Lögrétta - 16.04.1918, Blaðsíða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
LOGRJETTA
Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 16.
Reykjavík, 16. apríl 1918.
XIII. árg.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Klæðaverslun
H. Anderien & Sön
Aðalstræti i6.
Stofnsett 1888. Sími 32.
—0—
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
Lárus Fjeldsteð,
yfirrjettarmálafærslumaður
Lækjargata 2.
Yenjulega heima kl. 4—7 síöd.
Um íslenskt þingræði.
Fyrirlestur haldinn í f jelaginu „Sjálf-
stjórn“ í mars 1918.
Eftir Árna Pálsson.
2 síðan numin úr
(Framh.)
Þótt alþingi hafi veriö fundiS
margt til foráttu, þá verSur þó eigi
meS sanni sagt, aS þaö sje fjörlaust
eSa fáskiftiö um landsmál. Lagasetn-
ing þess er geysi-umfangsmikil og
kemur viöa viö, en hitt leikur fremur
á tveim tungum, hvort vandaS sje til
hennar svo sem skyldi. Jeg set hjer
yfirlit yfir tölu þeirra laga, sem sam-
þykt hafa verið á tiu ára tímabilinu
1905—1915. Þess skal getiö, aö engin
ijárlög eru talin með.
1905 voru útgefin 56 ný lög. SíS-
an hafa 8 þeirra veriS numin úr gildi
aftur, en 9 öSrum verið breytt meira
og minna.
1907: 67 lög. 2 hafa síðan verið
numin úr gildi, en 12 breytt.
1909: 48 lög. 3 síöan numin úr
gildi, 6 breytt.
1911: 41 lög. 3 síöan numin úr
gildi, 9 breytt.
1912: 26 lög. 2 síðan numin úr
gildi, 3 breytt.
1913: 47 lög. 5 síöan numin úr
gildi, 9 breytt.
1914: 43 lög.
gildi, 8 breytt.
x 9 í 5: 55 lög. 2 síöan numin úr
gildi, 4 breytt.
Af þessu yfirliti má sjá, aS óþarft
er að saka alþingi um iöjuleysi. Hitt
kann að þykja vafasamara, hver holl-
usta sje aö slíkum óróa og óSagoti
í löggjöfinni. AS vísu er sjálfsagt aS
geta þess, aö sumar af öllum þessum
lagabreytingum hafa veriS sjálfsagð-
ar og eru fram komnar fyrir eSlilega
rás viöburSanna, en hitt er þó vitan-
lega aðalorsökin, að þekking og vand-
virkni þingsins er á svo lágu stigi,
að eigi rná tæpara standa. Þar aS auki
hefur forystuleysið og stjórnleysið
á þinginu keyrt svo úr hófi fram á
siöustu árum, aö þaS mætti furöu
.telja, ef störf þingsins bæru þess eng-
ar menjar. Jeg ætla mjer ekki aö
telja hjer upp axarsköft þingsins eöa
rekja víxlspor þess; það væri aö vísu
vandalaust verk, en þó furSu sein-
unniS. Hitt vildi jeg heldur minnast
á, hverju þaöi muni sæta, að svo
margar og iskyggiiegar misfellur eru
á störfum alþingis, hvort eingöngu
muni mönnunum um aö kenna, sem
þingiS skipa, eSa hvort hitt muni ekki
valda nokkru eSa miklu, hve erfiö
og óþjál vinnuskilyrSi eru á þinginu.
