Dagblaðið Vísir - DV - 17.04.1982, Blaðsíða 18

„Ég ætlast til að allir
viti hvar Skagafjörður er”
talaði ágæta íslenzku, eins og indíánar
gera margir þar norður frá. Einar sagði
við indíánann. „Hvað er þetta maður,
ertu íslendingur?” Og þá svaraði ind-
iáninn að bragði: „Nei, ég er Skagfirð-
ingur.” Þetta þótti Einari furðulegt, að
maðurinn skyldi segja þetta. Ég held að
honum hafi fundizt að þarna væri
skortur á landfræðiþekkingu, eða jafn-
vel kunnáttu í íslandssögu, eða
Evrópusögu jafnvel. En ég held aö
indíáninn hafi vitað betur, eins og þeir
segja hér, að hann hafi litið á Skaga-
fjörðinn sem heimkynni sérstakrar
þjóðar. Enda var hann uppalinn af
Skagfiröingum, hafði verið tekinn i
fóstur sem barn eða unglingur, og
hafði heyrt mikið um Skagafjörðinn,
en aldrei neitt sérstaklega minnzt á
ísland. Það er svona eins og með bréfið
sem ég sagði þér frá, aö ef maður miöar
við Skagafjörð, þá er óþarfi að bæta
þar miklu við.
Þú fæddist i torfbæ, er það ekld?
Jú, þaö er hverju orði sannara.
Byggingarlag gömlu bæjanna var
örugglega séríslenzkt þó að sniöið væri
að nokkru leyti komið frá Noregi.
Þetta var ákaflega skemmtilegur
íslenzkur arkitektúr, en nú er þetta al-
gjörlega horfið. Þar held ég að íslenzkir
arkitektar mættu varðveita dálitið
meira en þeir hafa gert. Þetta bygg-
ingarlag finnst mér hafa horfið full-
skjótt.
Finnst þér ekki íslendingar gera
mikið af þvi að rifa allt niður sem áður
hefu verið byggt, þegar á að breyta til?
Jú, þeir gera það nú fullmikið. Það
hefur aldrei skapazt nein rótgróin til-
finning á íslandi fyrir gömlum bygg-
ingum, því þær voru ekki til.
Ætlar þú að snúa heim aftur i iokin,
eða vera hérna áfram?
Ja, lokin eru nú ekkert nærri, vona
ég. En ég hef nú alltaf gætt þess að
skipuleggja ekki of langt í framtiðina,
því ef maöur gerir slíkt, þá stenzt
ekkert.
Hvar viltu /áta grafa
Þíg?
Þá gæti ég kannske spurt öðruvisi.
Hvar viltu láta grafa þig, Haraldur?
Það hef ég nú ekki sko hugleitt og
hef eiginlega engar óskir í því sam-
bandi. Ég man eftir gömlu fólki í
Skagafirði þegar ég var krakki, sem lét
búa til handa sér líkkistu þegar
það var á miðjum aldri til
að hafa þetta nú allt saman tilbúið, og
um leið og var búið að smiða likkist-
urnar, þá ákvað fólkið að lifa áfram,
og lifði þessar kistur. Ég held þær hafi
fallið í stafi, þornað upp og orðið
ónýtar. Kannske er þetta eitthvaö sér-
íslenzkt, að hugsa um legstaðinn, því ég
þekki tifgamals tslendings hér norður í
tslendingabyggð, sem smiðaði sjálfur
handa sér iíkkistu. Ég held hann hafi
nú ekkert verið bölsýnn sérstaklega, en
hann vildi hafa allan varann á og vera
reiðubúinn ef kallið kæmi. Svo kom
það ekki, svo hann reif kistuna og
byggði úr henni skáp. Ég sá skápinn.
Hingafl koma árlega margir islenzldr
nemendur. Hvemig flnnst þér þeir
standasig?
Ja, þetta er ákaflega vel gefið fóik,
af því að íslenzka þjóðin er svo vel
gefin, eins og einhver sagði við mig um
daginn. Hann afgreiddi þetta nú bara á
einu bretti. Ég held að það sé ágæt
stefna að tslendingar komi hingað til
náms, og sérstaklega til Manitóba, í
sem fiestum greinum. Mér finnst að
það ætti að greiða götu þessa fólks
jafnvel meira en gert hefur verið, og
þaö eru margar ástæður til þess. Hér
eru merkileg vísindi í ýmsum greinum,
og það er tiltöiulega ódýrt að nema
hérna miðað við önnur lönd.
En það komst
einhver bókasafnarí
í spilið
Hér er islenzkt bókasafn. Er þetta
eitthvaö sérstakt?
