Verkamaðurinn - 20.02.1919, Blaðsíða 1

3. tbl.
VERKAMAÐURINN.
Ritstjóri: Halldór Friðjónsson.
II. árgu
Akureyri, Fimtudaginn 20. Febrúar. 1919.
Samvinnufélög sjómanna.
Eigi sjótnenn þessa lands að geta staðist barátt-
una fyrir tilveru sinni, dylsí það engum framsýnum
manni, að gerbreyting þarf að verða á kjörum þeirra.
Sjálfsagt ber enginn flokkur þjóðarinnar jafn þröng-
an skó og sjómennirnir, eins og nú standa sakir.
Dýrtíðin og aflaleysið undanfarin ár hefir sjálfsagt
sorfið svo að mörgum rnanni í þessum flokki, að
bann á engrar viðieisnar von, ef alt á að ganga
með gamla laginu áfram.
Það er sorglegur sannleiki, sem ekki verður hrak-
mn, að aðstaða háseta er engu beiri nú en fyrir 20
árum sfðan, þó að allar aðrar stéttir þjóðfélagsins
hafi tekið sfórum framfcrum og trygt hag sinn á
margan hátt. Því þó að töiuvert margir sjómenn hafi
eignast og haldið út mótorbátum, síðustu 8—10 ár-
in, hafa þeir lifíu meira borið frá borði, ett þeir,
sem altaf bafa verið hásetar á skipum hinna stærri
útgerfiarmanna. Sameiginlegt mein háseta og smærri
útgerðarmanna það, að þeir hafa selt afla sinn til
þeirra, éem stungið hafa aðalgróðanum í sinn vasa.
Meðan svo gengur, þarf sjómannastéttin ekki að
eiga von viðreisnar og eflingar. Stritið og lífshættan
verður hlutskitti þeirra, en ágóðinn annara, hversu
ranglátt setn þetta er og öfugt í alla sfaði.
En hvernig á þá að koma viðunanlegu skipulagi
á þessi mál? F*ví verður reynt að svara hér nokkr-
um orðum. v
Maður skal af manni læra.
Bændurnir okkar voru engir burgeisar í framleiðslu-
og verslunarmá'um hérna á árunum, Sú var tíðin
að þeir stóðu með beygð höfuð og bogin kné fyrir
framan búðarborðið hjá okurkörlunum og léfu þá
skamta sér úr hnefa. En bændurnir vöknuðu — og
vöknuðu til að slarfa. Þeir mynduðu samtök, með
bestu menn sína í broddi fylkingar, og tóku að ann-
ast sölu á afttrðum sínum sjálfir. Og jafnframt þvf,
tóku þeir að bæta vörurnar og vanda sem best
mátti. Og þó þetta gengi ekki alveg slysalaust fram-
an af, er verslunarrrálum bænda komið svo nú, að
þau eru ósvikin fyrirmynd. Arðurinn af iðju bættdt
anna rennur til þéirra sjálfra — til þeirra sem mest
hafa til matarins unnið. Og það sem hefir hjálpað
bændunum »úr kútnum» er samvinna — samhjálp
margra einstaklinga lil viðreisnar stéttinni.
Sjómenn geta margt 'aert af bændunum og reynsltt
þeirra. Fyrst og fremst það, að samtökin geta gert
kraftaverk, og í öðru lagi, að þá fyrst rennur versl-
unarbagnaðurinn í rétta vasa, þegar hann fellur í
hlut þeirra, sem vinna að framleiðslunni. Og vellíð-
an bænda á síðari árum ætti að gefa sjómönnunum
góðar vonir, og gjöra þá ótrauðari og framsæknari
að því verki ,sem nú liggnr fyrir þeim, eigi þeir að
fylgjast með fímanum.
Pað sem nú liggur fyrir hásetum og smærri út-
gerðarmönnum, er að mynda félagsskap á samvinnu-
grundvelli, verka afla sinn sjálfir og annast sölu á
honum. Fessi framleiðslufélög geta líka verið kaup.
