Verkamaðurinn - 03.02.1950, Blaðsíða 3
VERKAMAÐURINN
Föstudaginn 5. febrúar 1950
3
Hundrað ára dánarafmæli Oehlenschlægers
Ulfaldinn og nálaraugað
Stutt framhaldssaga eftir (). K.
Hér segir frá einkennilegri ferð Birgis skrifstofustjóra
hjá Adarnson & Co., til himnaríkis og heim aftur.
í tilefni af 100 ára dánarafmæli
danska skáldsins Adam Oehlens-
chláger, 20. janúar sl., hefur blað-
inu borizt eftirfarandi grein um
skáldið frá Martin Larsen blaða-
fulltrúa Dana á Islandi, því miður
hefur ekki reynst fært að birta
greinina fyrr.
í>ann 20. janúar 1850 lézt
Oehlenschláger, röskra 70 ára að
aldri, og höldum við því í ár
hundrað ára dánarafmæli hans. —
Oehlenschláger er í hópi hinna sí-
gildu dönsku skálda. Fyrir framan
Konunglega leikhúsið í Kaup-
mannahöfn stendur myndastytta
hans við hlið Holbergs. Leikhúsið
verður að taka til meðferðar bæði
gamanleikinn og sorgarleikinn
(tragedie) og Oehlenschláger er
faðir dönsku sorgarleikanna, á
sama hátt og Holberg er faðir gam-
anleikanna.
Adam Gottlob Öehlenschláger
fæddist árið 1799. Þegar Henrik
Steffens hélt árið 1802 nokkra
fyrirlestra um hina nýju, róman-
tísku heimspekistefnu við Kaup-
mannahafnarháskóla, varð Oehl-
enschláger fyrir áhrifum af honum
og þá uppgötvaði hann að hann
var skáld. Arið 1803 gaf hann út
„Digte“, sem ef til vill er sú ljóða-
bók, sem mest áhrif hefur haft á
danskar bókmenntir á 19. öld. Auk
kvæðanna er í bókinni leikritið
„St. Hans Aften-Spil“, lifandi og
fagurt skáldverk, sem hefur mikið
bókmenntasögulegt gildi, þar sem
það er fyrirrennari hins rómantíska
skáldskapar. Árið 1805 gaf Oehl-
enschláger út „Poetiske Skrifter".
í þeirri bók eru sérstaklega athygl-
isverð leikritin „Aladdin“ og
„Vaulundurs Saga“. Efnið í „Alad-
din“ er austurlenzkt, segir
frá ofurmenninu, sem guðirnir
veita það, sem aðrir leita að árang-
urslaust, en verður að þola fyrir
þrautir og þjáningar. Efni
„Vaulundurs Saga“ er tekið úr
Völundarkviðju, sem Oehlens-
chláger hefur umskrifað til róman-
tísks æfintýris. Á árunum 1805—
1809 var Oehlenschláger erlendis,
m. a. í Þýzkalandi og Frakklandi.
Á þeim árum þroskaðist hin norr-
æna vitund hans. I Snorra-Eddu
las hann um ferð Þórs til Útgarða-
Loka og umskrifar hana í „Thors
Rejse til Jotunheim“. Hjá Snorra
les hann um Baldur, og um dauða
Baldurs skrifar hann um sorgar-
leikinn „Baldur hin Gode“, með
hinn gríska sorgarleik sem fyrir-
mynd. Þá setti hann sér einnig það
takmark, að skýra fall heiðindóms-
ins og sigur hins kristna dóms. Að-
alpersónan í þessu verki átti upp-
haflega að vera Ólafur konungur
Tryggvason, en þegar Oehlens-
chláger komst í kynni við lýsingu
Snorra af Hákoni jarli, breytti
hann þeirri ákvörðun og Hákon
varð aðalpersónan í hinum norr-
æna sorgarleik „Hakon Jarl hin
Rige“. Þessi þrjú skáldverk „Thors
Rejse til Jotunheim", „Baldur hin
Gode“ og „Hakon Jarl hin Rige“
sameinaði hann bókinni „Nordiske
Digte“, sem kom út 1807. Hugsun
hans var sú, að þessi þrjú verk
ættu að lýsa hinum hamingjusama
tíma guðanna, hnignun þeirra og
ósigri.
Aðalverk skáldsins á næsta
tímabili er „Helge“ frá 1814 og
„Nordens Guder" frá 1819.
