Vísir - 23.10.1962, Side 9

VÍSIR . Þriðjudagur 23. október 1962.
9
1
^mi Thorsteinson tónskáld
andaðist hér í borg 16. okt.
s.l. 92 ára að aldri o^ einum degi
betur. Tæpum sex vikum áður
varð honum fótaskortur, féll og
hlaut mikii meiðsli. Hann var þá
fluttur á sjúkrahús og átti ekki
þaðan afturkvæmt. Með honum
er hnigið í valinn eitt ástsælasta
tónskáld þjóðarinnar, ljúfmenni
og sérstæður persónuleiki, ó-
gleymanlegur öllum þeim, sem
kynni höfðu af honum.
Árni er fæddur 15. okt. 1870
f Reykjavík , landfógetahúsinu
við Austurstræti, þar sem Hress-
ingarskálinn er nú. Þar steig
hann fyrstu sporin og þar ólst
hann upp. í Reykjavík ól hann
aldur sinn, að undanteknum
námsárunum í Kaupmannahöfn.
■p*aðir hans var Arni Thorstein-
son landfógeti, bróðir þjóð-
skáldsins Steingríms, en því
embætti gegndi Árni um rúm-
lega fjörutíu ára skeið. Hann var
jafnframt bæjarfógeti í Reykja-
vík um hríð, varamaður í Lands--
yfirrétti í forföllum dómara og
konungskjörinn þingmaður frá
1873—1903. Árni landfógeti lét
ýmis framfaramál til sín taka, rit-
aði um síldveiðar, laxaklak og
súrheysgerð og hvatti menn til
þess að sinna þessum málum. Og
það var fyrir ötula forgöngu
hans, að Reykjavík fékk sitt
fyrsta sjúkrahús, „gamla spítal-
ann“, sem löngu síðar varð aðal-
bækistöð Hjálpræðishersins.
Hann var fyrsti bæjarfógetinn,
sem reyndi að koma á fastara
skipulagi varðandi byggingar og
götulagningar í bænum. Hann
var sagður mildur maður og var
horiUm óljfift 'að taka hart á yfir-
sjónúm borgaranna, éins og skyld
an 'bauð''‘Hönum. Jón Helgason
/
hans Valgerðar Jónsdóttur, sýslu
manns á Móeiðarhvoli. Valgerður
var ekkja eftir Hannes biskup
Finnsson i Skálholti, er Stein
grímur fékk hennar, og móðir
Þórunnar, .ömmu tónskáldsins i
föðurætt. Valgerður er því lang-
amma tónskáldsins f báðar ættir.
Börn Árna landfcgeta og
Sophiu Kristjönu konu hans eru
þessi: Ha es lögfræðingur og
Jrankastjóri Islandsbanka, Þór-
unn, gift Franz Siemsen sýslu-
manni i Hafnarfirði, Sigríður
fyrri kona Páls Einarsson hæsta
réttardómara og fyrsta borgar
stjóra í Reykjavík og loks Bjarni.
Eru systkinin öll dáin.
Á rni Thorsteinson tónskáld
varð stúdent 1890, fór þá til
Hafnar, varð cand. phil. árið eftir
og las lögfræði í nokkur ár, en
hætti því námi og lærði ljós-
myndafræði. Hann stundaði ljós-
myndasmíði hér I Reykjavík eftir
það í tvo áratugi, til 1918. Þá
gerðist hann bókhaldari hjá Sjó-
vátryggingarfé'.agi fslands og
gegndi því starfi u 10 ára skeið,
eða til ársins 1929. Jafnframt ljós
myndastofunni hafði hann með
höndum frá 1907 húsatryggingar
í Reykjavík fyrir danskt vátrygg-
ingafélag. Árið 1930 gerðist
hann starfsmaður Landsbankans,
og gegndi því starfi þar til hann
varð að fara frá fyrir aldurssakir
Aldamótaárið 1900 gekk hann
að eiga Helgu Einarsdóttur
dannebrogsmanns Guðmundsson-
ar á Hraunum í Fljótum. Steig
hann þá heillaspor og höndlaði
hamingjuna. Þau eignuðust fjög-
ur börn, þrjár dætur, Soffíu, sem
er gift enskum bankamanni, Jó-
hönnu, gjaldkera hjá Sjúkrasam-
laginu, og Sigríði, ekkju Jóhanns
Sæmundssonar prófessors í lækn
isfræði, og einn son, Árna lög-
fræðing, mesta efnismann, sem
dó á bezta aldri. Árni missti
Helgu konu sína fyrir fjórum ár-
um. ■
inann, bæöi Kó, og hljómsy.eit
og varð þessi stund Árna síðan
ógleymanleg, Þá átti hann einmp
margar góðar endurminningar
um Hartmann gamla, sem mjög
hafði komið við sögu kór Ins og
var þar heiðursfélagi. Árni var
einn af stofnendum söngfélagsins
„17. júní“ og söng f þeim kór
Þessi ágæti karlakór. sem Sigfús
Einarsson stjórnaði, frumflutti
nokkur karlakórslög eftir Árna
þetta, er eitt af snjöllustu kór-
lögum okkar. Árið 1907 birtist
fyrsta sönglagaheftið eftir hann.