élög. Félagsmenn pöntuðu f sameiningu það sem
þeir þyrftu til útgerðarinnar og heimilisþarfa. Hásetar
á skipum stærri útgerða?';aánna, fengju hlut sinn til
forráða og nytu sannvirðis hans sjálfir. Eftir því
sem þessi félög rísa upp á fleiri stöðum, yrði stofn-
að til samvinnu milli þeirra, eða þau gengu beint
>nn f Samband. ísl. samvinnufélaga. Sambandsskrif-
stofan annaðist þá innkaup á vörum til útgerðar-
innar og útvegaði markað fyrir afutðirnar. Hvernig
fyrirkomulag þessara félaga yrði heppilegast, verður
ekki drepið á í þetta sinn, það er í raun og veru
sérstætt mál. Aðal atriðið er að fá sjómenn til að
hugsa málið og efna til samtakanna.
Húsvíkingar hafa þegar stofnað félagsskap, er mið-
ar að þessu takmarki; verður nánar sagt frá honutn,
þegar upplýsingar eru fengnar um það, hvernig hon-
unt er háttað, og hvaða reynslu þeir þegar eru bún-
ir að fá í þessu máli.
Nú í vor munu flestir hásetar ráðast þannig á skip
útgerðarmanna, að þeir verða að kosta útgerðina
alt að helmingi á móti úgerðarmönnum, en salt
verða þeir að kaupa og oltu af útgerðarmönnum.
Og sjálfsagt mttnu útgerðarmenn halda þvf fram,
að þeir kaupi matvæli hjá þeim líka. Fó að hásetar
eigi hlut sinn í orði kveðnu, er ekki annars kostur
en selja útgerðarmönnum hann fyrir það verð, sem
þeim gott þykir. Áhætfan og skaðititi verður því
háseta megin; ágóðinn af viðskiftunum útgerðarmanna
megin.
Ranglæti er þetta i alla staði, og það verður ékki
afnumið, nema með samtökum sjómanna og sam-
vinnufélagsskap,
Mótorbátaeigendur eru lítið betur settir en hásefar
á skipum útgerðarmanna. Þeir verða að sækja alt
til útgerðarinnar til kaupmanna og selja þeim afl-
ann. Ágóðinn af fiskisölunni verður kaupmanna
megin, en áhættan og skaðinn hvílir á mótorbáta-
eigendunum.
Sfðast Iiðið ár fengu sjómenn óheyrilega lágt verð
fyrir fisk sinn. Margir hásetar munu hafa selt hlut
sinn ’/r lægra en kaupmenn fengu fyrir hann, án
þess þó að kosta nokkru teljandi til. Og síðan hefir
fengist há uppbót á fiskinum, sem öll rennur til
kaupmanna.
Og þegar svo er komið, að þeir, sem hætta lífi
sínu og velferð sinna nánustu í þarfir útgerðarinn-
ar, fá litlu meira en helming af því sem þeim
ber fyrir vinnu sína, sýnist skörin færast nokkuð hátt
upp í bekkinn. Og þegar sjómönnum liggur opin
leið til að kippa þessu í viðunanlegt horf, verður að
telja það lítt fyrirgefanlegt, ef þeir hefðust nú ekki
banda í nánustu framtíð.
Velferð sjómannastéttarinnar í framtíðinni er kom-
in undir framgangi þessa máls, og allir þeir, sem
unna þessari stétt viðreisnar og velgengis, ættu að
leggjast á eitt með að hrynda því í framkvæmd við
fyrsta tækifæri.
Pessu máli mun verða haldið vakandi hér í blað-
inu, og leitast við að skýra það á allar lundir;
safnað skýrslum um starfsemi þeirra félaga, er þegar
eru mynduð, og leitað álits ýmsra mætra manna í
þessu máli.
Hér er um svo stórt framfaramál að ræða, að
aðgerðaleysi er lítt fyrirgefandi. Og sérstaklega ætti
sjómönnunum að vera þetta áhugamál, og sætir
það mestrar furðu, hve fáar raddir hafa heyrst úr
þeirra hópi, jafn slæm og kjör þeirra eru.
