Verkamaðurinn - 11.10.1963, Blaðsíða 5

RABB VIÐ „ATÓMSKÁLD
framundan, sem smáskírðist, unz
hún varð að björtum degi, og út
úr eggsléttu berginu brunaði
lestin, en það gnæfði skuggalegt
og þungbrýnt að baki, súrt á
svip yfir að hafa orðið að sleppa
aftur svona góðum feng úr iðr-
um sínum.
Síðari hluta dagsins kom
glaðasólskin með steikjandi hita
þar til kl. 5, að snögglega
dimmdi í lofti og skall yfir rign-
ingardemba, sem þó ekki varaði
nema skamma stund.
Kl. 6 e. m. var stanzað í 10
mínútur í þorpi nokkru, sem
mér var ókunnugt nafn á, var
það stórt ummáls, en strjált og
óreglulega byggt. Við járnbraut-
arstöðina var fallegur blóma-
og trjágarður. í honum miðj-
um var steinskál, á að gizka 10
metrar í þvermál. Umhverfis
hana voru gróðursettar marg-
faldar raðir af allskonar skraut-
blómum, sem vökvuðust af gos-
brunni, er var upp úr miðri skál
inni. Dreyfði hann vatninu svo
haglega og hæfilega, að blóma-
þringurinn fékk nægilega og
hæfilega vökvun.
Landslagið breytti nú smám
saman um svip og varð hrjóstr-
ugra en áður, skiptust á berg og
klettasöðlar, fúafen og flóar, en
allt var þetta vaxið ljótum og
óræktanlegum kjarrskógi, og
fremur gaf það óyndislega út-
sýn.
Smám saman breyttist þó enn
til batnaðar. Tóku þá við fögur
tún og akrar, flákar umgirtir
skógi á allar síður. Snotur en
smá bændabýli voru óteljandi til
og frá innan um þetta ræktaða
land. Voru þau að stéerð sjáan-
lega gerð aðeins til afnota fyrir
eigandann og hans fjölskyldu.
Á sumum þessurn búgörðum
voru úti fyrir húsunum aðeins
negra- og svertingjafjölskyldur.
Víða á þessum stöðvum var
verið að útrýma skóginum á stór
um svæðum. Hafði hvert tré ver
ið höggvið við jörð niðri og síð-
an kveikt í rótinni. Var því land
þetta að sjá eins og eitt reykjar-
haf og jörðin biksvört. Rauk
þar og brann þetta smám saman
í daga og vikur, ef þurrkatíð
var. AS því loknu var landið
plægt og því næst sáð í það eft-
ir því, hvort verða skyldi akur
eða tún. Þessa aðferð við út-
-rýming skóga og ræktun sama
lands sagði kunningi mér, að
algengast væri að viðhafa.
•
Þegar leið á daginn var far-
þegum tilkynnt, að til Winnipeg
yrði komið kl. 9,30 e. m. Eftir
því sem nær dró borginni stækk-
uðu akrar og engjaflæmin, skóg
urinn að mestu horfinn nema fal
legar spildur milli hinna ýmsu
landeigna og óslitið haf af skógi
út við yzta sjóndeildarhring. —
Þegar leið á 10. tímann fóru
að sjást hus á stangli meðfram
brau'tinni beggja megin, sem
smám saman urðu þéttari eftir
því sem lengra dró, þar til lestin
loks rann inn á aðaljárnbrautar-
stöðina i Winnipeg kl. rúmlega
9,30. Var þá stigið af lestinni
og farþegum vísað niður í
hvelfdan gang, sem lá niður í
jörðina. Þar kom.maður ofan
í afarvíðáttumikla og skrautlega
sali, sem voru bókstaflega fullir
af fólki. Mun það hafa komið á
stöðina meðal annars til þess að
sjá þessa nýju innflytjendur, er
heyrzt hafði, að kæmu frá ís-
landi.
Ferðafélagar mínir hurfu
einn eftir annan, því vinir þeirra
og vandamenn biðu þeirra á
stöðinni og tóku þá burt með
sér. Loks var ég einn eftir míns
liðs. Taldi ég í huganum fyrsta
verk mitt verða að vera, að fá
mér einhvers staðar næturgist-
ingu, hvað sem svo tæki við.
