.
ef striöið stendur áruin satnan enn
þá, heldur mun verða óhjákvæmilegt
að gera einnig alt þaö, sem unt er,
til aö auka matvælafrainleiösluna í
landinu. Er þar átt víð framleiðálu
ú feitmeti og jaröarávexti, því að
ekki ætti að þurfa að kvíöa skorti á
kjöti og fiski, meöan unt er aö ná
í salt.
E.igi nokkuö að verða úr ftatn-
kvanndum í þessu efni, mun óhjá-
kvæmilegt að laudstjórtiin liafi þar
forgöuguna. En slíkt þatf tálsVerðan
úndiibúningstínia, og nú ííöiir á Vet-
tirirm, svo aÖ ekki rná dragast lengi
nr þessu að undirjúa írrmkvæmdir,
cf aö gagui eiga aö ko:na íil búbóta
næsta vetur.
I. S. I.
Myndin sýnir Maximalista á ræöupalli á torgi í Petrograd.
Aö því er jaröávöxt sttertir, leyfa
landshættir því miður ekki aöra fram-
leiðslu svo um muni, en kartöflur og
rófur, og uppskeran þó i flestum hjer-
uöum óviss, getur brugðist ef illa
viðrar. En horfurnar eru áreiðanlega
þannig, að ekki tjáir að láta þessa
óvissu letja sig framkvæmda.
Landstjórnin mun þegar hafa með
höndum undirbúning til kartöflurækt-
ar á Garðskaga fyrir reikning lands-
sjóðs, og til útvegunar á útsæöi frá
Danmörku. Ekki er líklegt að þessi
kartöfluræktun á Garðskaga geti orð-
ið í svo stórum stíl, að verulega muni
um það í samanburði við matarþörí
alls landsins, enda hlýtur aðstaðan að
verða fremur erfið, þar sem alt landiö
er óbrotiö, áburöur ekki fyrir hendi
annar en þari úr fjörunni, en hvorki
hestar, vagnar nje verkafólk fyrir
hendi þar á staðnum, til þess aö flytja
upp áburðinn og yrkja landið, held-
ur þarf að senda þetta úr öðrum sveit-
um, og sennilega líka fóður lianda
vinnuhestunum til áburðarflutnings
og voryrkju, þar til gróður er kom-
inn. Má því búast viö að kostnaður
verði nokkuð r.'.ikill í samanburði við
árangurinn.
Þegar litið er til þess, hvaöa ráðum
stjórnir annara þjóða hafa beitt til
að auka jarðrækt og matvælafram-
leiðslu, hver í sínu landi, þá kemur
það fremur undarlega fyrir sjónir, ef
aðal-starfsemi stjórnarinnar hjer í þá
átt á að verða í því fólgin, að hún
rækti sjálf einn kartöfluakur, bæti
sjálfri sjer sem einum bónda við tölu
þeirra 6530 bænda, sem eru í landinu
samkvæmt nýjustu skýrslum. All-
staðar annarstáðar hefur verið farin
sú leið, að stjórnirnar hafa snúið sjer
til bændanna, og fengið þá til þess að
auka framleiðslu sína á þeim tegund-
urn jarðarafurða, sem landið vanhag-
aði mest um, fengið þá bændur til
að stækka akra sína, sem höfðu land-
rými til þess, og eigendur ónotaðra
svæða til þess að láta þau á leigu til
jarðræktar, eða til að taka þau sjálfir
til ræktunar. Starf stjórnarinnar hef-
ur verið í því fólgið, að koma skipu-
lagi á þetta, með því að birta almenn-
ingi þarfir landsins, beinlínis „setja
mönnum fyrir“, þ. e. segja til h v e
m i k i ð 1 a n d þyrfti að taka auk-
reitis til ræktunar hverri vörutegund,
,,agitera“ út um alt land með funda-
höldum, flugritum og blaðagreinum
fyrir því að gert yrði einmitt það,
sem gera þurfti, hjálpa til með utveg-
un á vinnukrafti, verkfærum og út-
sæði, semja um alt það er að þessu
lýlur við fjelög bænda eða við full-
trúa bændastjettarinnar, og síðast en
ekki síst að tryggja bændum það,
að tilbreytni sú, sem fram á er farið
borgi sig fyrir þá. Með þessu
móti hefur t. d. Bretum tekist að
stækka akrana í landinu um eina
miljón ekrá og auka uppskeruna í
lahdinu sjálfú um eitthvað 2 ttiil-
jóuir sittálesta á einu ári; búast þeir
við að geta bætt öðru eins við sig
nSsta ár; hafa þeir látið sjerstaka
stjóttlardeild ahttast þetta, og hún aft-
ur haft ttefridir maririá ttm alt lattd
til satnvitttiti við sig. Má nærri geta,
að þetta hefúr verið afarmikið verk
fyrir hlutaðeigandi ráðherra og úndir-
menn hans, en svo hefur verkið lika
borið tilætlaðan árangur. Er um þetta
ritað í hverju einasta bresku blaði,
sem hingað berst, en hvergi sjest get-
ið um jarðrækt á kostnað stjórnar-
innar eða ríkissjóðs, svo að ef slíkt
á sjer stað, þá gætir þess að rninsta
kosti ekki.
