Lögrétta

Tölublað

Lögrétta - 12.06.1918, Blaðsíða 1

Lögrétta - 12.06.1918, Blaðsíða 1
Ritstjóri: ÞORST. GÍSLASON. Þingholtsstræti 17. Talsími 178. LOGRJETTA Afgreiöslu- og innheimtum.: ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON. Bankastræti 11. Talsími 359. Nr. 26. Reykjavík, 12. júní 1918. XIII. árg. Aukafundur í H.f. „L ö G R J E T T U“ veröur haldinn á skrifstofu Eggerts Claessens yfirrjettarmálaflutningsmanns miövikudaginn 26. júní þ. á., kl. 9 síödegis, til þess aö taka fullnaöarákvöröun um tillögu til breytinga á lögum fje- lpgsins, sem lá fyrir aukafundi íjelagsins 5. þ. m., en á þeim fundi mættu eigi nóg'U margir hluthafar til þesS að útkljáö yröi um lagabreytinguna. Stjórnin. Bækur, innlendar og erlendar, pappír og alls- konar ritföng, kaupa allir i Mkaitfslufl Sigidsir fynunássgiar. Iiaudsmál. Ort eitt sinn, er mikið var talað um stefnuskrár. Viö fá viljum fje inn í landið og fara að bylta þar til í búskapnum, leggja brautir meö brúm yfir ár og gil, og tengja hjerað viö hjeraö', sem heiöarnar skilja nú, meö tískunnar samgöngutækjum. Þaö tekst, ef viö starfið rækjum. En til þess þarf dug og trú. • Við viljum fá vatnsafliö tamiö til verka, og fossanna magn, þá framtíðar fjársjóöi landsins, sem fyrst til að vinna gagn. Og breyta sveitanna búskap, og byrja þar nýjan siö. Úr rústum bæi reisa og rækta mold, og leysa úr álögum ættjaröar sviö. Við erurn svo langt á éftir i allri verklegri ment. Þaö hjálpar ekkert, þótt öðrum viö um þaö getum kent. Og glamrið gagnar ekki um gullöld. En þaö er eitt, sem gagnar, aö ganga til verka með geiglausa trú og sterka; fá öllu því eldra breytt. Sko, íslensku fleyjunum fjölgar viö farmensku’ og veiðar. En hvað veldur? Menn fyrnskunni fleygöu og fóru’ eins og hinir að. Og útgerðin þeirra fjekk óðar annan og stærri svip. Þeir hættu við kænu-hokriö og hristu’ af sjer samgöngu-okriö, og breyttu bátnum í skip. Við máttleysið enn þá muríum, er maður frá annari þjóö, Sem alt mæltu’ á annara tungu, á yfirmanns-pallinum stóö. Nú standa á stjórnarpalli og viö stýriö íslenskir rnenn. Þar athafna ávöxt viö sjáum. Á árum það breyttist fáurn. Og fleyjunum fjölgar enn. En lítum svo út unt landið, ■— og lofstírinn veröur smár, Þar talar kofinn og kotiö Um kyrstöðu’ í þúsund ár. Og völlur og engi víöa Vanrækt og níðslu í, og garöar og geröi og hagi itteö gömlu sleifaralagi, En vegleysið veldur því. Því máttlaust meöi hangandi hendi horfir sveitanna barn á grænbreiður grasflæma víöra gulna og hverfa’ undir hjarn. En nýtísku verkfærin vantar, og vegurinn hafnar til er stígur um heiöi háa og hraunurð mosagráa. Og óbrúuö á og gil. Hjer þarf aö hefjast handa og hrista’ af sjer vanans ok. Og svo verða án efa síðar á sennunni þe.irri lok, að brautir um bygöirnar verða bændanna áhugamál, og leiöir og bygöir lagast. En láturn þaö ekki dragast. Öll töf viö slíkt er tál. Og ræktum svo bændanna býli og beitum á móana plóg, og aukurn grasið á grundum og græöum í hlíðum skóg! — Við viljum að ísland verði eins veglegt og nágrannans lönd, eins auðugt, eins máttugt í menning. Þá munu—það er okkar kenning— sjálfkrafa bresta’ af þvi bönd. • Kom, tíminn hinn nýi, meö trúna, sem tendrar í hugunum bál og rekur vanans og vafans vofur úr hverri sál! Fyrir umheimsins orkumenning skal aldanna venjum býtt. Það eldra útan tafar án eftirsjár skal til grafar, sem neitar að verða nýtt. Þ. G. t Frú Ragnhildur Bjarnardóttir 5. þ. m. andaðist á Presthólum í Núpasveit frú Ragnhildur Bjarnar- dóttir ekkja Páls Ólafssonar skálds og móðir Björns