Eg svipaðist um í því skyni að
ieita að andliti, sem ég þekkti,
sem ólíklegt mátti heita, eða ein
hverjum, sem skyldi tala ís-
lenzka tungu og gæti leiðbeint
mér, því þreifandi myrkt var
orðið og ekki girnilegt að leggja
út í heimsborgina leiðsagnar-
laust. Þá veik sér að mér kona
ein og spurði á íslenzku, hvort
mig vantaði nokkuð sérstaklega,
og kvað ég svo vera, sagði mig
vantaði húsnæði til næsta morg-
uns. Ilún kvað mér heimila gist-
ingu, ef ég vildi verða sér sam-
ferða heim. Hún kvaðst hafa
farið á stöðina til að vita, hvort
hún þekkti engan, sein komið
hefði að heiman með lestinni.
Hún sagðist oft hafa verið svo
heppin að hýsa landa að heiman
eina eða tvær fyrstu næturnar í
Winnipeg. Ég tók með þökkum
boði konu þessarar, tók hún
sporvagn og lét keyra okkur
heim til sín á Simcoest. 622. Var
þar fyrir' maður hennar. Tók
hann vinsamlegá á móti mér, og
kvað mig eltki vera fyrsta gest-
inn að heiman, sem kona sín
færði sér.
f húsi þessu hitti ég nokkra
íslendinga um kvöldið, sem bú-
setlir voru í Winnipeg. Sögðu
þeir árferði og atvinnuhorfur í
versta lagi, og töldu mig óhepp-
inn að hafa komið til landsins
á þessum tíma, hér gengju menn
hundruðum saman atvinnulaus-
ir mánuð eftir mánuð, og fyrir
nýkomna og ókunnuga menn
væri óhugsandi að ná í atvinnu.
Eftir að ég var háttaður um
kvöldið, fór ég að liugsa allt
ráð mitt. Fannst mér útlitið satt
að segja allt annað en glæsilegt
dftir frásögn manna þessara,
vera staddur í nýrri heimsálfu
mállaus og atvinnulaus, öllum
ókunnugur, fannst mér nóg á-
stæða til að varna mér svefns
Jón frá Pálmholti er eitt af
efnilegri „atómskáldunum“. -—
Hann hefur gefið ut tvær ljóða-
bækur í þeim dúr, og fengið
jákvæða dóma. Fyrri bók hans,
Okomnir dagar, kom út 1958,
hin síðari, Hendur borgarinnar
eru kaldar, kom út 1962.
Jón leit inn til okkar við
Verkamanninn, er hanri var á
leið suður eftir skamma dvöl á
æskustöðvunum, (Pálmholt er
býli í Arnarneshreppi í Eyja-
firði). Við notuðum tækiíærið
til að rabba við hann um hina
umdeildu formb)dtingu í ljóðlist
og um yrkju almennt í víngarði
skáldguða.
— Þú ert algjörlega samþykk
ur því, Jón, að kalla „atómskáld
skap“ Ijóð?
—■ Mér hefur aldrei verið
það ljóst til fulls, hvað það er,
sem menn kalla „atómkveð-
skap“. Þetta virðist ekki vera
nein fullmótuð stefna eins og t.
d. rómantíska eða raunsæis-
stefna og aðrar mótaðar stefn-
ur í bókmenntum. Mér skilst
einna helzt, að þetta orð sé not-
að um þau skáld, sem fjalla á
einhvern hátt um samtímann, þ.
e. atómöldina sérstaklega, enda
virðist nafnið dregið af henni.
En spurningunni, hvað sé ljóð
og hvað ekki, hlýtur að vera
mjög erfitt að svara, enda er
það ekkert aðalatrlði. Það skipt-
ir ekki mestu máli, hvað menn
kalla hlutina, heldur hvaða er-
indi þeir eiga íil fólks.
— Eg spurði svo vegna þess,
að ég hef heyrt svo marga tala
um það, að skáldskapur, sem
ekki er bundinn stuðlum og rími
geti ekki Jcallast Ijóð. Hver er
skilgreining þín á Jwí máli?
—- Ljóð, sein hvorki hefur
stuðla, höfuðstafi, né heldur
neins konar rím, er vissulega
æfafornt tjáningarform, má þar
t. d. nefna biblíuljóð og ýms
önnur heimsfræg verk frá fyrri
öldum.
Ljóð virðist ekki vera heiti á
neinu sérstöku tjáningarformi,
heldur kannske öllu heldur á á-
fyrri part nætur. Mér duldist
ekki, að hér yrði annað hvort
að duga eða drepast, oft hefði
verið úr vöndu að ráða, en
aldrei eins og nú. AS lokum
sofnaði ég með þeim óbifanlega
ásetningi að taka óhikað fyrri
kostinn, livað sem það kostaði.
