Dagblaðið Vísir - DV - 28.04.1984, Blaðsíða 6
6
DV. L'ÁUGARbAGl}R'28. AÍ>RÍL Í984. '
færður upp að þeim þræði sem merktur
var þeim bókstaf sem senda átti
hverju sinni. Á hinum endanum voru
svo 26 litlir bréfmiðar sem hoppuðu
upp tfl skiptis eftir því hvaða endi togaði
í þá. Á árunum 1770—1830 voru reist
allmörg svona „elektróstatísk” rit-
símakerfi, sum nokkurra kílómetra
löng. Þótt þau næðu aldrei mikilli út-
breiöslu vegna ýmissa praktískra
erfiöleika ruddu þau samt brautina
þeirri hugmynd að senda skeyti eftir
línum.
Upphafið
Þegar ný tækni brýtur sér braut er
erfitt að sjá í hita og þunga dagsins
hvert þróunin stefnir. Þetta á ekki
síður viö í dag en áður fyrr. Sunnlenzk-
ir bændur riðu hundruðum saman til
Reykjavíkur árið 1905 til aö mótmæla
ritsímasamningi þeim sem ráöherra
Islands gerði við stóra norræna rit-
símafélagiö. I dag spyrjum við okkur:
Hvers vegna allur þessi hávaði? En
um leið látum við eftir okkur að vera
vitur eftir á og segjum: Þeir sem sigr-
uðu höfðu rétt fyrir sér, hinir rangt.
Togbáturinn Goliath setur niður fyrsta sæsimastrenginn í Ermarsund, milli Frakklands og Englands.
Snemma 1791 sýndi Claude Chappe hvernig fyrsti ritsími hans virkaði. Hann sýndi hann íbúum í franska þorpinu Parcé.
IJr sögu
fjarsklptanna
Segja má að þaö hafi veriö draum-
ur mannkynsins frá öiófi aldaaðgeta
sent skilaboð langar vegalengdir. Nú-
tímamanninum gleymist oft að þetta
hafi nokkurn tíma veriö vandamál.
Áöur fyrr var það sendibréfiö sem
gegndi þessu hlutverki auk ýmissa
annarra aðferöa þegar mikið þótti við
liggja. Sendiboöar þeystu ríöandi um
héruð meö skilaboð eða þau voru flutt
með seglskipum fyrir veðrum og vind-
um. Gjarnan var hlaupið með áríðandi
skilaboö. Hver kannast ekki við söguna
af fyrstu maraþonhlauparanum. Þá
voru eldar kveiktir á hæöum, sólarljósi
endurvarpað með speglum, bumbur
barðar, reykmerki send, fánar reistir
eöa veifur notaðar. Vonandi hefur
öðrum tekist betur til með notkun
vasaklúta tii þessara hluta en Rómeó
og Júlíu. Kallfæri gat verið nokkur
hundruð metrar ef skilyröi voru góö og
stundum hjálpaöi bergmálið upp á
sakirnar í fjalllendi. AUar þessar aö-
ferðir höfðu sínar takmarkanir. Það
var ekki fyrr en farið var að nota raf-
magnið í þessum tilgangi að málin
fóru að þróast í þá átt sem við þekk jum
ídag.
Svipað er uppi á teningnum í þróun
tækninnar. Eitt er að fá góöa hugmynd
og annað að koma henni á framfæri.
Otal einstakUngar hafa komiö við sögu
og þótt nefnt sé gjarnan eitt manns-
nafn við hvert skref í þróuninni er oft-
ast langt frá því að einhver einn maður
eigi aUan heiðurinn. Flestir byggja á
eldri niðurstöðum og hugmyndum,
jafnframt því aö leggja sinn skerf af
mörkum. Forngrikkir þekktu núnings-
rafmagn og rafdrif, þetta fyrirbæri
sem helst gerir ekki annaö en að hrella
nútímamanninn þegar hann gengur
um á gerviefnagólfteppum nútímans.