Það sýnist nú auðsætt, að ef land-
stjórn vor vill beita sjer fyrir nokk-
uð verulegri aukningu á framleiðslu
1 landinu, þá verður hún að fara sömu
leið og stjórnir annara landa hafa
farið. Hún verður með öðrum orðum
að gera sjer það ljóst, að hennar hlut-
verk í því efni eins og öðrum efnum
er það að stjórna, segja fyrir
verkum og sjá um að starfskröft-
um þeim, sem til eru í landinu, sje
beitt á sem hagkvæmastan hátt, þann-
ig, að hver framkvæmi það nauð-
synjaverkið, sem hann er færastur
urn. Og það mun naumast þurfa að
eyða miklu rúmi til að útlista það,
hverjir eru færastir til að auka garð-
yrkju landsins í heild sinni. Það eru
vitanlega þeir garðyrkjumenn, sem
nú þegar eru til í landinu, bæði bænd-
ur og þurrabúðarmenn, sem hafa
garða og geta stækkað þá; og næstir
þeim ganga þeir bændur, sem eru
ekki enn þá byrjaðir á garðrækt, þvi
að þeir hafa flest það, sem til garð-
yrkju útheimtist, en eitt af verkum
stjórnarinnar yrði þá það, að greiða
fyrir þeim með útvegun á því, sem
þá vantar.
Það eru vitanlega spor í rjetta átt,
að landstjórnin hefur gert ráðstaf-
anir til að útvega útsæði handa mönn-
um, og hefur á sínum tíma látið
prenta og útbýta leiðarvísi í garð-
rækt, En þetta er ekki nóg, ef nokk-
ur verulegur árangur á að nást. Sam-
kværnt búnaðarskýrslunum var kar-
töfluuppskeran á öllu landinu árið
1915 tæpl. 24000 tunnur. Nú ætti land-
stjórnin að setja mönnum fyrir, segja
til hve mikið þarf að setja niður í vor
og stjórna öllu starfinu á þann hátt,
að von sje um fullnægjandi árangur.
Annað ráðið til að auka matvæla-
framleiðsluna er fráfærur. Á síð-
astliðnu vori var dálítið um það rætt,
að koma þeim á sumarið sem leið, en
framkvæmdir urðu alls engar. Og
framkvæmdir verða ekki heldur nein-
ar í þá átt næsta sumar, nema land-
stjórnin taki einnig það mál í sínar
hendur, snúi sjer til almennings á við-
eigandi hátt, komi skipulági á útveg-
un vinnukrafts þess, sem út heimtist
í þessu skyni — hafi stjórnina
á hendi!
Abdul Hamid, fyrv. Tyrkjasoldán,
andaðist 10. þ. m. í hárri elli, fæddur
1842. Hann varð soldán 1876, en var
settur frá völdum 1909, og hefur ver-
ið fangi síðan. Misjafna dóma hefur
hann fehgið og margt var fundið hon-
um til föráttu á stjórriarárum hans og
ekki smávægilegt. En samt er hann
talintt hafá verið vitsmúnanlaðúr rriik-
ill, og ýmsir af fylgismöttnttm hans
höfðtt tttikið áíit á honuni og slitu ald-
rei trýgð við harin.