Þegar menn krýfja gerðir alþingis
til mergjar, láta menn venjulega reiöi
sína bitna á þingmönnunum, og er
þaö sannast aö segja, aö þá eru full-
trúunum valin mörg ófögur orö og
ekki tekið á þeim meö silkihöndsk-
úm. Ef gjörlegt væri aö bæta bresti
mannanna meö skömmum, þá heföl
ulþingi fyriri löngu fengið bót allra
A
Sigurjón Friðjónsson,
hinn nýi landskjörni þingmaður, sem tekiö hefur nú sæti í efri deild
fyrir H. Hafstein.
sinna meina. Jeg hygg þaö að visu
mála sannast, aS þaö sje eitt hið
hræöilegasta tákn tímanna, hvílíkir
arlakar rnargir þeir menn eru, sem
þjóöin skipar í fararbrodd til lög-
gjafar og landsstjórnar. Jeg mun
minnast á þaö efni nokkru nánar,
áöur en jeg lík máli rnínu. En fyrst
vil jeg minnast á nokkur atriSi, sem
að minni hyggju mundu skapa tor-
íærur á vegi hvers einasta þings,
jafnvel þótt þaö væri skipaS ágætis-
mönnum einum.
ASalafsökun þingsins er í mínum
augum sú, hve hræðilega illa er í
hendur þess búiö af þjóSarinnar
hálfu. Opinberar umræöur hjer á
landi eru og hafa lengi veriö í þvi
eymdar-ástandi, aö sliks munu fá
dæmi meðal siðaðra þjóSa. Þar meS
á jeg ekki eingöngu viS þaS, sem
mest lýtir umræöuaSferSina, —
skammirnar, rógburöinn og hiö vit-
firringslega ofstæki. f þeirn efnum
viröast þeir alt af aumastir og auð-
virSilegastir, sem þykjast berjast fyr-
ir sjerstaklega heilögum málefnum,
hvort sem þaS eru sjálfkjörnir post-
ular föSurlandsástarinnar, eða um-
bótamenn þjóö f j elagsskipunarinnar
eSa siögæðisdýrlingar, eins og bann-
mennirnir. En hitt er ekki síSur í-
skyggilegt, aö mýmörg mestu vel-
feröarmál þjóöarinnar eru alls ekki
tekin til umræöu hjer á landi, að
þjóSin og þingiS veröur mestmegnis
aö ganga á mis þeirra margháttuöu
fræSslu og leiSbeiningar, sem blöS
og tímarit og fundahöld og fjelags-
skapur veita öðrum þjóðum. En án
slíkrar fræðslu og hvatningar er í
ratln og veru ókleift, að þjóSræði og
þingræði geti veriö annað en nafnið
eitt. Sem stendur er kjósendum að
eins sigaö upp rjett fyrir kosningar,
þess á milli eru þeir venjulega látnir
eiga sig. Jeg veit, aö þeim senx stjórna
blööum og tímaritum er venjulega
kent um þetta alt saman, og mun
ekki verða á móti því mælt, aö þeir
mættu flestir vera víösýnni og áhuga-
meiri en þeir eru. En aSalrót meins-
ins er þó sú, aö blöðin og tímaritin
eru svo fátæk, aö þaö er þeim of-
raun aS draga nauösynlega krafta til
samvinnu viö sig. En ef pólitiskt líf
okkar á aS komast upp úr því feni,
sem þaS óneitanlega liggur nú niSri
í, þá er fyrsta og brýnasta boðorðið,
að hefja umræðurnar um þjóömál á
hærra stig, en nú eru þær á, að gera
þær efnismeiri, stööugri og siSuðum
mönnum samboönari. Þrátt fyrir alla
fátækt ættu aö finnast ráö til þess,
ef viljinn er nógu góöur og áhuginn
nógu einbeittur;
Þetta hygg jeg aS sje aðal-afsökun
þingsins, að það dregur eölilega dám
af sinni þjóö( sem er hræöilega fá-
fróö um málefni sin, og þess vegna
sjaldnast veit hvaS hún vill. En margt
annaS bætist hjer viS, og vil jeg aö
eins minnast á eitt atriSi, sem að
minni hyggju truflar löggjafarstarfið
meira en flest annaö. Þar meö á jeg
viö frumkvæðisrjett þingmanna, —
rjett þeirra til aS bera upp lagafrum-
vörp, — eöa rjettara sagt, hvernig
þeim rjetti hefur veriS misbeitt. ÞaS
er ein af þeim flugum, sem íslenskt
almenningsálit hefur giniS yfir, aö
sá þingmaöur væri ekki maSur meö
mönnum, sem ekki bæri fram fleiri
eSa færri frumvörp á hverju þingi.
