Lögrétta - 12.06.1918, Blaðsíða 1
Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
LOGRJETTA
Afgreiöslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 26.
Reykjavík, 12. júní 1918.
XIII. árg.
Aukafundur
í H.f. „L ö G R J E T T U“ veröur haldinn á skrifstofu Eggerts Claessens
yfirrjettarmálaflutningsmanns miövikudaginn 26. júní þ. á., kl. 9 síödegis,
til þess aö taka fullnaöarákvöröun um tillögu til breytinga á lögum fje-
lpgsins, sem lá fyrir aukafundi íjelagsins 5. þ. m., en á þeim fundi mættu
eigi nóg'U margir hluthafar til þesS að útkljáö yröi um lagabreytinguna.
Stjórnin.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir i
Mkaitfslufl Sigidsir fynunássgiar.
Iiaudsmál.
Ort eitt sinn, er mikið var talað um
stefnuskrár.
Viö fá viljum fje inn í landið
og fara að bylta þar til
í búskapnum, leggja brautir
meö brúm yfir ár og gil,
og tengja hjerað viö hjeraö',
sem heiöarnar skilja nú,
meö tískunnar samgöngutækjum.
Þaö tekst, ef viö starfið rækjum.
En til þess þarf dug og trú.
•
Við viljum fá vatnsafliö tamiö
til verka, og fossanna magn,
þá framtíðar fjársjóöi landsins,
sem fyrst til að vinna gagn.
Og breyta sveitanna búskap,
og byrja þar nýjan siö.
Úr rústum bæi reisa
og rækta mold, og leysa
úr álögum ættjaröar sviö.
Við erurn svo langt á éftir
i allri verklegri ment.
Þaö hjálpar ekkert, þótt öðrum
viö um þaö getum kent.
Og glamrið gagnar ekki
um gullöld. En þaö er eitt,
sem gagnar, aö ganga til verka
með geiglausa trú og sterka;
fá öllu því eldra breytt.
Sko, íslensku fleyjunum fjölgar
viö farmensku’ og veiðar. En hvað
veldur? Menn fyrnskunni fleygöu
og fóru’ eins og hinir að.
Og útgerðin þeirra fjekk óðar
annan og stærri svip.
Þeir hættu við kænu-hokriö
og hristu’ af sjer samgöngu-okriö,
og breyttu bátnum í skip.
Við máttleysið enn þá muríum,
er maður frá annari þjóö,
Sem alt mæltu’ á annara tungu,
á yfirmanns-pallinum stóö.
Nú standa á stjórnarpalli
og viö stýriö íslenskir rnenn.
Þar athafna ávöxt viö sjáum.
Á árum það breyttist fáurn.
Og fleyjunum fjölgar enn.
En lítum svo út unt landið,
■— og lofstírinn veröur smár,
Þar talar kofinn og kotiö
Um kyrstöðu’ í þúsund ár.
Og völlur og engi víöa
Vanrækt og níðslu í,
og garöar og geröi og hagi
itteö gömlu sleifaralagi,
En vegleysið veldur því.
Því máttlaust meöi hangandi hendi
horfir sveitanna barn
á grænbreiður grasflæma víöra
gulna og hverfa’ undir hjarn.
En nýtísku verkfærin vantar,
og vegurinn hafnar til
er stígur um heiöi háa
og hraunurð mosagráa.
Og óbrúuö á og gil.
Hjer þarf aö hefjast handa
og hrista’ af sjer vanans ok.
Og svo verða án efa síðar
á sennunni þe.irri lok,
að brautir um bygöirnar verða
bændanna áhugamál,
og leiöir og bygöir lagast.
En láturn þaö ekki dragast.
Öll töf viö slíkt er tál.
Og ræktum svo bændanna býli
og beitum á móana plóg,
og aukurn grasið á grundum
og græöum í hlíðum skóg!
— Við viljum að ísland verði
eins veglegt og nágrannans lönd,
eins auðugt, eins máttugt í menning.
Þá munu—það er okkar kenning—
sjálfkrafa bresta’ af þvi bönd.
•
Kom, tíminn hinn nýi, meö trúna,
sem tendrar í hugunum bál
og rekur vanans og vafans
vofur úr hverri sál!
Fyrir umheimsins orkumenning
skal aldanna venjum býtt.
Það eldra útan tafar
án eftirsjár skal til grafar,
sem neitar að verða nýtt.
Þ. G.
t
Frú Ragnhildur Bjarnardóttir
5. þ. m. andaðist á Presthólum í
Núpasveit frú Ragnhildur Bjarnar-
dóttir ekkja Páls Ólafssonar skálds
og móðir Björns lögfræðings Páls-
sonar hjer í bænum. Hún dó úr slagi,
/4 ára gömul. Hún var fædd 15. nóv.