lögfræðings Páls- sonar hjer í bænum. Hún dó úr slagi, /4 ára gömul. Hún var fædd 15. nóv. 1843 á Eyjólfsstöðum á Völlum, dótt- ir Bjarnar Skúlasonar stúdents og umboðsmanns og konu hans Berg- Ijótar Sigurðardóttur stúdents og4 bónda á Eyjólfsstöðum, Guðmunds- sonar sýslumanns í Krossavík. Bjuggu foreldrar hennar lengi á Eyjólfsstöðum og síðan bjó móðir hennar þar með bróður sínum, Ein- ari, og þar ólst frú Ragnhildur upp og var þar þangað til hún giftist Páli Ólafssyni seint á árinu 1880, en Páll bjó þá á Hallfreðarstöðum í Hróars- tungu, og þar voru þau til 1892, en fluttust þá að Nesi i Loðmundarfirði og þaðan 1901 að Presthólum, til sjera Halldórs Bjarnarsonar, bróöur Ragnhildar. Vorið 1905 fluttust þau Páll og Ragnhildur hingað til Rvík- ur og andaðist Páll hjer 23. des. það ár. Dvaldi frú Ragnhildur eftir það ýmist hjer i Reykjavík hjá Jóni heitn- um.Ólafssyni, mági sínum, frú Guð- rúnu systur sinni og Birni syni sín- um, eða á ísafirði, hjá Helga Sveins- syni bankasfjóra, og voru þau bræörabörn. En síðustu ár ævinnar var hún hjá sjera Halldóri bróður sjnum á Presthólum. Haföi þó ráð- gert að koma hingað til Björns son- ar sins nú í sumar, ef heilsan leyfði, en hún hafði ekki verið góð siðustu missirin, 1' rú Ragnhildur var ágætiskoná, og hefur Páll Ólafsson reist henni óbrot- gjarnan minnisvarða í ljóðmælum sínum. Fegurri ljóð hafa ekki verið ort um nokkra konu þessa lands. Hjónaband þeirra var svo gott, að því hefur oft verið viö brugðiö. Á Hallfreðarstöðum bjuggu þau við góð efni, höfðu stórt bú og mikið með að fara. Var þar gestkvæmt mjög, og gestrisni nríkil, svo að þaö er margra mál, sem þessu kyntust, að aðra eins gestristni hafi þeir hvergi þekt. Voru þau Páll og Ragn- hildur rnjög samhent í þessu sem óðru. En þau uröu fyrir sorgum í hjónabandinu af barnamissi. Þau eignuöust 5 börn, og dóu 3 af þeim ung, en 2 lifa, Björn lögfræðingur hjer í bænum og frk. Bergljót, er dvalið hefur nú mörg ár í Khöfn og hefur numið þar hjúkrunarfræöi. Lík frú Ragnhildar veröur flutt hingað til Reykjavíkur og jarðað hjer viö hlið manns hennar. Dönsku kosningalögin. Eins og kunnugt er, voru samþykt ný grundvallarlög i Danmörku áriö 1915 og með þeirn einnig ný kosn- ingalög, og var kosiö eftir þeim í fyrsta skifti við kosningarnar, sem nú eru nýlega um garð gengnar. En þessi nýju kosningalög eru að svo mörgu leyti svo gagnólík hinum eldri og hafa gerbreytt svo öllumkosninga- aðferðum og fyrirkomulagi, að hjer verður sagt nokkuð frá þeim. .Danska þingið er, eins og kunnugt er, tvískift, Þjóðþing og Landsþing, — og er kosið sjerstaklega og með mismunandi aðferðum til hvors um sig. Kosningarrjettur til Þjóðþingsins er nú, samkvæmt nýju grundvallar- lögunum, í orði kveðnu, bundinn við 25 ára aldur, eins og hjer, en áður var aldursmarkið 30 ár. Þó var þessi breyting, aðallega fyrir mótspyrnu ihaldsmanna, ekki látin skella á öll i einu viö fyrstu kosningarríar. f þess stað var farin svipuð leið og hjer, þegar konum var veittur kosningar- rjettur, þannig að við fyrstu kosning- arnar bætast aö eins þeir við, sem þá eru fullra 29 ára og síðan er aldursmarkið ávalt lækkað um eitt ár með 4 ára millibili,svo að breyting- ín verður ekki komin á að íullu fyr en 1934. Samt sem áöur eykst kjós- endatalan svo, að gert er ráö fyrir að íjórða hvert ár bætist við 50 þús. nýir í hópinn. En við þessar fyrstu kosningar urðu þeir auövitað miklu fleiri, því að þá kusu i fyrsta skifti tveir stórhópar, sem áöur voru úti- lokaðir frá afskiftum af þingmálum, sem sje konur og vinnuhjú, sem