Af þessu hefur leitt, aS margir vesa-
lings þingmenn hafa talið þaS skyldu
sína aö rembast eins og rjúpa viS
staur og unga út frumvörpum. Þaö
má nú nærri geta, hvílikur hægðar-
auki þaö er fyrir þá þingmenn, sem
eru verkhæfir menn og þess vegna
önnum kafnir allan þingtímann, aö
eiga aS sjá viS þessari skæöadrífu af
frumvörpum, sem berast hvaöanæfa
að, og oft eru óþörf, stundum svo vit-
laus, aS ekki er heil brú í þeim, og
stundum beinlínis stórskaöleg landi
og lýð'. Menn hafa fyrir löngu fundiS
til þess, hvílík óþrif og ófagnaöur
væri aö slíkri lagasmiö, og þess
vegna mun þaö ákvæöi hafa verið
sett í hin nýju þingsköp, að hverju
frumvarpi ætti aS fylgja nákværn
greinagerö fyrir efni þess og tilgangi.
MeS þessu mun hafa átt aS þvinga
þingmenn til þess aS hugsa út í,
hvaS þeir væru aS gera. En hjer hef-
ur þaö korniö frarn sem oftar, aö
lagafyrirmæli eru ekki einhlít, þaS
þarf menn til þess aS beita þeim. Á
síðasta þingi var þetta þarfa nýmæli
alment virt aS vettugi. Hjer þarf þvi,
bersýnilega aö taka fastar í taum-
ana. Það er kunnugt, aS í Parla-
mentinu á Englandi er frumkvæðis-
rjettur þingmanna mjög takmarkaö-
ur af rótgrónum þingvenjum, og ekki
þarf neinn þingmaöur þar aö ætla
sjer þá dul að korna fram meö nokk-
urt það frumvarp, sem varðar al-
menna löggjöf eöa landsstjórn. Þar
er svo til ætlast, að sú stjórn, sem
meö völdin fer, beri einnig alla á-
byrgð á löggjöfinni. Ætli aö öllu
væri ekki óhætt um þjóSfrelsiö og
þingræöiS, þó að viö tækjum upp viS-
líka siö? En ef við ekki viljurn
ganga svo langt, þá ættum viö aö
minsta kosti aö grípa til þess ráös,
sem t. d. Svíar nota, en þaS er, aö
ekkert frumvarp megi leggja fyrir
þingiS nema þaö sje áöur prófað af
nefnd, sem til þess er kjörin. Slík
ráöstöfun yröi sjálfsagt ekki allra
rneina bót, en mikil hjálp ætti aö geta
oröiö aö henni.
Sjálfsagt mætti ennfremur afsaka
mörg óhöpp og yfirsjónir alþingis
Hlutafjelagid „Völundur“
Reykjavik
hefur nú fyrirliggjandi töluveröar birgðir af alls konar algengum trjá-
viö, svo sem: PlægS borð: 1 °8' llÁ X 5”- Óunnin borS: }iX5',
1 X 4, 5- 6, 8, 9, 10 og 11”; 1 l/A X 8”; i)4 X 5 °8 6”. Planka: 2 X 4, 5
°g 7”; 2/4 X 5” og 3 X 8”. Allar tegundir af trjám. Ókantskorin báta-
borS yi X 9 til 15”. Áraplanka 3 X 9”.
meö því, hvaS þingtíminn er stuttur
og þingsamkomurnar strjálar. AS
rjettu lagi á alþingi aS koma saman
annaS hvort ár, og situr þá venju-
lega tvo mánuSi eða svo. ÞaS þarf
ekki aö orSlengja um það, hvað slíkt
fyrirkomulag er óheilbrigt og óskyn-
samlegt, þar sem aS heita á, aS
þingræSi sje, — þar meö eru í raun
og veru taumarnir stroknir úr hönd-
um þingsins og stjórnarinni afhent
miklu meira vald en gerist í nokkru
öðru þingræöislandi. Ef þjóSinni er
alvara meS aö hafa þingbundna
stjórn, verður hún aS tíma aS halda
þing á hverju ári. Hitt ætti og eigi
síSur aö vera augljóst, aö glappaskot-
in veröa afsakanlegri, þegar tíminn
er svo krappur, aö keyra veröur ef
til vill allra merkustu málin gegn um
allar umræöur meS afbrigöum frá
þingsköpunum, en þaS hefur komiö
íyrir á hinum síöustu þingum.