1843 á Eyjólfsstöðum á Völlum, dótt-
ir Bjarnar Skúlasonar stúdents og
umboðsmanns og konu hans Berg-
Ijótar Sigurðardóttur stúdents og4
bónda á Eyjólfsstöðum, Guðmunds-
sonar sýslumanns í Krossavík.
Bjuggu foreldrar hennar lengi á
Eyjólfsstöðum og síðan bjó móðir
hennar þar með bróður sínum, Ein-
ari, og þar ólst frú Ragnhildur upp
og var þar þangað til hún giftist Páli
Ólafssyni seint á árinu 1880, en Páll
bjó þá á Hallfreðarstöðum í Hróars-
tungu, og þar voru þau til 1892, en
fluttust þá að Nesi i Loðmundarfirði
og þaðan 1901 að Presthólum, til
sjera Halldórs Bjarnarsonar, bróöur
Ragnhildar. Vorið 1905 fluttust þau
Páll og Ragnhildur hingað til Rvík-
ur og andaðist Páll hjer 23. des. það
ár. Dvaldi frú Ragnhildur eftir það
ýmist hjer i Reykjavík hjá Jóni heitn-
um.Ólafssyni, mági sínum, frú Guð-
rúnu systur sinni og Birni syni sín-
um, eða á ísafirði, hjá Helga Sveins-
syni bankasfjóra, og voru þau
bræörabörn. En síðustu ár ævinnar
var hún hjá sjera Halldóri bróður
sjnum á Presthólum. Haföi þó ráð-
gert að koma hingað til Björns son-
ar sins nú í sumar, ef heilsan leyfði,
en hún hafði ekki verið góð siðustu
missirin,
1' rú Ragnhildur var ágætiskoná, og
hefur Páll Ólafsson reist henni óbrot-
gjarnan minnisvarða í ljóðmælum
sínum. Fegurri ljóð hafa ekki verið
ort um nokkra konu þessa lands.
Hjónaband þeirra var svo gott, að
því hefur oft verið viö brugðiö. Á
Hallfreðarstöðum bjuggu þau við
góð efni, höfðu stórt bú og mikið
með að fara. Var þar gestkvæmt
mjög, og gestrisni nríkil, svo að þaö
er margra mál, sem þessu kyntust,
að aðra eins gestristni hafi þeir
hvergi þekt. Voru þau Páll og Ragn-
hildur rnjög samhent í þessu sem
óðru. En þau uröu fyrir sorgum í
hjónabandinu af barnamissi. Þau
eignuöust 5 börn, og dóu 3 af þeim
ung, en 2 lifa, Björn lögfræðingur
hjer í bænum og frk. Bergljót, er
dvalið hefur nú mörg ár í Khöfn og
hefur numið þar hjúkrunarfræöi.
Lík frú Ragnhildar veröur flutt
hingað til Reykjavíkur og jarðað hjer
viö hlið manns hennar.
Dönsku kosningalögin.
Eins og kunnugt er, voru samþykt
ný grundvallarlög i Danmörku áriö
1915 og með þeirn einnig ný kosn-
ingalög, og var kosiö eftir þeim í
fyrsta skifti við kosningarnar, sem
nú eru nýlega um garð gengnar. En
þessi nýju kosningalög eru að svo
mörgu leyti svo gagnólík hinum eldri
og hafa gerbreytt svo öllumkosninga-
aðferðum og fyrirkomulagi, að hjer
verður sagt nokkuð frá þeim.
.Danska þingið er, eins og kunnugt
er, tvískift, Þjóðþing og Landsþing,
— og er kosið sjerstaklega og með
mismunandi aðferðum til hvors um
sig.
Kosningarrjettur til Þjóðþingsins
er nú, samkvæmt nýju grundvallar-
lögunum, í orði kveðnu, bundinn við
25 ára aldur, eins og hjer, en áður
var aldursmarkið 30 ár. Þó var þessi
breyting, aðallega fyrir mótspyrnu
ihaldsmanna, ekki látin skella á öll
i einu viö fyrstu kosningarríar. f þess
stað var farin svipuð leið og hjer,
þegar konum var veittur kosningar-
rjettur, þannig að við fyrstu kosning-
arnar bætast aö eins þeir við, sem
þá eru fullra 29 ára og síðan er
aldursmarkið ávalt lækkað um eitt
ár með 4 ára millibili,svo að breyting-
ín verður ekki komin á að íullu fyr
en 1934. Samt sem áöur eykst kjós-
endatalan svo, að gert er ráö fyrir
að íjórða hvert ár bætist við 50 þús.
nýir í hópinn. En við þessar fyrstu
kosningar urðu þeir auövitað miklu
fleiri, því að þá kusu i fyrsta skifti
tveir stórhópar, sem áöur voru úti-
lokaðir frá afskiftum af þingmálum,
sem sje konur og vinnuhjú, sem orö-
in voru 29 ára. Þessi kjósenda-
fjölgun er svo mikil, að árið 1915
voru 508,787 menn kosningabærir, en
við síðustu kosningárnar alt að 1.3
miljónir. Eins og vænta mátti, hefur
þessi skyndilega kjósendaviðbót
heillar stjettar haft nokkur áhrif á
flokkaskipun þingsins. Þannig mun
sá liðsauki, sem jafnaðarmönnum
hefur skapast, aö miklu leyti vera
þessu að þakka, því eflaust hefur all-
ur þorri vinnuhjúanna snúist á sveif
með þeim.