í. s. í.
verður haldinn í Bárubúð (uppi) sunnudaginn
þ. 28. apríl 1918, kl. 2 e. h.
Dagskrá samkvæmt 11. gr. fjclagslaganna.
E'ulltrúar verða að mæta með kjörbrjef.
- Stjórnin.
Um innlent eldsneyti.
Eftir Guðm. G. Bárðarson.
(Niðurl.)
Það mun rnargur ætla, að lítið verk
sje leggjandi í surtarbrandsnám hjer
á landi úr því hantt að gæðum fari
lítið frarn úr besta mó. — En svo ber
að líta á einn kost, sem brandurinn
hefur fram yfir móinn. Hann er rniklu
fyrirferðarminni en mórinn, svo hægt
er að rúma rúmlega helmingi fleiri
þyngdareiningar af honum í ákveðnu
eldstæði, heldur en af mó.
Mjer hefur reiknast, að í einum
tcningsmetra af samfeldum surtar-
brandi rúmist 13—1500 kg. af surtar-
mismunandi eftir því, hvað eðlis-
þyngd hans er rnikil. Sje hann að
hitagildi talinn hálfgildur á við stein-
kol, ætti ekki að þurfa að leggja nema
i)4—2 rúmmálseiningar af honum á
móti 1 rúmmálseiningu af steinkolum
í ákveðið eldstæði, til þess að sami
hiti framleiðist við brunann.
Þessi kostur surtarbrandsins er svo
þungur á metunum, að hinn sama ofn,
sem eigi verður hitaður að gagni með
góðum mó, má rauðhita með surtar-
brandi, fyrir þá sök, að hann rúmar
tvöfalt til þrefalt fleiri þyngdarein-
ingar af brandi en rnó.
Að öllu þessu athuguðu álít jeg, að
sjálfsagt sje, að leggja kapp á surtar-
brandsnám hjer á landi, meðan ófrið-
urinn stendur og útlend kol eru í því
geypiverði, sem þau nú eru. Með món-
um einum saman getum vjer eigi al-
gerlega fullnægt eldsneytisþörfinni í
húsum og híbýlum, en með surtar-
brandi má fylla svo skarðið, að öllu
sje borgið, því með honum mun mega
halda flestum, ef ekki öllum, herbergj-
um nægilega heitum með þeim ofn-
um, sem alment eru notaðir. Og oft
mun nægja að brenna mó og brandi
í sameiningu.
Það væri og þess vert, að gerðar
væru tilraunir með það á gasstöðinni
í Reykjavík, hvort eigi megi vinna
nothæft gas úr íslenskum surtar-
brandi. Við Höganás í Svíþjóð eru
ljeleg kol, rneð 40—50% öskumagni,
notuð til gasgerðar, gefa þau 1
þyngdareiningu af gasi móti 1,59—
2,19 þyngdareiningum af úrgangi.
Það mun margan langa til að vita
hve dýr hver smálest af surtarbrandi
uppteknum muni verða. Því miður
hef jeg ekki enn getað safnað nógu
skýrttm gögnurn til að svara þessari
spurningu til hlítar, því jeg hef ekki
náð í nákvæmar skýrslur um tilkostn-
að og eftirtekju úr þeim námum, sem
unnið hefur verið í um lengri tíma.
Eðlilega er það mjög misdýrt að ná
upp brandi á mismunandi stöðum,
veltur það á þykt brandlaganna, á-
sigkottiulagi laganna i kringum þau
og ýmsri annari aðstoðu við rtámið.
í fyrra vetUr var eftirtekjan í Gils-
námu í Boltmgarvík iðulega eftir I
mantt á dag 240 kg. af brattdi; sattt-
kvæmt því hefðu um 4y2 dágsverk
átt að fara til að ná tipp i snlálest.