19/a 1919.
Samvinnufélagsmaður.
Til verkafólks.
Eg sá það í síðasta blaði »V.m.« að útgerðar-
menn væru farnir að ráða fólk til síldarvinnu á kom-
andi sumri, Mér hefir heyrst á mörgum, sem eg
hefi talað við, að ekkert liggi á fyrir verkafólk að
ráða sig, meðan ekkert sé hægt um það að segja
hvort atvirma verði mikil eða lítil, hvort Norðmenu
muni leita hirtgað til veiða o. s. frv.
Það er mikið rétt, að verkafótk á aldrei að ráða
sig að óhugsuðu máli, en það á heldur ekki að vera
óráðið af sömu ástæðu. Engin hætla getur af þvf
stafað, þó verkafólk ráði sig nokkru fyrirfram, ef
það aðeins ræður sig fyrir það kaup, sem það er
ánægt með og á með réttu lagi að hafa. Óg byrji
útgerðarmenn svona snemma að ráða fólkið, af því
að þeir óttist samkeppni utn vinnukraftinn þeg-
ar lengra líður á veturinn, ættu þeir að sjá sinn hag
í að ganga að þeim kjörum, sem sæmileg væru fyr-
ir verkafólk, til að tryggja sér vinnukraftinn. Það
verður einnig að líta á þá afstöðu útgerðarmanna
til þessa máls, að margir þeirra verða að gera samn-
inga um verkun og kaup á afla löngu fyrirfram, en
eigi þeir ekki tryggan vinnúkraft, verður afstaða
þeirra óhæg. En vilji útgerðarmenn ekki nú þegar
borga gott kaup, til að tryggja hag sinn, geta þeir
sjálfum sér um kent, eF þeim skyldi ganga fólksráðn-
ingin stirðlega.
Það sem mér finst réttast í þessu máli, er það
að verkafólk neiti alls ekki ráðningu, þó svo snemma
sé, en setji tipp það kaup, sem það þarfnast og
útlit er fyrir að borgað verði.- Vilji útgerðarmenn
eigi ganga að þessu, hefir verkafólk hreinar hendur
gagnvart þeirn. Réttsýni og öfgalaust álit frá báð-
um hliðum, ætti að geta gert samvinnuna greiðari,
og trygt beggja hag í þessu máli. •
Sá tími ætti að vera liðinn, að vinnukaupendur og
verkafólk sæti á svikráðum hvað við annað. Vinnu-
kaupendur seildust eftir að ráða fólk fyrir smánar-
kaup, og verkafólk að neita ráðningu fyr en vinnu-
kaupendur eru komnir i þá kreppu að hægt er að
beita þá þrælatökum. Af þeim skollaleik eru báðir
málspartar búnir að reyna nógan skaða.
Athugið þetta verkafólk — og útgerðarmenn —
og semjið svo í bróðerni og sætt.
Verkamaður.
Frá bæjarstjórn.
Hin nýja bæjarstjórn settist á rökstóla í fyrradag.
Var fundarsalurinn fullttr áheyrenda og komust þó
ekki allir að. Hér fer á eftir það helsta, sem gerð-
ist á fundinum.
Kosið í fastar nefndir sem hér segir:
Fjárhagsnefnd: Bæjarfóg. Ctto Tuliníus, Böðvar J.
Bjarkan, Ragnar Ólafsson, Sig.E. Hlíðar.
Veganefnd: Ingimar Eydal, Erlingur Friðjónsson,
Þorsteinn Þorsteinsson.
Fátœkranefnd: Bæjarfógeti, Sv. Sigurjónsson, Júl.
Havsteen.
Vatnsveitunefnd: Erl. Friðjónsson, Böðvar J. Bjark-
an, Sig. Bjarnason.
Jarðeignanefnd: Sig. E. Hlíðar, Sv. Sigurjónsson,
Þorst. Þöfsteinsson.