Óðinn - 01.01.1924, Blaðsíða 7

OÐINN
7
Frú Þóra Melsteð.
1823 — 18. desember — 1923.
I.
18. desember er aldarafmæli Þóru Melsteð, er mest
og best hefur barist fyrir mentun íslenskra kvenna.
Island hefur átt margar góðar og merkar konur,
en þær hefðu verið fleiri, ef meira hefði verið gert
til þess að veita þeim betra uppeldi og fræðslu en
raun hefur á verið. í ritgerð um upptök Kvennaskól-
ans í Reykjavík segir Páll Melsteð, að »kvenfólkið
hafði yfirleitt alist upp í tilsagnar-
leysi og vanþekking til munns og
handa, og þar af hefur eðlilega
leitt fyrst og fremst að mörg kona
með góðum, jafnvel ágætum nátt-
úrugáfum, hefur sýnst standa langt
að baki mannsins í þekkingu, og
ekki.haft hug eða skynbragð á því,
sem honum hefur verið mjög ríkt
í skapi. Enn fremur hefur margur
heimskinginn, sem eitthvert nasavit
hefur fengið á bókmentum, þókst
standa miklu framar en kona hans,
þótt vel væri greind, af því að
hana vantaði mentun og traust á
sjálfri sjer. Af mentunarleysinu hef-
ur margt ilt stafað, t. d. stjórnleysi
á heimili, óþrifnaður og óregla. Og
hvernig getur nokkur ætlast til
þess, að mentunarlítil eða ment-
unarlaus húsmóðir kunni að stýra
hjúum sínum og börnum eins vel
og viturlega eins og hin, sem mentun hefur fengið
bæði til muns og handa. En þrátt fyrir alla erfiðleika
og alt skólaleysi, voru þó til margar heiðarlegar und-
antekningar og margar ágætar húsmæður, sem höfðu
notið tilsagnar á bestu heimilum landsins*.1)
Þóra Melsteð hafði fengið óvenjulega gott uppeldi
og mikla mentun þegar í æsku. Hún var gædd mjög
góðum gáfum og var snemma námfús og þrekmikil.
Hún fekk eigi að eins þá tilsögn, sem hægt er að fá
á góðu og mentuðu heimili, heldur naut hún og
kenslu í fjögur ár (1842—1846) í Kaupmannahöfn
bæði í hannyrðum og ýmsum bóklegum fræðigrein-
um. Þá lærði hún meðal annars ensku, þýsku og
1) Kvennaskólinn í Reykjavík 1874—1906. Rvík 1907. Bls. 3.
frakknesku, og hafði hún þó áður lært töluvert bæði
í þýsku og ensku. Veitti hún síðar í Reykjavík stund-
um kenslu í tungum þessum, en þó einkanlega í ensku.
Það var í raun rjettri eðlilegt, að Þóra Melsteð
yrði fyrst til þess að hefja baráttuna á íslandi fyrir
mentun kvenna og stofnun kvennaskóla. Hún hafði
hlotið meiri mentun en aðrar konur á Islandi á þeim
tímum og hafði snemma áhuga á því að fræða stúlk-
ur; þess vegna hjelt hún ásamt Ágústu systur sinni
stúlknaskóla í Reykjavík (í Suðurgötu nr. 2) árin
1851 —1853. Hún fann til niðurlægingar þeirrar, er
margar íslenskar konur voru í sökum mentunarleysis.
Engin íslensk kona þekti heldur eins vel og hún, hve
mikið var farið að gera í öðrum
löndum til þess að fræða kven-
fólkið. En þá er Þóra Melsteð tók
að reyna að koma kvennaskóla á
fót, var hagyr manna á íslandi
miklu þrengri en hann er nú á
dögum og ástandið í mörgum
greinum öðruvísi.
Vjer, sem fæddir erum 1860 eða
um það leyti sem Þóra Melsteð
tók fyrst að tala um að koma
kvennaskóla á stofn og munum
eftir árunum 1866—1870, minn-
umst þess í bernsku, að þá er kom
fram á miðja vetur, eða fram á
Þorra eða Góu, var venjulega tek-
ið að tala um það, að nú væri
farið að sjá á fólki í sumum sveit-
um sökum hungurs. Sjerstaklega
man jeg eftir, að slíkar frjettir bár-
ust upp í Grímsnesið úr Flóanum
og af Bakkanum, frá sjávarsíðunni;
einnig bar það við, að sæjist á mönnum á nokkrum
bæjum í Grímsnesinu, en þá var þangað gefin mat-
arbjörg.
Á þessum tímum var mjög lítið um peninga meðal
manna; öll verslun var að heita mátti vöruskiftaversl-
un. Nálega engir fengu peninga nema nokkrir em-
bættismenn, sem fengu laun sín greidd í peningum úr
Jarðabókarsjóðnum. Flestir embættismenn, svo sem
prestar og sýslumenn, fengu laun sín mestmegnis í
innlendum afurðum, smjöri, sauðfje, lambsfóðrum, ull,
fiski o. fl.
Þá var enginn sparisjóður á Islandi. Hinn fyrsti
sparisjóður var stofnaður í Reykjavík í marstmánuði
1872 og tók til starfa 20. apríl það ár. Þótt þjóðfje-
lag vort sje enn lítið og smávaxið, munu þó margir