En það er ekki einungis kjósenda-
talan, sem hefur breytst, heldrír lika
þingmannatalan. Þeim var fjölgað.
Þjóöþingsmenn eru nú 140, en voru
áður 114. Þetta stafar bæði af nokkr-
um breytingum kjördæmaskipunar-
innar, þannig að 10 af 99 einmenn-
ingskjördæmum utan Kaumanna-
ltafnar hafa • verið lögö niöur, en 4
ný mynduð í staðinn, svo að þau eru
nú 93, og einnig af því, að þing-
mannatal höfuðstaöarins hefur ver-
ið aukin. Hann átti áður 16 fulltrúa
í Þjóöþinginu, en nú 24, en ætti þó
eftir fólksmagni sínu aö hafa 28 full-
trúa. Kosningarnar eru beinar hlut-
fallskosningar.
En ekki er konríð að úrslitunum
þó kjördæmakosningunum sje lokið.
Þar eru, eins og sjest af því, sem
áður var sagt, að eins kosnir 117
þingmenn af 140. Hinum 23 er skift
milli flokkanna á eftir og geta
allir flokkar komið þar til greina,
sem átt hafa einn þjóðþingsfulltrúa
fyrir kosningarnar, eða geta komið
einum að viö kosningarnar eöa feng-
ið stuöning 10 þús. kjósenda hálfum
-mánuöi fyrir kjördag. Skiftingin er
síðan gerö eins nákvæmt og auðið
er eftir atkvæðamagni flokkanna,
þannig aö Jótlandi er skift í 11 en
Eyjunum i 9 kjördeildir, en Khöfn
þó ekki tekin með og hefur hún eng-
in áhrif á þá skiftingu. Hinum þrem-
ur, sem þá eru eftir, er síöan jafnað
niöur i einu eftir ílokkastyrknum
um land alt. Aðferðin viö þessar
skiftingar er þannig, ef Jótland er
tekiö sem dæmi, eins og gert er í
greinum þeirn, sem hjer er farið eft-
ir í Polit.: Atkvæðamagn allra flokka
í öllum kjördæmunum, en þau eru 51,
er lagt saman og kemur þá út tala
allra greiddra atkvæða, nema þeirra,
sem flokksleysingjar hafa hlotið.
Þeirri tölu er svo deilt með kjör-
dæmafjöldanum — og þá eru flokks-
leysingjakjördæmin reiknuð með og
einnig 11 viðbótarkjördæmin, senn
jafnað er niður á eftir. Með þessu
fæst kjörtalan, sem þarna verður 62,
og sýnir hún hve rnö.rg atkvæði þarf
til gildrar kosningar. Henni er síöan
deilt inn i atkvæöamagn hvers flokks
um sig og sjest þá hve marga af
þessum 62 fulltrúum hver flokkur á
aö fá. Þegar þannig hefur veriö
reiknað út hve mörg sæti hver flokk-
ur á að íá, er næst fyrir að teikna
út hvaða frambjóöendur eigi að hljóta
þau. Til þess er fyrst rannsakað
hvað mörg svo nefnd „fulltrúalaus
atkvæði“ flokkarnir eiga í hverju
amti. Én fulltrúalaus atkvæði eru
þau, sem eftir verða, þegar frá allri
atkvæðatölu flokksins í amtinu er
dregin kjörtalan, sem áöur var nefnd,
margfölduð með fjölda þeirra full-
trúa, sem kosnir voru beinum kjör-
dæmakosningum innan amtsins. Við-
bótarsætunum, sem flokkarnir hafa
þannig hlotið, er síðan skift milli |
amtanna eftir fjölda fulltrúalausu !
atkvæðanna. En innan hvers amts fá 1
þeir frambjóðendur viðbótarsæti, sem
flest atkvæði hafa hlotið af þeim,
sem ekki náðu kosningu við kjör-
dæmakosningarnar. Nú getur sami
maður boðið sig fram í mörgum kjör-
dæmum í sama amti og hefur þess
vegna því meiri líkur til þess að ná
í viðbótarsætiö, sem hann er víöar í
kjöri. En líkur flokksins í heild til 1
þess að hreppa sætiö eru aftur á móti ’
alveg jafnar, hvort sein maðurinn
býöur sig fram í einu eða fleiri kjör-
dæmum. — Kaupmannahöfn hefur
nokkra sjerstöðu í þessum kosning-
um. Hún er ekki talin sem amt og
hin fulltrúalausu atkvæði hennar
geta því að eins hatt áhrif á það
hvaða flokkur hlýtur viðbótarsætin,
en engu ráðið um mennina.
