Vísir - 23.12.1959, Blaðsíða 1

Miðvikudaginn 23. desember 1959
19. árg.
280. tbl.
Edgar Alian Poe:
Afdrii
Son ,coeúr est un luth suspendú;
sitót qu’on le touche il résonne.
De Beranger.
Frá ínorgni og fram undir
rökkur á hljóðum. dimmum og
ömurlegum haustdegi við und-
arlega lágskýjaðan hímin, hafði
ég verið einsamall á ferð ríð-
andi' um tiltakanlega - skugga-
legt' og eyðilegt hérað 'og var
nú kominn að áfangastaðnum,
hinu dimmleita ættarsetri Ush-
erættarir.nar. Ég vissi ekki
hvernig á því stóð, en víst var
það, að við fyrstu sýn af þessu
fornlega húsi þyrmdi yfir mig
óþolandi hryggð. Óþolandi sfegi
ég, því þessari hryggð fylgdi
ekki neitt af þeirri hafningu
hugarins, sem.jafnvel hiri geig-
vænlegustu af fyrirbærum
náttúrunnar mega veita manni.
Ég fór að horfa á það sem við
mér blasti, húsið og umhverfi
hússins og sortnaða veggina og
tóma gluggana, sem minntu á
mannsaugu, á fáein löng sef-
strá, og á hvítleita’ stofna af fá-
einum visnuðum trjám, og
þetta olli mér þvílíks óyndis, að
ég get ekki líkt því við neitt
nema það að vakna af ópíum-
svefni, þegar liversdagsleikinn
birtist aftur í grárri andstyggð.
Það fór hrollur um mig, magn-
leysi íærðist í liðamót. hjartað
varð sjúkt í brjósti mínu, og
hver hugsun bundin óleysan-
lega þessari hryggð, sem eng-
in leið virtist vera að gera þol-
anlegri með því að draga yfi’r
hana hulu liins skáldlega. —
Hvernig gat á því staðið, að
það eitt að horfa á þessa höll
gat gert niig svona agndofa?
Ég gat ekki svarað því, né held-
ur varizt þeim undarlegu hug-
renningum sem að mér sóttu
meðan ég staldraði þarna við.
Ég hlaut að kannast við það fyr-
ir sjálfum mér, að sumir hlutir
ha'fa á mann kynleg áhrif, en
hvað þeim valdi, því sé þyngri
þraut að svara. Ég' reyndi að
telja mér trú um að ég mundi
losna úr þessari leiðslu, ef ég
færði mig til, svo að útsýnið
breyttist. Til þess að prófa þetta
reið ég út að hallarsíkinu, sem
þrumdi þarna blækyrrt og
dimmt, og mér varð litið niður
fyrir mig, en þá tók ekki betra
við, því í v vatriinu speglaðist
greinjlega hvert visið sefstrá,
sérhver hinna hvúleitu stofna
hinna visnuðu trjáa, allir hinir
auðu gluggar, sem minntu á
mannsauga. Samt var það
þarna, sem ég hafði ákveðið að
dveljast næstu vikurnar. Eig-
andi hallarinnar, Roderick Ush-
er, var. fornvinur minn frá
barnæsku, en mörg ár voru lið-
in 'síðan við hofðum sézt. Hann
hafði skrifað mér fyrir skömmu,
og það var auðséð á bréfinu, að
eitthvað hafði komið fyrir, sem
var þess eðlis að ekki dugði
minna, en að ég færi þangað
sjálfur Hann sagðist vera mik-
ið veikur, engu síður á sál en
líkama, og að sig langaði til að
ég kæmi, því ég væri bezti vin-
ur sinn og líklega hinn eini, og
hann sagðist vona að það gæti
crðið til að lina þjáningar sín-
ar. Bréfið höfðaði svo til mín,
með þeirri angist sem í því birt-
ist, aö ég gat ekki hikað við að
fara og þó hraus mér hugur við
því. Þó að við hefðum verið á-
kaflega sami-ýmdir i barnæsku,
þekkti ég hann ekki mikið.