Loks má geta þess, aö alla þessa
stuttu stund, síðan þingræöi hófst
hjer á landi, hefur þjarkiS og þræt-
urnar um sambandsmálið geysaS á-
kafar en nokkru sinni áöur, og verö-
ur þaö ekki málum mælt, hvaö það
hefur kipt úr og tafið fyrir eðli-
legum þroska íslensks þingræöis.
Fram á síöustu stund hafa þingflokk-
arnir skiftst um það mál, og deilurnar
um þaS oft og tíSum verið háðar með
viðlika ofstæki sem trúarbragöadeil-
ur milli þröngsýnna og lítt mentaöra
kirkjuflokka. ÞaS er áreiöanlega eitt
af okkar mestu meinum, aö þaö mál
skyldi eigi vera leitt til nokkurra
sæmilegra lykta, áöur en þingræði
byrjaöi hjer á landi. (Niöurl.)
Nokkrar hugleiðingar
um íhugunarverð mál.
Grjótvinnan í skammdeginu,
er sett var af staS í vetur til aö veita
fólkiatvinnuog kostuövar af landsfje,
hefur hlotiö ómilda dóma, sem von er
til. Vinnan var rekin á óheppilegum
tima og kaupið alt of hátt, svo engar
líkur voru til aö eftirtekjan yröi svo
mikil aö kostnaSinum myndi svara,
landssjóöur hlaut því aS veröa fyrir
stórum skaSa á vinnunni. — Sje ráö-
ist í aS hefja vinnu fyrir landsfje, til
aS bæta úr atvinnuleysi, þarf um-
fráiti alt að haga þeirri vinnu þannig,
aö báöir hlutaöeigendur hafi hag af,
bæði landssjóSur og þeir, sem vinn-
una þiggja. í þa$ minsta má landsjóS-
ur til aö vera skaölaus, því aS öðrum
kosti missir hann bolmagn þaS, sem
hann þarf aS hafa til aS hlaupa undir
bagga og greiöa fyrir framleiSslunni
og atvinnuvegunum, meSan ófriöur-
inn stendur. — Því hver veit nær hiö
versta og örðugasta kann að dynja
yfir, aS aðflutningar teppist og hörg-
ull veröi á matvælum í landinu, —
ef eigi er reynt aö reisa skorður viö
því í tíma. — Auk þess bætir grjót-
vinnan ekkert i búi i svipinn, en það
þarf aS beina slíkri vinnu í þá átt, aS
auka matvælaframleiösluna í landinu
eftir því sem unt er. — Líklega heföi
landssjóöur eitthvað getaö hlynt aö
því að bátfiski heföi aukist í vetut
í Reykjavík og annarstaSar við Faxa-
flóa og máske víðar, hert á því aö
bátar væru smíSaðir og komiS því til
leiöar, aS mótorar og bátar sæktu sjó
í fjelagi, mótorarnir flyttu bátana út
á miðin og til lands aftur, og stund-
uöu um leið veiöi sjálfir. En allar
horfur eru á, aö bátfiski muni nú
borga sig best, ef fiskur gengur upp
undir land, meöan hið háa verö er á
kolum og olíu. — En þingi og stjórn
verður aö skiljast þaö, aS nú á tim-
um er stór munur á því, hvort lands-
sjóSur hlynnir aS öflun grjóts eSa
brauSs.
Flóaáveita.