Hjer voru brandlögin 2, til samans
1 m. á þykt, rtteð millilagi áf leirsteini
um í rn. á þykt. tlnnið Var nleð íjeleg-
um meitlum, sleggjum og járnkörl-
um. Vinnutínii Io kl.tíniar.
í Botni í Súgattdafirði únnu 5 menn
beint að brandnámi í 12 daga, þar af
2 unglingar óharðnaöir. Eftirtekjan
20 smálestir af brandi. Fóru því 3
dagsverk til hverrar smálestar. Meitl-
ar, hakar, sleggjur og járnkarlar voru
notaðir við námið. Auk þess var
sprengiefni (dýnamít) notað til hjálp-
ar; fóru 6 kg. af því þennan tíma.
Vinnutími 10 kl.st. á dag. Hjer var
brandlagið eitt, um 50 cm. á þykt;
ofan af þurfti að losa 1—iýd m. af
grjóthörðum leirsteini.
5 menn af ísafirði lágu við i Sand-
vík norðan við Kögur í júlí síðastl.
sumar. Unnu þeir þar í 14 daga að
brandnámi. Eftirtekjan var um 32
smálestir, kostaði þar hver smálest
upptekin hjer um bil 2ý=í dagsverk.
Brandlagið þar var um 1 m. á þykt,
en í því nokkur millilög af leirsteini.
Dæmi þessi getur lesarinn notað
til að reikna út hvað hver upptekin
smálest hefur kostað á þessum stöð-
um miðað við mismunandi dagkaup.
Annars væri stór nauðsyn á að
safna nákvæmum skýrslum um þetta
efni frá námum þeim, sem reknar
hafa verið undanfarið hjer á landi.
Vegna þess hvað flutningatæki vor
eru dýr nú á tímum, einkum eimskip-
in, hleypir langur flutningur rnjög
fram verði surtarbrandsins. Þess
vegna verður helst að velja þá staði
til náms, er liggja sem skemst frá
þeim stöðum eða kauptúnum, þar sem
brandinn á að nota. Myndi þá líkléga
vera ódýrast að nota seglför, helst
með hjálparvjel, til að flytja brand-
inn.
Það virðist hagkvæmast að surtar-
brandur sje tekinn upp á Tjörnesi til
notkunar á Húsavík, Akureyri og
öðrum kauptúnum í nágrenninu.
Þeir, sem þurfa á kolum að halda
við Húnaflóa, ættu að hafa samtök
um að afla sjer brands í Gunsustaða-
gróf í Steingrímsfirði. Þar eru vel
nothæf lög um 1 m. á þykt og heldur
auðunnin til byrjunar. Höfn er góð
þar við ströndina niður undan. Að-
alundirbúningsverkið er vegagerð til
sjávar, rúmir 2 km., sem landsjóður
ætti að kosta.
fsfirðingar og Bolvíkingar eru
byrjaðir á að taka upp brand á Gili
í Bolungarvík, þeir gætu máske feng-
ið nothæfan surtarbrand í Skálavík-
urheiði við botn Meirihlíðardals. —
Þeir geta og fengið gnægð brands
í hlíðunum sunnan við Straumnes og
norðan við Kögur. f Straumneshlíð
kváðu vera 3 lög af góðum viðar-
brandi með þunnum millilögum af
leirsteini, þykt þeirra 75, 50—75 og
25—50 cm.* Þorvaldur Thoroddsen
getur þess, að surtarbrandslögin í
Sandvík norðan við Kögur nái sum-
staðar 3—5 álna þykt.** Surtarbrand*
urinn er á stöðum þessum í snar-
bröttum hamrahlíðum 200—250 m.
yfir sjó og eigi verður þar lent nema
í einmuna veðri. Er því ilt til flutn*
inga þaðati nema framan af sumri
meðatt best er í sjónum. Væri ástæða
til að kanna lög þessi og vita hvört
þaú hvergi liggja nær sjó eða við
brúkanlegan lendingarstað. Hafði
jeg í surilar óljósar fregnir af áð
súrtarbrandslög, líklega hin sömU,
íægjtt lágt yfir sjávarmáli ör inúar
* Ö. ölaviús: Öekontíni
etc., bls. 753.
** Ferðabókin II, 147,