Hann var svo hlédrægur og dul-
ur. En þó vissi ég, að ætt hans
hafði fengið orð fyrir að vera
merkilega gáfuð, og sá fjöldi
ágætra listaverka frá fyrri öld-
um, sem eftir ættmenn hans
liggur, ber því bezt vitni. Svo
einkennilega hefur viljað til,
að ættin hefur ekki greinzt,
aldrei komi'ð fram neinar hlið-
argreinar svo heitið geti.
Eg gat þess, að þá er ég leit
niður í síkið kringum höllina,
hefði það ekki gert annað en að
auka á þau ömurlegu áhrif,
sem staðurinn hafði á mig í
fyrstu Það e" énginn efi á því,
að þessi hjátrúarblandna
hræðsla jókst eins og orð vex
af orði, og þó að ég þættist
vita að hún værr ástæðaulaus,
dró það enganveginn úr henni.
Og þá er ég leit af tjörninni og
upp á höllina, sýndist mér sem
um það lægi lofthjúpur óhagg-
anlegur og grafkyrr, án nokk-
urs sambands við loftið fyrir
útan, heldur stiginn upp af
hinum fúnu trjástofnum, út úr
hinum gráu steinveggjum og
upp af skuggalegri tjörninni —
voveiflega dularfullur, pest-
næmur, daufur og hálfgagnsær,
blýlitur. Eg reyndi að hrista
af mér þennan húgarburð, og
tók að virða nákvæmar fyrir
mér höllina. Mér sýndist hún
vera ævagömul, Tönn tímans
háfði breytt útliti hennar. Ör-
smáir sveppir höfðu dreifzt um
alla veggina, og undan upsun-
um héngu þeir líkt og kónguló-
arvefur. Samt sást hvergi votta
fyrir hruni úr veggjunum. Eng-
inn steinn hafði fallið, og mér
sýndist vera mesta furða, að
höllin skyldi standa, þrátt fyrir
þessa átakanlegu hrörnun.
Þetta minnti mig á gamlar
hvelfingar sem ég hafði komið
í, og enginn andblær eða hreyf-
ing að utan hafði andað á, svo
að allt stóð kyrrt með sömu
ummerkjum, þó að hver spýta
væri grautfúin. Og þrátt. fyrir
allt virtist höllin standa vel á
gömlum merg, en þegar betur
var að gáð, mátti þó sjá
sprungu í veggnum, sem náði
frá þakbrún alla leið niður í
tjörn og var í hinum sömu
skörpu hlykkjum sém eldingin
tekur.
Eg reið nú heim að húsiriu
eftir stuttri upphleyptri braut.
Þjónn tók við hesti mínum, og
ég gekk inn í forsalinn. í hon-
um var hátt til lofts og boga
dregnar hvelfingar undir þaki
Herbergisþjónn fylgdi méi
þegjandi gegnum marga gang?
inn að bókastofu húsráðande
Allt sem ég sá á þeirri leið
gerði ekki annað en að auk;
við þennan undarlega óhugnað
sem að mér sótti frá byrjun
Og' þó var það sem fyrir mif
bar, veggskrautið, dimmleii
tjöld sem blöktu þegar við fór
um hjá, gólf úr kolsvörtun
íbenviði, vopn og verjur sen
héngu á veggjunurn og hring’.
aði í þegar við gengum hjf
þeim, ekkert af þessu var anr.
að en það sem ég átti von á ac
væri þarna, hlutir kunnugi
mér frá barnæsku, en sam
sýndist það svo óskiljanleg:
framandi, að það vakti kvíða
í einum af stigunum mættun
við heimilislækninum. Ekk
geðjaðist mér að þeim manni
svipurinn lýsti undirferli o'
fláttskap. Hann titraði líti<
eitt, þegar hann heilsaði mér|
og. staðnæmdist ekki peii
Þjónninn opnaði dyrnar a
stofu húsráðanda, og ég gek’ :•
inn til hans .