Ja, það er eina bókasafnið i Kanada
sem hefur sæmilega gott úrval af bæði
forníslenzkum og isienzkum nútíðar-
verkum. Það er örugglega stærsta
ísienzka bókasafnið i Kanada, og er
núna stærsta sérsafnið við háskólann,
að því er ég bezt veit. Ekki myndi ég
samt ætla að við hefðum neitt hér af
bókum sem væri ekki til heima. Ég tel
það mjög ótrúlegt. Nú veit ég ekki hvað
merkilegasta skáldsaga heims, svo ég
vitni í Guttorm Guttormsson, er til
víða, en við eigum eintak af Love and
Pride eftir Jóhannes Birkiland, sem
kallaði sig, held ég, Summerleaf. Hún
kom með safni Stephans G. Hún mun
vera eins og skýringarnar við Nýja
testamentið sem prentaðar voru í
Núpufelli snemma á sautjándu öld, því
hún mun eiginlega ekki vera neins
staðar til. Hún var samt prentuð hér í
Winnipeg, og er víst merkilegasta
skáldsaga i veröldinni.
Að hvaða leyti?
Guttormur Guttormsson sagði mér
það, og ég trúði öllu sem hann sagði.
Jóhannes var mjög óvenjulegur höf-
undur, nokkuð galinn, skrifaði sjálfs-
æfisögu sina sem heitir Harmsaga æfi
minnar. Þaö var lesið og ungir höf-
undar á íslandi hafa stúderaö hann
mjög mikið núna siðustu áratugi. Það
er minna vitað að þessi maður skrifaði
lika á ensku, eina skáldsögu, og líka
ljóð. Ef svo reynist aö eintök .af henni
sé ekki annars staðar að finna, þá er
þetta náttúrlega sérstakt safn. Það
munaöi engu að ég eignaðist Love and
Pride. Sonarsonur Stephans G., sem er
nú látinn, sagðist vera viss um að hann
ætti eintak af henni, að afi hans heföi
átt meira en eitt, og sagðist ætla að gefa
mér hana. En það var einhver bóka-
safnari búinn að heimsækja hann.
Að týna tungunni
Einu sinni sagðir þú mér sögu, að þú
hefðir verið beðinn um að koma
norður i íslendingabyggðir af þvi að
einhver öldungur hefðl veikzt og var
allt i einu farinn að tala islenzku og
hafði gleymt enskunni, svo það skildi
hann enginn....
Þetta var nú á sjúkrahúsi hér í
Winnipeg. Þetta hefur komið fyrir mig
tvívegis, að ég hef séð öldunga gleyma,
eða orðið vitni að því að öldungar
gleymdu ensku gjörsamlega í bana-
legunni. Þetta er mér sagt að sé ekki
einsdæmi með þessa tvo íslendinga, að
þetta komi fyrir annað þjóðarbrota-
fólk. Um annað tilvikið hefur nú verið
skrifað. Þetta skeði niðri í Bandaríkj-
unum, í New York, og í hlut átti mjög
frægur maður, þekktur rithöfundur og
fræðimaður, sem hafði meðal annars
skrifað hátt í fjörutíu bækur á enska
tungu. í hitt skiptið hér i Winnipeg var
það líka rithöfundur, og einn af
þekktustu dómurum þessa fylkis, sem
átti í hlut. Hann var nú nánast að bana
kominn, og dóttir hans var í heimsókn.
Hún hringdi til min og sagði að þetta
væri ákafiega erfitt, hann hefði mikið
að segja gamli maöurinn, en hún væri
sýnilega algjör útlendingur, og „ég
skammast mín óskaplega fyrir það, á
þessari stundu,” sagði hún, „að hafa
ekki lært íslenzku það vel að ég gæti að
minnsta kosti skilið, en ég skil ekki orö,
svo þú verður að koma.” Þetta reynd-
ist vera rétt, því gamli maðurinn starði
þarna á dóttur sína eins og hún væri
útlendingur sem talaði á annarlegri
tungu, og hann sagði við mig þegar ég
kom inn á sjúkrastofuna „Já, ég veit
að þú skilur mig þó aldrei eftir einan.”
Og ég sagöi „nei, það geri ég ekki.”
Svo tókum viö tal saman í islenzku.
Það hafa sagt mér læknar, að það megi
allir búast við því ef þeir flytja úr sínu
heimalandi eða út fyrir sinn hrepp, og
hfi nógli lengi til þess aö verða gamal-
menni, að þá sitji þeir að lokum uppi
með móöurmálið eitt og geti hvorki
talað né skilið aörar tungur.
Þannig hafa margir þurft að leita til
Haralds Bessasonar, bæðl þelr sem eru
nýkomnir að helman og þeir sem aldrel
geta komizt heim aftur. Þegar ég fór
aftur út i þennan mikla kulda um há-
nótt datt mér þetta seinasta atvik aftur i
hug. „Þú skilur mig þó aldrei eftir
einan.” Þetta hafa margir sagt við
Harald og vitað að það gerir hann ekki.