Nú vill Sig. alþm. SigurSsson ráöa-
nautur BúnaSarfjelags Islands, aS
landssjóSur drífi af Flóaáveituna,
taki verkið að sjer fyrir áætlunarverö
og borgi sjálfur það, sem þaö fer
fram úr áætlun, og hlýtur það aö
verða stór upphæS, eins og kaupgjald
hefur hækkaö nú í dýrtíöinni. —
Þarna kemur sami andinn sem fyr,
aö láta landssjóð blæSa, eða taka á
sig fyrirsjáanlegt tap, alveg eins og
sjóöur sá sje ótæmandi. — Menn
ættu þó að muna þaS, aö landssjóöur
er samlagsfje íslenskrar alþýSu. —
Þingmennirnir og stjórnin eru fjár-
haldsmenn þjóðarinnar. —: Á þess-
um- tímum þurfa þeir aö reka fjár-
haldið meS sjerstakri fyrirhyggju og
gera fjeS ekki aö eyðslueyri til þeirra
hluta, sem þola bið, heldur beina því
öllu í þá átt, aö líftryggja þjóSina á
þessum ískyggilegu timum, er yfir
standa. Verja því sem mest til þess
aö hlynni aS aukinni framleiöslu lífs-
nauðsynja í landinu og reyna aS fyr-
irbyggja þaS, aS hungurvofan nái
hjer landgöngu. — Flóaáveitan þolir
biS og þaö eru líkur til, aS síöar
verði ódýrara aö vinna þaö verk. Á-
veitukostnaðurinn einn er líka þaS
minsta; til þess að áveitan veröi að
fullum notum þarf að margfalda bú-
stofninn á áveitusvæðinu, reisa hús
fyrir geipifje, gera miklar bætur á
engjum, fjölga þar býlum og marg-
falda vinnuafla til heyskapar og
le8&Ía stórfje i bætt samgöngufæri
frá áveitusvæöinu. Til þessa þarf mil-
jónir króna, og þær verða ekki í
handraSa þessi ár, og auk þess er
framkvæmdaafl einstaklinganna stór-
um lamað vegna ófriöarins.
GarÖrækt.
F’lestum mun skiljast hve mikið
bjargræöi geti verið í aukinni garS-
rækt í landinu. Hafa margar hvatn-
ingar birtst í þá átt. Eins og bent
hefur veriö á í „Lögrjettu" vinst ekk-
ert meS því aS landssjóður sje aS
bjástra meS garðholu fyrir sig, hjer
þarf samtaka framkvæmdir allra
þeirra, sem ráöin hafa á jarðarbletti
í landinu. — Þetta mál ætti Búnaðar-
fjelag Islands þegar aS taka aö sjer.
Útvega sjer fulltrúa í hverjum hrepp
á landinu, er kynni sjer stærð garöa
nú, og fá einstaklingana til aö auka
viö sig ákveöinni faðmatölu í görS-
um, og fá þá til aö setja sjer þaS
mark aö reyna aö framleiða ákveöna
tunnutölu af jaröarávöxtum fyrir
hvern mann, er þeir hafa í heimili,
— Og helst að framleiöa þar aö auki
eitthvaö til sölu. — Fulltrúarnir gefi
þegarskýrslu umárangurinn og hvétji
menn og leiöbeini mönnum eftir því
sem þörf er á,og liti eftir aö garðarnir
sjeu vel hirtir. — Garðyrkjan ætti
og að vera aöalhlutverk sveitabún-
aöarfjelaganna þessi ár, gætu þau
aöstoöaö Búnaöarfjelag Islands í slík-
um framkvæmdum. — í Þýskalandi
kvaö varla hafa smakkast brauö öSru
vísi en blandað meö kartöflum síðan
fyrsta ófriöaráriS. Hvers væri þá þörf
hjer á landi, þar sem einskis korns
veröur aflaö. — Þaö er nú liðin meira
en hálfönnur öld síöan Björn prófast-
ur Halldórsson í Sauðlauksdal gróö-
ursetti fyrst kartöflur hjer á landi