Stofa þessi var mjög stór og
afarhátt til’ lófts. GlUggarnir
voru ’háir bg irijóir, dregnir í
odd að ófan, og svo hátt frá
gólfi upp í gluggakistumar, að'
ekki virtist hægt að ná upp í
þær með uppréttri hendi. Gólf-
ið var úr eik, sortnaðri af elli.
Inn um þá kom dauf blárauð-
leit bii'ta, og rimlar voru fyrir
þeim, sem byrgðu birtuna að
nokkru leyti úti, og í þessari
skímu veittist ekki auðvelt að
greina annað en það sem næst
var, og út í hin fjarlægari hom
sást ekki vel né upp í loftið,
sem sýndist vera útskorið og
hvelft. Stofan var tjölduð dökk
um tjöldum. Húsgögnin voru
íburðarmikil, fornfáleg, slitin
og óþægileg. Bækur og hljóð-
færi lágu hér og þar, en ekki
bætti það úr áhugnanleikan-
um. Það var sem loftið væri
þrungið af hryggð, eins og í
því lægju djúp og óhagganleg
álög. Þegar ég' kom inn, reis
Usher upp af bekk og heilsaði
mér svo alúðlega, að mér þótti
fyrst, sem þetta hlyti að vera
uppgerð hins lífsleiða heims-
manns. En þá er ég leit á hann,
sá ég í sama svip, að þetta
myndi vera fullkomin einlægni.
Við settumst, og ég horfði á
hann litla stund áður en hann
fór að tala, og það vakti mér
bæði meðaumkun og lotningu.
Aldrei hafði nokkrum manni
hnignað jafn átakanlega á jafn
skömmum tíma og þessum
manni, síðan ég sá hann síðast.
Mér lá við að rengja sjálfan
mig að þetta væri hinn sami
maður og sá sefn verið hafði fé-
lagi minn í æsku. Og þó fór því
fjarri að hann hefði nokkurn
tíma verið eins og fólk er flest;
hann var mjög fölur í andliti,
augun stór og undarlega björt,
varirnar nokkuð þunnar og
mjög fölar en afar fríðat', nefið
íbjúgt eins og oft má sjá á
Gyðingum, en breiðara að fram-
an, hakan falleg en ekki sterk-
leg og vottaði viljaleysi, hárið
mýkra en silki og óvenju fint,
og allt þetta, ásamt enninu,
sem hvelfdist mikið yfir gagn-
augunum, gerði hann ógleym-
anlegan hverjum sem einu
sinni hafði séð hann. En þó að
ekki hefði gei'zt annað en það,
að öll þessi einkenni höfðu
aukizt og dýpkað, var breyting-
in þó svo gangnger, að mér
fannst ég sitja andspænis öðr-
um manni. Fölvinn á andlitinu
var orðinn að draugalegum blá-
fölva, Ijóminn í augunum að
annarlega feigðarlegu skini,
svo að mér bauð ótta af, hið
mjúka silkihár, sem nú var ó-
klippt, féll ekki lengur í lokk-
um, heldur límdist líkt og
vatnstraumar rynnu, að höfð-
inu og umhverfis andlitið, en
svipinn á á því ,gat ég með
engu móti gert mér í húgarlund
að ætti skylt við andlitssvip
mennsks manns.
Fás hans bréytt, í því var
eitthvert ósamræmi, og ég varð
þess brátt var, að þetta stafaði
af árangurslausum tilraunum
til að koma í veg fyrir skjálfta-
köst, sem lýstu mestu rósemi.
Við einhverju þyílíku hafði ég
reyndar búizt, ekki svo mjög
vegna bréfsins sem ýmissa ein-
kenna sem ég mundi eftir frá
æsku okkar, og vegna hins sér-
stáeða lundarfars og skapgerðai*
hans. Nú var hann ýmist æstux',
eða þungbúinn. Röddin var til

Honum þykir .gaman þessum í jólabaðinu! Þegar liann kemur
upp úr balanum bíður jólatréð eitir hónum og nokkrar jóla-
gjafir í skrautlegum umbúðum frá pabba og mömmu. Vonandi
verða öll börn svona kát og glöð um jólin.