Eiginlega má rekja upphaf nútíma
fjarskipta tU gamals manns á eftir-
launum, Stephen Gray 63 ára, sem
dvaldist á góðgerðarstofnun fyrir
aldraða árið 1729. Gray fann það út að
rafhrif gátu borist eftir löngu röku
bandi. Hann komst að því að ef þurrir
sUkiþræðir héldu blautu bandinu uppi
þá bárust rafhrifin eftir því en ekki ef
málmvírar voru notaðir. Þetta var í
fyrsta sinn að talið er að munurinn á
leiðurum og einöngrurum hafi komið í
ljós. 24 árum seinna, árið 1753, var stung-
ið upp á því í „Scots Magazine” í Edin-
borg að meö því að leiða 26 þræði mUU
staöa, einn þráð fyrir hvem bókstaf
mætti senda skilaboö eftir þráðunum.
A sendiendanum var rafhlaðinn hlutur
Fyrsti sæsímastrengurinn
ItaUnn Volta uppgötvaði rafhlööuna
árið 1800 og Daninn örsted uppgötvaöi
seguláhrif rafstraums árið 1820. ör-
sted rakst á þaö nánast fyrir tUviljun
aö rafstraumur frá rahlöðu hafði áhrif
á nálægar áttavitanálar. Frakkinn
Baudot kom þá fram með endurbót á
26 línukerfinu. Meðaöeinsfúnmlínum
gat hann sent allt stafrófið. Með því aö
senda straum eða ekki straum eftir lín-
unum fimm bárust áhrifin til fimm
áttavita á hinum endanum og hver
stafur átti sinn fimm bita kóda. Sams
konar kódi er notaður viö telex
sendingar í dag. Englendingurinn
Faraday og Bandaríkjamaðurinn
Henry uppgötvuðu spaniö um og eftir
árið 1830. Span er þaö kallaö þegar
breytUegt segulsviö framkallar raf-
straum. Þetta er nokkurs konar and-
hverfa þeirrar uppgötvunar sem ör-
sted gerði.Með þessu var hringnum lok-
aö og grundvöUui- lagður aö hinni víð-
tæku notkun rafmagns til orkuflutn-
ings og fjarskipta sem við þekkjum í
dag.
Meö Morse starfrófinu, sem kennt
er við Samuel F.B. Morse, var unnt aö
senda aUa stafina eftir aðeins tveimur
vírum og komu brátt fram á sjónar-
sviðið ritsímakerfi byggö á þessu og
rekin á viöskiptalegum grundveUi.
Fyrir þeim fyrstu stóðu Wheatstone og
Cook í Englandi áriö 1839 og Morse í
Bandaríkjunum árið 1844. Um 1850
voru ritsímaUnur orðnar talsvert út-
breiddar um Evrópu og Ameríku og
brátt vaknaði þörfin fyrir neðan-
sjávarstrengi. Fyrsti sæstrengurinn
yfir Atlantshafið var lagður árið 1858,
en hann bUaði eftir nokkurra vikna
notkun. Eftir 1866 voru lagöir margir
strengir yfir Atlantshafið. Sumir
þeirra hafa verið í notkun fyrir ritsíma
framá síðustuár.
Maxvelljöfnurnar
Það var Skotinn James Clerk Max-
weU sem bjó niðurstöður uppgötvana
þeirra örsted og Faraday í stærðfræði-
legan búning árið 1864. Hann ritaði
fyrstur hinar frægu jöfnur sem við
hann eru kenndar og kaUaðar Max-
wellsjöfnur. Þær eru ekki fyrirferðar-
meiri en svo að þær komast fyrir á einu
Utlu frímerki. Samt sem áður eru þær
enn þann dag í dag homsteinn raf-
magns- og radíófræðinnar sem alltaf
er leitaö tU þegar svara er leitað við