„12 einriingslög með píanóundir-
;ik“. Hö'undurinn var þá orðinn
37 ára gamall. Með þessu söng-
lagahefti skipar hann sér undir
eins í fremstu röð í hinum fá-
menn íslenzka tónskáldaflokki.
essi 12 einsöngslög urðu nær
öll þjóðkunn á skömmum
Arni Thorsteinson
TÓNSKÁLD
biskup segir um hann í bókinni
„Þeir, sem settu svip á bæinn“:
„En sem landfógeti og umsjónar-
maður fjálmálanna munu fáir
verða taldir jafnokar hans i frá-
bærri reglusemi um allt, sem að
embætti hans laut“.
Ámi landfógeti var sonur
Bjarna amtmanns og konferens-
ráðs Þorsteinssonar á Amarstapa
og konu hans Þórunnar Hannes-
dóttur biskups Finnssonar í Skál-
holti. Bjarni amtmaður tók fyrst-
ur upp ættarnafnið Thorsteinson.
Hann var einn af aðalstofnendum
Bókmenntafélagiins og talinn
einhver vitrasti og lögfróðasti
embættismaður landsins á sinum
tíma. Tæp 30 síðustu æviárin var
hann alblindur og bjó lengst af
eftir það í húsi því við Austur-
völl, sem Steingrímur rektor,
sonur hans: eignaðist eftir hann.
Bjarni amtmaður átti það sameig-
inlegt sonursyni sínum, tónskáld-
inu. að verða fjörgamall. Hann
dó 95 ára að aldri árið 1876.
Kona Árna landfógeta var
Sophia Kristjana Hannesdóttir
kaupm. Johnsen, en Hannes var
sonur Steingríms Jónssonar
biskups í Laugarnesi og konu
Listhneigðina sækir Árni í báð-
ar ættir. Steingrímur skáld, föð-
urbróðir hans, hafði yndi af tón-
list og átti þátt 1 lagavali í söng-
hefti Jónasar Helgasonar, þýddi
söngtexta... og frumsamdi aðra.
Móðurbróðir Árna var Steingrím-
ur Johnsen, hinn mikli söngmað-
ur og snjall söngstjóri, og hefur
Árni sagt svo sjálfur frá, að það
hafi einmitt verið Steingrímur
Johnsen, sem opnaði eyru hans
og vakti áhuga hans á söng og
tónlist.
í Latínuskólanum var Árni
strax tekinn í söngfélag skóla-
pilta og stúdenta. Hann Iét sér
ekki þeitta nægja, heldur söng
hann einnig í öðru söngfélagi.
Árni söng ávallt fyrsta bassa,
því að hann hafði þýða baritón-
rödd.
Á Hafnarárunum söng hann í
danska stúdentakórnum og
átti þaðan margar góðar endur-
minningar, sérstaklega í sam-
bandi við Grieg, sem stjórnaði
kórnum í fimmtugsafmæli sínu,
þegar hann söng hið kunna kór-
verk hans „Landkjenning". Gagn-
tók norska tónskáldið hvern
sem síðar urðu þjóðkunn. Árni
undi sér hvergi betur en í söng-
félögum, eins og lesa má í end-
urminningum hans, „Hörpu
minninganna“, sem Ingólfur
Kristjánsson færði í letur. Einn
kaflinn hefur fyrirsögnina: „I
söngfélögum er gott að vera“.
Árni var farinn að semja söng-
lög fyrir aldamótin, en leit síðar
á þau sem ófullkomnar tilraunir.
Hann sá eftir því, að hann lét
það eftir Valtý Guðmundssyni að
birta þrjú þessara æskuverka í
„Eimreiðinni". En ég tel ástæðu-
laust fyrir hann að harma það,
hvað eitt lagið snertir, en það er
lagið „Er sólin hnígur hægt í
djúpan sæ“ (Hannes Hafstein),
því þetta er g^tt lag og hefur orð-
ið vinsælt, enda samið af innri
þörf. Hann samdi það fullur
saknaðar, er hann frétti lát Stein-
gríms Johnsen, móðurbróður
síns, í ársbyrjun 1901.
Árið 1905 birtist í „Hörpu-
hljómum“ lagið „Álfafell“ (Rýk-
ur mjöll yfir rennslett svell) við
kvæði Gumundar Guðmundsson-
ar. Þá gat engum blandazt hugur
um, að komið var fram frum-
legt tónskáld með þjóðinni, því
tíma. Meðal þeirra eru: „Fífil-
brekka", „Vona minna bjarmi",
„Rósin“, „Þess bera menn sár“,
„Já láttu gaminn geysa fram“,
„Nú ríkir kyrrð í djúpum dal“,
„Kirkjuhvoll" o. fl.
Árið 1913 komu út „Þrjú söng-
lög úr Lénharði fógeta“, samin
eftir beiðni feðganna Einars H.
Kvaran og Ragnars Kvaran. Lög-
in eru þessi: „Taflið“, „Landið
mitt“ og „Dauðinn ríður um
ruddan veg“. Þessi lög eru sér-
kennilega fögur og falla vel að
texta, en það sama má reyndar
segja um flest önnur sönglög
eftir hann.