orö- in voru 29 ára. Þessi kjósenda- fjölgun er svo mikil, að árið 1915 voru 508,787 menn kosningabærir, en við síðustu kosningárnar alt að 1.3 miljónir. Eins og vænta mátti, hefur þessi skyndilega kjósendaviðbót heillar stjettar haft nokkur áhrif á flokkaskipun þingsins. Þannig mun sá liðsauki, sem jafnaðarmönnum hefur skapast, aö miklu leyti vera þessu að þakka, því eflaust hefur all- ur þorri vinnuhjúanna snúist á sveif með þeim. En það er ekki einungis kjósenda- talan, sem hefur breytst, heldrír lika þingmannatalan. Þeim var fjölgað. Þjóöþingsmenn eru nú 140, en voru áður 114. Þetta stafar bæði af nokkr- um breytingum kjördæmaskipunar- innar, þannig að 10 af 99 einmenn- ingskjördæmum utan Kaumanna- ltafnar hafa • verið lögö niöur, en 4 ný mynduð í staðinn, svo að þau eru nú 93, og einnig af því, að þing- mannatal höfuðstaöarins hefur ver- ið aukin. Hann átti áður 16 fulltrúa í Þjóöþinginu, en nú 24, en ætti þó eftir fólksmagni sínu aö hafa 28 full- trúa. Kosningarnar eru beinar hlut- fallskosningar. En ekki er konríð að úrslitunum þó kjördæmakosningunum sje lokið. Þar eru, eins og sjest af því, sem áður var sagt, að eins kosnir 117 þingmenn af 140. Hinum 23 er skift milli flokkanna á eftir og geta allir flokkar komið þar til greina, sem átt hafa einn þjóðþingsfulltrúa fyrir kosningarnar, eða geta komið einum að viö kosningarnar eöa feng- ið stuöning 10 þús. kjósenda hálfum -mánuöi fyrir kjördag. Skiftingin er síðan gerö eins nákvæmt og auðið er eftir atkvæðamagni flokkanna, þannig aö Jótlandi er skift í 11 en Eyjunum i 9 kjördeildir, en Khöfn þó ekki tekin með og hefur hún eng- in áhrif á þá skiftingu. Hinum þrem- ur, sem þá eru eftir, er síöan jafnað niöur i einu eftir ílokkastyrknum um land alt. Aðferðin viö þessar skiftingar er þannig, ef Jótland er tekiö sem dæmi, eins og gert er í greinum þeirn, sem hjer er farið eft- ir í Polit.: Atkvæðamagn allra flokka í öllum kjördæmunum, en þau eru 51, er lagt saman og kemur þá út tala allra greiddra atkvæða, nema þeirra, sem flokksleysingjar hafa hlotið. Þeirri tölu er svo deilt með kjör- dæmafjöldanum — og þá eru flokks- leysingjakjördæmin reiknuð með og einnig 11 viðbótarkjördæmin, senn jafnað er niður á eftir. Með þessu fæst kjörtalan, sem þarna verður 62, og sýnir hún hve rnö.rg atkvæði þarf til gildrar kosningar. Henni er síöan deilt inn i atkvæöamagn hvers flokks um sig og sjest þá hve marga af þessum 62 fulltrúum hver flokkur á aö fá. Þegar þannig hefur veriö reiknað út hve mörg sæti hver flokk- ur á að íá, er næst fyrir að teikna út hvaða frambjóöendur eigi að hljóta þau. Til þess er fyrst rannsakað hvað mörg svo nefnd „fulltrúalaus atkvæði“ flokkarnir eiga í hverju amti. Én fulltrúalaus atkvæði eru þau, sem eftir verða, þegar frá allri atkvæðatölu flokksins í amtinu er dregin kjörtalan, sem áöur var nefnd, margfölduð með fjölda þeirra full- trúa, sem kosnir voru beinum kjör- dæmakosningum innan amtsins. Við- bótarsætunum, sem flokkarnir hafa þannig hlotið, er síðan skift milli | amtanna eftir fjölda fulltrúalausu ! atkvæðanna. En innan hvers amts fá 1 þeir frambjóðendur viðbótarsæti, sem flest atkvæði hafa hlotið af þeim, sem ekki náðu kosningu við kjör- dæmakosningarnar. Nú getur sami maður boðið sig fram í mörgum kjör- dæmum í sama amti og hefur þess vegna því meiri líkur til þess að ná í viðbótarsætiö, sem hann er víöar í kjöri. En líkur flokksins í heild til 1 þess að hreppa sætiö eru aftur á móti ’ alveg jafnar, hvort sein maðurinn býöur sig fram í einu eða fleiri kjör- dæmum. — Kaupmannahöfn hefur nokkra sjerstöðu í þessum kosning- um. Hún er ekki talin sem amt og hin fulltrúalausu atkvæði hennar geta því að eins hatt áhrif á það hvaða flokkur hlýtur viðbótarsætin, en engu ráðið um mennina. .