Eg mun hafa sofið að mestu
draumlaust, það sem eftir var
nætur, og vaknaði ekki fyrr en
sól næsta dags ljómaði um allt
svefuherbergið.
ENDIR.
kveðinni kennd eða tilfinningu.
Við tölum t. d. um ljóðrænar
myndir, músíkk o. s. frv.
Það er ekki útlit Ijóðsins, sem
skiptir máli, heldur innihald
þess. Þess vegna munu öll Ijóð-
form jafngild, ef menn valda
þeim.
— Þú nejndir innihald.. Þar
liafið þið einnig gert byltingu.
Tjáning ykkar er mjög ólík
hinna, er á undan fóru. Viltu
rœða það?
— Eg hnýt um það í spurn-
ingu þinni, að þú notaöir oröið
þið, sein er að vísu mjög al-
gengt, en allajafna hvimleitt og
virðist sprottið af misskilningi.
Svo virðist, sem það sé mjög út-
breidd skoðun, að hér sé um að
ræða þröngan sértrúarflokk, er
miði viðhorf sín til skáldskapar
eingöngu við yfirborðið. Eftir
þeim skilningi, sem mér virðist
yfirleitt lagður í orðið „atóm-
skáld“, efast ég um, að við eig-
um nokkurt slíkt ennþá. Flestöll
íslenzk skáld af yngri kynslóð-
inni eru meira og minna bund-
in af eldri hefð, enda þótt þau
sleppi stuðlum og rími úr ljóð-
um sínum, að meira eða minna
leyti. Mér sýnist það algengur
misskilningur, að stuðlarnir og
rímið séu okkar einu bókmennta
legu verðmæti frá fyrri tímum.
— Þetta er gott, það sem það
nœr, en ég átti við liin duldu,
táknrœnu eða afstæðu hugtók,
sem fólk þykist verða svo mjög
vart við í Ijóðum ykkar og yf-
irleitt í nútímalist.
— Það er þetta með „nútíma-
listina“, algengt er að heyra
menn tala þannig, að nútímalist
sé eitthvað annað en list, eitt-
hvað nýtt fyrirbæri, sem sé loks
nú búið að uppgötva. Og sumir
menn tala eins og ekkert sé list
nema nútímalist, aðrir, og þeir
eru víst allmiklu fleiri, tala eins
og allt sé list, nema nútímalist.
Eg held, að þarna liggi ein-
mitt grafið hið fræga bil, sem
svo mjög liefur verið umrætt
milli þeirra, sem alizt hafa upp
við og notið eldri skáldskapar
og þeirrar kynslóðar, sem nú er
að vaxa úr grasi.
Þú minntist á hið dulda, tákn-
ræna. Mér virðist það ekki vera
sérstakt einkenni á nútímaskáld-
skap yfirleitt. Eg myndi t. d.
ekki segja, -að Dagur Sigurðar-
son notaði meira táknmál en Eg-
ill Skallagrímsson, né lieldur að
hann sé torskildari.
— Golt er nú það. En viltu
segja álit þitt á þeirri útbreiddu
skoðun, að islenzk list sé nú í
djúpum öldudal?
—- Eg myndi nú ekki segja
að hann væri mjög djúpur. Hér
hefur vissulega margt skemmti-
legt veriö gert, þótt það virðist
því miður hafa farið fram hjá
of rnörgum. Hér hafa verið um-
brot á flestum sviðum, þó ekki
séu allar þær tilraunir jafnmerk-
ar. Við eigum þó Nóbelsskáld,
sem talið er vel að þeirri viður-
kenningu komið. Þetta þýðir
það, að hið bezta í okkar nútíma
bókmenntum er talið jafnast á
við hið bezta í heimsbókmennt-
um.
ViÖ eigum nokkur „ung skáld,
sem hafa dirfzku og þrek til að
kanna nýjar leiðir. I öðrum list-
greinum hafa einnig verið tals-
verð umbrot.
— Býst þú við, að bilið eigi
enn eftir að breikka milli þess,
(Framliald á 6. síðu.)
JÓN FRÁ PÁLMHOLTI:
A s t
þegar ég horfi í augu þér
fær landið nýjan lit
og fólkið verður lifandi
þegar ég strýk yfir hár þitt
leikur eilífðin um fingurgómana
og hverfulleikinn streymir um hjarta mitt
þó eru augu þín ekki blá
og hár þitt ekki með gullnum roða
skáldskaparins
Föstudagur 11. október 1963
Verkamaðurinn — (5