„Helge“ er fyrsti hlutinn af þriggja
þétta verki, en 2. og 3. hlutinn er
„Hroars Saga“ 1817 og „Hrolf
Krake“ 1828. í þessu þriggja þátta
verki er á skáldlegan hátt lýst sögu
Skjöldungaættarinnar. Aðalheim-
ildin er gömul, sænsk söguútgáfa,
„Nordiska Kámpadater11 (þ. e.
norrænar hetjusögur) frá 1737.
Bókin var gefin út af Svíanum Erik
Julius Biörner og er textaútgáfa á
þrem málum: íslenzku, sænsku og
latínu af fornaldarsögunum. I
þessari bók fann Oehlenschláger
nákvæma lýsingu, ekki aðeins af
Hrólfi, heldur einnig af Helga föð-
ur hans og Hróari föðurbróður
hans. „Nordens Guder“ er tilraun
j til skáldlegrar framsetningar á
hinni norrænu goðafræði, eins og
hún birtist í verkum hinna klass-
isku, íslenzku skálda. Fyrirmyndin
i þessu verki, er ekki eins og í
„Thors Rejse til Jotunheim“
Snorra-Edda, heldur Sæmundar-
Edda. I „Nordens Mythologi“ árið
1808 hafði Grundtvig vakið á því
athygli, að Sæmundar-Edda væri
miklu meira efni til rannsóknar á
norrænni goðafræði heldur en
Snorra-Edda, og í þeim efnum var
Oehlenschláger honum sammála.
Þau verk, sem Oehlenschláger
ritaði eftir þetta unnu ekki mikla
sigra á leiksviðinu. Hið síðasta er
í sambandi við að hin nýja ull-
þvottastöð Sambands ísl. sam-
vinnufélaga tók til starfa fyrir
nokkru, hefur blaðinu borizt eftir-
farandi greinargerð um þessa starf-
semi.
Nýlega tók hin nýja Ullarþvotta-
stöð Sambands íslenzkra sam-
vinnufélaga til starfa. Viðstaddir
voru Jakob Frímannsson, fram-
kvæmdastjóri, Þórhallur Sigtryggs-
son, kaupfélagsstjóri, Þorvaldur
Árnason, ullarmatsformaður, Jónas
Þór, framkvæmdastjóri, Sigurður
Pálsson, ullariðnfræðingur, Harry
Frederiksen, fórstöðumaður Iðnað-
ardeildar S. í. S.
Eins og kunnugt er hefur fólki
fækkað mjög í sveitum landsins
undanfarin ár. Fólksfækkunin hef-
ur eðlilega orðið þess valdandi, að
ýms störf, sem áður voru unnin í
sveitunum, hafa ýmist lagzt niður
eða aukinn og bættur vélakostur
hefur komið í stað mannshandar-
innar.
Ein af þeim starfsgreinum, sem
bændur landsins hafa neyðst til að
leggja niður vegna fólksfæðar, er
ullarþvotturinn, sem allt frá land-
némstíð og fram til síðustu ára
hefur verið framkvæmdur í sveit
unum. Það má segja, að nú sé svo
komið, að tíðindum þyki sæta, ef
bóndi afhendir ull sína þvegna til
sölumeðferðar.
Þegar fyrirsjáanlegt var hvert
stefndi í þessum málum, ákvað
Samband ísl. samvinnufélaga að
byggja ullarþvottastöð af full-
komnustu gerð og fyrirkomulagi.
Var hún byggð á Akureyri í sam-
beit, enda er það flutt enn í
dag, en það er verkið „Kjartan og
Guðrún“, sem er að efni til sótt í
Laxdæla sögu. Annað athyglisvert
verk frá efri árum Oehlenschláger
er „Örvarodds Saga“, en í því verki
er, undir áhrifum frá því að
Oehlenschláger var orðinn „betri
borgari" og embættismaður, sagt
frá „hinum heiðna villimanni, sem
verður taminn og kristinn".
Oehlenschláger hafði alla æfi
mikinn áhuga fyrir hinum klass-
isku, íslenzku skáldverkum, og
hann er ,auk Grundtvigs, sá, sem
mestan heiðurinn á af því að hafa
vakið eftirtekt dönsku þjóðarinnar
á þeim verðmætum, sem þar er að
finna. Einnig var hann mjög hrif-
inn af hinum gömlu ljóðformum,
sem hann reyndi að líkja eftir og
umskapa. Einnig það ljóðform sem
fannst í íslenzku rímunum, notaði
hann á meistaralegan hátt í kvæð-
inu „Harald Hildestand", sem kom
út 1811.
Af því, sem að framan er sagt,
er það ljóst, að Islendingar eiga
Oehlenschláger mikið upp að inna.
