Bókasafnið - 01.01.1998, Blaðsíða 62

Guðrún R. Þórsteinsdóttir
Almenningsbókasöfn
og háskólanemar
Grein þessi er byggð á meistaraprófsritgerð minni,
Folkbiblioteken och de högskolestuderande.
Hur bemöts de studerande i biblioteket?, sem
unnin var við Háskólann í Borás í Svíþjóð. Rit-
| gerðin var unnin í tengslum við samstarfsverkefni sem hlotið
hefur nafnið Bókasöfn í þróun (Bibliotek i förandring). Rann-
sóknardeild bókasafns- og upplýsingafræða við Háskólann í
Gautaborg (Institutionen för biblioteks- och informations-
vetenskap) hefur haft urnsjón með verkefninu en það er fjár-
magnað af sænsku Rannsóknarnefndinni (FRN). Við vorum sex
sem unnum að verkefninu sem lýtur að almenningsbókasöfnum.
ÖIl gagnasöfnun var sameiginleg en hvert og eitt okkar hafði
eigið rannsóknarsvið sem við unnum sjálfstætt við.
Þar sem upplýsingaþarfir háskólanema1 falla innan míns
áhugasviðs ákvað ég að velja rannsóknarsvið sem beindist að
þeim. Háskólanemum hefur fjölgað mikið í Svíþjóð undanfarin
ár og í kjölfar þess hefur aukist mjög ásókn í þjónustu almenn-
ingsbókasafna. Ég ákvað að rannsaka nánar hvort þessi aukna
ásókn háskólanema í þjónustu almenningsbókasafna hefði
nokkur vandamál í för með sér og þá hver. Hlutverk mitt er að
benda á sem flestar hliðar vandamálsins og á ólíkar leiðir sem
bókasöfn geta farið en ekki að segja hvaða lausn sé best eða
hvaða leið bókasöfnin eigi að velja. Markmiðið með rannsókn
minni er að reyna að varpa Ijósi á það hvernig þjónustu almenn-
ingsbókasöfn veita háskólanemum. Ég mun í því skyni reyna að
| svara eftirfarandi spurningum:
• Hvaða vandamál hefur hin mikla fjölgun háskólanema haft í
för með sér fyrir almenningsbókasöfn?
• Hvaða kröfur finnst starfsfólki almenningsbókasafna að
háskólanemar geri til safnsins?
• Hverskonar þjónustu telur starfsfólkið að almennings-
bókasöfn eigi að veita háskólanemum?
• Telur starfsfólkið að almenningsbókasöfn eigi að aðlaga sig
betur að þörfum háskólanema, t.d. með því að breyta starfs-
háttum eða áherslum innan stofnunarinnar og þá hvers
vegna?
1 Bakgrunrtur og fyrri rannsóknir
Frá árinu 1990 til 1995 fjölgaði háskólanemum um 42% í Sví-
þjóð. Hlutfallslega fjölgaði þeim þó meira í minni háskólum
(Registrerade... 1991, Registrerade... 1996). Rannsóknir sem
gerðar hafa verið í Svíþjóð sl. áratugi sýna að námsmenn eru
stór notendahópur á almenningsbókasöfnum (Renborg 1968,
Skoglund 1987, Ockborn i Klasson 1988, Granéer 1988, Roos
1989, Ett bildat folk 1995). Fjölgun háskólanema hefur haft í
för með sér að eftirspurn eftir fagbókum og tímaritum hefur
aukist á almenningsbókasöfnum víða um landið. Jafnvel þó
háskólanemar hafi aðgang að fagbókum á sínu háskólabóka-
safni þá nota þeir almenningsbókasöfn mikið (Skoglund 1987).
Rannsókn sem var gerð í níu háskólum í Svíþjóð 1995 sýnir að
fjórði hver háskólanemi fer fyrst á almenningsbókasafnið áður
en hann leitar eftir þjónustu á háskólabókasafninu (Höglund et
al. 1995). Nemendur eru þó ekki meðal forgangshópanna og
yfirleitt er ekki minnst á þá í markmiðssetningu almennings-
bókasafna (Guðrún 1997b). Nemendur nota almenningsbóka-
söfn oft sem viðbót við háskólabókasafnið sem þykir stundum
of þröngt eða sérhæft. Það kemur ekki á óvart að það eru mest
nemar á hug- eða félagsvísindasviði sem nota almenningsbóka-
söfn í sínu námi. Nemendur í tækni- og náttúrufræðigreinum
nota almenningsbókasöfn aðallega í frítíma sínum og fá þá helst
lánað vísindaefni sem ætlað er leikmönnum (Skoglund 1987).
Kannanir sýna að háskólanemar eru tíðir gestir á almennings-
bókasafninu í Gautaborg (aðalsafni) (Skoglund 1987, Granéer
1988, Höglund et al. 1995). Þar sem almenningsbókasafnið er
sniðið að þörfunt almennings fremur en að þörfum háskólanema
eyðir starfsfólkið miklum tíma í að sinna háskólanemum sem fá
í raun ekki þjónustu við sitt hæfi (Eide-Jensen 1992).
1.1 Almenningur og háskólanemar
Almenningsbókasöfn, sem eru ein mikilvægasta menningar-
stofnunin í landinu, virðast sffellt þróast meira í þá átt að verða
mennta- og rannsóknarbókasöfn og samtímis mæta menningar-
málin afgangi. Námsmenn bítast á við almenning um fjárfram-
lögin til bókasafnanna. Vandamálið sem almenningsbókasöfn
standa frammi fyrir er hvort þau eigi að þróa þjónustuna og
aðlaga hana að sínum stærsta notendahópi, námsmönnum, eða
hvort almenningsbókasöfn eiga að halda áfram að vísa til meg-
inhlutverks síns og líta svo á að háskólanemar tilheyri ábyrgðar-
sviði háskólabókasafnanna (Skoglund 1987).
Að reyna að finna jafnvægi á milli námsmanna og „almenn-
ings“ er ekki nýtt af nálinni. Samkvæmt niðurstöðum könnunar
sem Klasson (1988) gerði í Östergötaland héraði var litið svo á
að jafnvægið á milli almennings og námsmanna væri alvarlegt
vandamál. Spurt var hvort eðlilegt væri að láta það viðgangast
að námshópar gleyptu stóran hluta af fjárframlögum til almenn-
ingsbókasafnsins eða hvort það þyrfti að gera ráðstafanir til að
tryggja að almenningur fengi sinn hlut? Þetta vandamál tókst
ekki að leysa áður en farið var að skera niður fjárframlög til
almenningsbókasafna í lok síðasta áratugs og í byrjun þessa. Nú
þegar mikill fjöldi bókasafna býr við fjársvelti eru þau í sumum
62
BÓKASAFNIÐ 22. ÁRG. 199«