Þetta eru helstu reglurnar um þjóðþingskosningarnar. En 1 a 11 d s- þ i n g s kosningunum er öðru vísi fyrir komiö. Þar eiga sæti 72 full- trúar. Af þeim er fjórðungurinn, eða 18, kosinn hlutfall^kosningum átt- unda hvert ár, af þinginu sjálfu. Hin- ir 54 eru kosnir i 7 stórum kjördæm- um og fær Kaupmannahöfn þar 10 íulltrúa, Sjáland og Láland-Falstur, Suðurjótland og Norðurjótland 12 hvert, Fjón 6 og Borgundarhólmur og Færeyjar 1 hvort. Kosningamar eru bundnar. Fyrst eru kosnir kjör- menn, i þjóðþingskjördæmunum, einn Lárus Fjeldsted, yfirrjettarmálafærslumaður Lækjargata 2. Venjulega heima kl. 4—7 síðd. fyrir hverja þúsund íbúa og hafa allir 35 ára borgarar kosningarrjett. Til þess aö forðast þaö, aö atkvæöi dreif- ist, geta flokkar, við allar kosning- arríar, sem nefndar hafa verið, tengt saman lista sína og jafnað Svo full- trúunum milli sín á eftir, en þetta er bannað viö kjörmannakosningar til Landsþingsins nema í Kaupmanna- höfn. Kjörmennirnir kjósa svo hina eiginlegu landsþingsmenn og þrjá varamenn fyrir hvern þeirra Stridið. j *. ' ' -*■ Á vesturvígstöðvunum. IV. Frá veru sinni í Douai segir höf. nokkru nánar en gert er i byrjun greinarinnar. ,Sá bær hefur frá 1914 verið í höndum Þjóðverja, en ekki langt fyrir austan herlínuna. Frá herstöðvum Englendinga náðu skotin þangað og gerðu viö og við nokkurn skaða, og flugvjelar bandamanna höfðu einnig gert þar tjón. En samt kvað ekki svo mjög að þvi, og íbúar bæjarins höfðu fengið leyfi til að sitja þar kyrrir. ,Höf. segir, að þegar almenningur fari að venjast hættunni af reikandi skotum, eins og þarna var um að ræða, og af sprengikúlum frá flugvjelum, skeyti hann henni ekkert. Það sje jafnvel erfitt fyrir hermennina, að reka fólkið niður i hina skottryggu kjallara, þegar hætta sje á ferðum. I Douai var daglega lífið að miklu leyti eins og venja er til. Vistaskortur var þar enginn og var mikill munur á að vera þar að því leyti og í Berlín, þvi þar er fæöi af skornum skamti og hinn mesti sparnaður á öllum sviðum. I Douai fengu gestirnir á veitingahúsinu með morgunmatnum bæði smjör, egg? hveitibrauð og rauövin. Og i búðun- um þar var engan skort að sjá. En í sveitunum nokkru fyrir vestan Douai, þar sem orusturnar hafa stað- ið, er alt í rústum, heil þorp gersam- lega eyðilögð, svo að ekki stendur þar steinn yfir steini, Höf. lýsir svo komu sinni til Pe- ronne, sem er miklu sunnar og inni á miðju svæðinu, sem um hefur verið barist. Englendingar náðu bænum frá Þjóðverjum i fyrra, og nú haföi enski herinn þar eins konar miðstöð fyrir þetta svæði. Höf. kom þar tæpri viku eftir að Þjóðverjar_ höföu tekið bæ- inn. Þar segir hann að heilar götur hafi litið svo út, sem framhliðunum væri sópað burtu af húsunum. Menn sáu af götunni inn í húsin eins og opna skápa. Loftin voru brotin, og þyngstu húsgögnin höfðu hrapað niður, en önnur hjengu í götunum. Þessi hús voru yfirgefin af öllum, nema köttunum. Þeir voru klifrandi til og frá um rústirnar, soltnir og mjálmandi, og höfðu auðsjáanlega engan skilning á því> hvað orðið væri af fólkinu. Þarna voru góð tækifæri til rána. En hermennirnir skeyta ekki um þau tækifæri, enda er ekki auð*

x

Lögrétta

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögrétta
https://timarit.is/publication/196

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.