Hann hefur flestum Dönum fremur
átt þátt í því að kynna hinar glæsi-
legu fornbókmenntir vorar þar í
landi, þess vegna hafa Islendingar
mikla ástæðu til að minnast hins
nú nýliðna hundrað ára dánaraf-
mælis hans.
bandi við Ullarverksmiðjuna Getj-
un, sem nú er verið að endur-
byggja og stækka.
Byrjað var á smiði ullarþvotta-
stöðvarinnar í september 1947. —
Hún er nú fullsmíðuð og vélar all-
ar uppsettar. Þau merkilegu tíma-
mót eru þar með upprunnin í sögu
ullariðnaðarins hér á landi, að
framvegis verður hægt að þvo með
fullkomnustu vélum alla ullarfram-
leiðslu landsins.
Jónas Þór, framkvæmdastjóri
Gefjunar, og Helgi Bergs, verk-
fræðlngur, hafa haft yfirumsjón
með byggingu þvottastöðvarinnar.
Byggingameistari ’ var Friðjón S.
Axfjörð. Raflagnir annaðist Indriði
He'gason, rafvirkjameistari.Teikn-
ingir allar hafa verið gerðar á
teiknistofu S. I. S. undir stjórn Sig
valda Thordarsonar, arkitekts.
Húsið er tvær hæðir, byggt úr
járnbentri steinsteypu, 70 m. langt
cg 14 r.i. breitt, alls um 8600 rúm-
metrar. Gólfflötur er 980 fermetr-
ar. Á efri hæð hússins eru geymsl-
ur fyrir óþvegna ull og fer þar
einnig fram ullarmatið. Ullin fer
síðan í rennu niður é neðri hæð
hússins og í þvottavélina. Fyrst fer
ullin gegnum tætara, sem greiðir
sundur þófna ull og flókna, því
næst gegnum 4 stór þvottakör, sem
í er mismunandi sterkur þvotta-
lögur. Gafflar ýta ullinni til í
þvottakörunum og síðan fer hún á
færiböndum úr einu karinu í ann-
að. Milli karanna eru gúmmívalsar,
sem pressa allt vatn úr ullinni áð-
ur en hún kemur í næsta kar. Úr
(Framhald á 4. síðu).
ískalt vetrarkvöld. Birgir skrif-
stofustjóri hjá Adamson & Co. var
á leið heim til sin, eftir erfiði og
Dunga dagsins — ekki þó svo að
skilja, að hann ynni þar neina
líkamalýtandi verkamannavinnu.
Nei, hann sat daginn út og daginn
inn í mjúkum ruggustól, en það er
heldur ekki svo ýkja létt að leggja
heilann sýnkt og heilagt í bleyti í
háum og óendanlegum tölum —
3að vita þeir, sem það reyna.
Hann gekk nú eins og leið hans
lá fram hjá knæpunni, eða það er
nú kannske full gróft nafn — því
að þetta var bara svona venjulegur
veitingakjallari. — En það vissu
bæði guð og menn, að Birgi skrif-
stofustjóra hefði aldrei komið til
hugar að líta þar inn, ef tilviljunin
hefði ekki endilega viljað haga því
jannig. Rétt í þeim svifum, að
hann gekk fyrir hornið, sá hann í
endann á Bjössa „kontor", sem
var að hverfa inn um dyrnar. En
svo var málum háttað, að Birgir
hafði fyrir löngu síðan lánað hon-
um talsverða fjárhæð, það var
auðvitað áður en hann fékk þessa
virðingarstöðu hjá Adamson &
Co. Hann hafði þá skoðað Bjössa,
sem jafningja sinn, eða því sem
næst, en nú var sú tíð liðin og
Birgir var ákveðinn í því að ná í
þessar krónur hjá stráknum og
ætlaði því að grípa tækifærið.
Hann kallaði og kallaði, árangurs-
laust, Bjössi hvarf inn og lét sem
hann heyrði ekki til skrifstofustjór-
ans. En Birgir vildi ekki uppgefast
við ætlun sína, svo að hann fór inn
á eftir Bjössa „kontor", en það
nafn gaf Birgir honum er hann var
meðbiðill hans um skrifstofustjórn-
ina hjá Adamson & Co., en eftir
það var bliðulítið milli þeirra. Af
ýmsum ógreindum ástæðum dvald-
ist Birgi þarna inni furðu lengi. —
Það er nú einhvern veginn þannig
á þessum stöðum, að menn smitast
af sessunautum sínum, þó þeir
drekki ekki sér til óbóta, svo var
hann að tala yfir hausamótunum
á Bjössa, sem að lokum hafði þann
árangur, að hann lofaði að borga
skuldina og þeir gengu út. Birgir
var auðvitað í bezta skapi og átti
sér einkis ills von, en var hálfpart-
inn sljór og magnlítill eftir lofts-
lagið þarna inni. Úti á stéttinni
taldi Bjössi fram alla upphæðina i
púra tíköllum, en svo kom þetta
hræðilega, sem Birgi datt sízt í
hug. Allt í einu steytti Bjössi hnef-
ana og varð tryllingslegur í fram-
an, svo skrifstofustjóranum þótti
meira en nóg um.