Árið 1921 komu út 10 sönglög
fyrir karlakóra, sem flest hafa
vsrið sungin af kórum okkar.
Meðal þeirra eru „Sólu særinn
skýlir“ (Stgr. Thorst.), „Ljósið
loftin fyllir“ (Þorst. Gíslason),
„Öll él birtir upp um síðir“
(Bjarni Jónsson frá Vogi), „Ríð-
um, ríðum rekum yfir sandinn"
(Grímur Thomsen) o. fl. Árin
1921 og 1922 komu út Einsöngs-
lög með píanóundirleik I—IV.
f þessum heftum eru m. a. Iögin
„Inngjaldr í skinnfeldi", „Vala-
gilsá“ (H. Hafstein), „Friður á
.orðu“ (Guðm. Guðmundsson),
„Ríðúm er rökkvar í roki og
byl“ (Grímur Thomsen), sem er
eitt af veigarr.estu lögum höfund-
'rins.
Ekki hafa fleiri sönglög eftir
Árna verið prentuð, en nokkur
einstök lög, eins og „Þar sem
háir hólar“ hafa verið gefin út
sérprentuð, eða komið í blöðum
og tímaritum og söngvasöfnum,
eins og t. d. „Landið mitt fagra
með litskrúðug fjöllin", en kvæð-
íð hefur tónskáldið sjálft ort.
Eins og vænta má eru mörg af
sönglögum Árna í íslenzkum
söngvasöfnum.
Auk hinna prentuðu sönglaga
eru enn mörg enn óprentuð í
handritum.
Guðmundur Guðmundsson
skáld og Árni voru miklir vinir
á þessum árum og hafði Árni
miklar mætur á kvæðum hans,
enda hefur hann samið lög við
mörg þeirra, eins og „Vorgyðjan
kemur“, „Fögur sem forðum",
„Kirkjuhvol", „Frið á jörðu“,
„Álfafell", „Rósin“ o. fl. Guð-
mundur orti „Rósina“ (Hún
fölnaði, bliknaði, fagra rósin
mín) er Sigríður systir Árna lézt
árið 1905, en Árni samdi iagið,
sem sungið var yfir moldum
hennar.
Tjá hafa kvæði eftir Hannes
Hafstein orðið fyrir vali
hans, eins og „Já — láttu gaminn
geysa fram“. En mikið má skáld-
ið Magnús Gislason, sem eitt sinn
vann á ijósmyndastofu Árna,
vera honum þakklátur fyrir lagið
„Nú ríkir kyrrð í djúpum dal“,
sem gert hefur kvæðið frægt.
Árni samdi sönglög sín í tóm-
stundum og var honum þetta
tómstundastarf hjartfólgið. Og
ég geri ráð fyrir, að um það séu
ekki skiptar skoðanir, að hann
hefur með sönglögum sínum gef-
ið þjóðinni dýrar gjafir. Hann
kastaði ekki höndum að verkinu,
en kynnti sér rækilega efni kvæð
anna, því hann taldi það mikils-
vert I sambandi við sönglaga-
gerð, að ljóðin falli vel að texta.
Hann gefur, þegar vel tekst,
meira en skáldið og hefur ijóðið
upp í hærra veldi.
Ámi var algjörlega sjálf-
menntaður sem tónskáld og naut
engrar tilsagnar í tónfræði. Er
þetta því furðulegra sem verk
hans öll eru með miklum menn-
ingarbrag og eru auðugri að
hljómbrigðum en margra tón-
skálda, sem meiri menntunar-
hafa notið. Þessu réð að nokkru
leyti hin meðfædda tónlistargáfa
og ótvlræður smekkur, og að
hinu leytinu, að hann vandist á
að hlusta á góða tónlist frá
blautu barnsbeini og hafði ótví-
ræða tilfinningu fyrir því, hver
hljómbrigði voru rétt og hver
röng.
Það er innileiki og einlægni,
sem einkenna sönglög Áma. Þess
vegna hafa þau orðið vinsæl og
er hlutur hans betri en flestra
annarra að því leyti, að þjóðin
þekkir að tiltölu fleiri sönglög
eftir hann en nokkurt annað ís-
lenzkt tónskáld, að ég hygg, og
hefur sungið þau í meira en hálfa
öld og syngur þau enn. Og þetta
er næsta eðlilegt, því að hann
hlaut gáfuna í vöggugjöf.
Ámi er Ijóðrænt söngvatón-
skáld og lögin hans eru litsterk
stemmningslög. í mörgum er
þungur alvörutónn, öðrum hóg-
vær gleði og enn öðrum karl-
mannlegur þróttur. En öll lögin
eiga það sameiginlegt, að þau
hafa greinilegan svip höfundar
síns. Þau eru ekki sitt úr hverri
áttinni, heldur sömu ættar.
Árni var tónlistargagnrýnandi
I mörg ár, síðast við Morgun-
blaðið. Er þetta vandasamt og
vanþakklátt starf og á þeim árum
unnið endurgjaldslaust af áhuga
Framh. á 10. síðu.