.Þetta eru helstu reglurnar um
þjóðþingskosningarnar. En 1 a 11 d s-
þ i n g s kosningunum er öðru vísi
fyrir komiö. Þar eiga sæti 72 full-
trúar. Af þeim er fjórðungurinn, eða
18, kosinn hlutfall^kosningum átt-
unda hvert ár, af þinginu sjálfu. Hin-
ir 54 eru kosnir i 7 stórum kjördæm-
um og fær Kaupmannahöfn þar 10
íulltrúa, Sjáland og Láland-Falstur,
Suðurjótland og Norðurjótland 12
hvert, Fjón 6 og Borgundarhólmur
og Færeyjar 1 hvort. Kosningamar
eru bundnar. Fyrst eru kosnir kjör-
menn, i þjóðþingskjördæmunum, einn
Lárus Fjeldsted,
yfirrjettarmálafærslumaður
Lækjargata 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síðd.
fyrir hverja þúsund íbúa og hafa allir
35 ára borgarar kosningarrjett. Til
þess aö forðast þaö, aö atkvæöi dreif-
ist, geta flokkar, við allar kosning-
arríar, sem nefndar hafa verið, tengt
saman lista sína og jafnað Svo full-
trúunum milli sín á eftir, en þetta er
bannað viö kjörmannakosningar til
Landsþingsins nema í Kaupmanna-
höfn. Kjörmennirnir kjósa svo hina
eiginlegu landsþingsmenn og þrjá
varamenn fyrir hvern þeirra
Stridið.
j *. ' ' -*■
Á vesturvígstöðvunum.
IV.
Frá veru sinni í Douai segir höf.
nokkru nánar en gert er i byrjun
greinarinnar. ,Sá bær hefur frá 1914
verið í höndum Þjóðverja, en ekki
langt fyrir austan herlínuna. Frá
herstöðvum Englendinga náðu skotin
þangað og gerðu viö og við nokkurn
skaða, og flugvjelar bandamanna
höfðu einnig gert þar tjón. En samt
kvað ekki svo mjög að þvi, og íbúar
bæjarins höfðu fengið leyfi til að
sitja þar kyrrir. ,Höf. segir, að þegar
almenningur fari að venjast hættunni
af reikandi skotum, eins og þarna
var um að ræða, og af sprengikúlum
frá flugvjelum, skeyti hann henni
ekkert. Það sje jafnvel erfitt fyrir
hermennina, að reka fólkið niður i
hina skottryggu kjallara, þegar hætta
sje á ferðum. I Douai var daglega
lífið að miklu leyti eins og venja er
til. Vistaskortur var þar enginn og
var mikill munur á að vera þar að
því leyti og í Berlín, þvi þar er fæöi
af skornum skamti og hinn mesti
sparnaður á öllum sviðum. I Douai
fengu gestirnir á veitingahúsinu með
morgunmatnum bæði smjör, egg?
hveitibrauð og rauövin. Og i búðun-
um þar var engan skort að sjá. En
í sveitunum nokkru fyrir vestan
Douai, þar sem orusturnar hafa stað-
ið, er alt í rústum, heil þorp gersam-
lega eyðilögð, svo að ekki stendur
þar steinn yfir steini,
Höf. lýsir svo komu sinni til Pe-
ronne, sem er miklu sunnar og inni á
miðju svæðinu, sem um hefur verið
barist. Englendingar náðu bænum frá
Þjóðverjum i fyrra, og nú haföi enski
herinn þar eins konar miðstöð fyrir
þetta svæði. Höf. kom þar tæpri viku
eftir að Þjóðverjar_ höföu tekið bæ-
inn. Þar segir hann að heilar götur
hafi litið svo út, sem framhliðunum
væri sópað burtu af húsunum. Menn
sáu af götunni inn í húsin eins og
opna skápa. Loftin voru brotin, og
þyngstu húsgögnin höfðu hrapað
niður, en önnur hjengu í götunum.
Þessi hús voru yfirgefin af öllum,
nema köttunum. Þeir voru klifrandi
til og frá um rústirnar, soltnir og
mjálmandi, og höfðu auðsjáanlega
engan skilning á því> hvað orðið væri
af fólkinu. Þarna voru góð tækifæri
til rána. En hermennirnir skeyta ekki
um þau tækifæri, enda er ekki auð*