„Farðu svo með þetta til himna-
ríkis eða helvítis, hundurinn þinn!“
orgaði hann. Það var engan veginn
notalegt fyrir „heldri“ mann eins
og Birgi, að hlýða á svona orð-
bragð, en hann hafði engan tíma
til að hugsa um það, hvað þá held-
ur reiðast og svara fyrir sig, því
Bjössi hélt áfram: „Svo skaltu fá
vextina og vaxtavextina og meira
að segja ríflegar bætur fyrir bið-
lundina". Að svo mæltu gaf hann
Birgi skrifstofustjóra hjá Adam-
son & Co. vel útilátið högg undir
hökuna og annað svipað á gagn-
augað. Síðan ekki söguna meir. —
Birgir skall eins og skotinn tarfur
niður á steinhelluna — geispaði
bara ofurlítið um leið, en lá svo
alveg kyrr. Bjössi hélt leiðar sinn-
ar. —
Birgir var ekki vanur að -sofa
svo fast, að hugurinn hefðist ekki
eitthvað að og eins fór í þetta
sinn. Hann kíóraði sig fljótlega á
lappir og leit í kringum sig. — Nú,
það var allt eins og það átti að sér
að vera, en kuldinn hræðilegur svo
hann tók í kinnarnar, sem voru þó
vel í holdum. Hann var stundar-
korn að átta sig og hugsa um hvað
gera skildi við óþokkann hann
Bjössa „kontór", en þá varð hon-
um allt í einu litið niður fyrir fæt-
ur sér og þar gafst á að líta hrylli-
lega sjón — sjálfur hann lá í blóði
sinu a hellunni. — Hryllilegt —
morð — hugsaði hann. — Ægileg-
ur glæpur — Birgir skrifstofustjóri
hjá Adamson & Co. myrtur — og
hann sá í anda íeitletraðar greinar
bæjarblaðanna um þetta ódæðis-
verk. Hann varð strax fullviss um
dauða sinn og þá var ráðlegast að
reyna að kóklast eitthvað upp á
við, þangað sem hlýrra og bjartara
var. Þó var hann stund að brjóta
heilann um hvort ekki myndi vera
rétt af sér að fara til fógetans og
kæra sjalfur morðið, annars var
ekkert líklegra en að hið sanna
kæmist aldrei upp og það þótti
Birgi slæmt — að falla alveg bóta-
alus og það fyrir manni eins og
Bjössa.
En þá mundi liann eftir því, sér
til mikillar gremju, að sálir manna
mega ekki gera sig skiljanlegar
holdlegum verum. Með því var
loku fyrir það skotið, að hann gæti
borlð sannleikanum vitni að svo
stöddu — kannske var möguleiki
á að komast síðar í andaglas, borð
eða miðil og greina frá atburðin-
um. Annað hugkvæmdist honum
og framkvæmdi strax. Hann tók
alla seðlana úr höndum líksins og
innig vindlaveskið. — Það gat ver-
ið gott að hafa hvort tveggja þegar
yfir um kæmi — peningar eru allt-
af peningar. — Verst þótti honum
að þurfa að halda á öllu þessu í
höndunum, en um annað var ekki
að ræða, því hann var nakinn —
já, allsnakin sál. — í þessum svif-
um lyftist hann frá jörðu og tók að
svífa upp í loftið sér alveg að fyr-
irhafnarlausu. Fyrst í stað þótti
honum þetta dálítið óviðkunnan-
legt, en jafnaði sig brátt og sá, að
þetta myndi vera eina leiðin til að
komast til himnaríkis. Honum leið
ágætlega. Hann sá allan kaupstað-
inn breiða sig út fyrir neðan sig
eins og stórt og fagurt málverk.
Yfir öllu hvíldi blágrá þoku- eða
rökkurslæða, sem gerði þetta
ferðalag Birgis ennþá ævintýra-
(Framhald).
Uilarþvottastöð SÍS tekin til starfa