Dagblaðið Vísir - DV - 28.04.1987, Blaðsíða 2

2
ÞRIÐJUDAGUR 28. APRÍL 1987.
Stjóminál
Sigur Borgaraflokksins mikil tíðindi í íslenskum stjómmálum:
Varanlegt uppreisnarafl
eða stundarfyrirbrigði?
Það er ekki ofsögum sagt að nýaf-
staðnar kosningar teljast til stórtið-
inda í íslenskum stjómmálum. Þar
ræður að sjálfsögðu mestu tilkoma
og sigur Borgaraflokksins. En ýmsar
aðrar breytingar hafa mikil áhrif,
svo sem tap Sjálfstæðisflokksins og
sigur Kvennalistans.
Borgaraflokkurinn, „spútnik" ís-
lenskra stjómmála um þessar
mundir, er aðeins mánaðargamall. Á
þessum tíma hefur verið komið sam-
an framboðslistum á vegum flokks-
ins, boðið fram í öllum kjördæmum,
barin saman stefnuskrá og nú eftir
mánaðartilveru fær flokkurinn 7
þingmenn og 10,9% atkvæða. Hvað
sem fólki fínnst um tilefnið eða Al-
bert Guðmundsson þá verður þetta
að teljast undraverður árangur.
Gunnarsarmurinn
Nú er ekki nema von að leitað sé
skýringa á því hvað valdi því að
Borgaraflokkurinn náði þessum ár-
angri. Mönnum sem gerst þekkja
íslensk stjómmál ber saman um að
hér sé ekki um að ræða hreyfingu
sem varð til frá grunni á síðastliðn-
um mánuði. Vitað er að Sjálfstæðis-
flokkurinn hefur lengi skipst að
einhverju leyti í tvo arma. Það hvað
mikið skilur þá arma að og hve mik-
ill stærðarmunur er á þeim hefúr
lengi verið deiluefni.
Valdaminni armurinn, sem þá var
kallaður Gunnars-armurinn, var í
startholunum með aðgerðir þegar
Gunnar Thoroddsen átti í útistöðum
við flokkinn vegna stjómarmyndun-
arinnar 1980. Eldri flokksformenn
hafa vitað af þessum viðkvæmari
hluta flokksins og tekið tillit til
hans.
„Þorsteinn mátti vita að niður-
staðan úr Albertsmálinu yrði klofn-
ingur. Hann hegðaði sér mun
óskynsamlegar en Geir Hallgríms-
son gerði 1980 þegar Gunnar
myndaði ríkisstjómina og var það
þó miklu alvarlegra mál,“ sagði einn
af frambjóðendum Sjálfstæðisflokks-
ins í samtali við DV í gær.
Lognast S-listinn út af?
Fullyrða má að Albert Guðmunds-
son og Borgaraflokkurinn sæki
stærstan hluta Sjálfstæðisflokks-
fylgis síns til þessa arms. Ólíklegt
er að þessi armur hafi fylgt Albert
óskiptur úr flokknum og hugsanlega
hefur Albert fengið fylgi einhverra
sjálfstæðismanna sem ekki töldu sig
til Gunnarsarmsins gamla. í öllu falli
er ljóst að Albert tók mikið af kjós-
endum Sjálfstæðisflokksins með sér
þegar hann yfirgaf flokkinn. Að
sjálfsögðu sótti hann einnig fylgi
langt inn í raðir hinna flokkanna,
þó í mismunandi mæli.
Tilvera Borgaraflokksins er því
orðin staðreynd og Júlíus Sólnes
sagði í viðtali við DV að Borgara-
flokkurinn væri svo sannarlega
kominn til þess að vera. Þetta hafa
ýmsir sjúlfstæðismenn efast um.
Einn af helstu forystumönnum Sjálf-
stæðisflokksins sagði í samtali við
DV að nú væri bara fyrir sjálfctæðis-
menn að bíða rólegir og gefa Albert
ekkert tækifæri til að magna upp
nýja óánægjuöldu. Þá muni Borg-
araflokkurinn lognast út af á 2-3
árum.
Áhrif á Alþingi
Möguleikar Borgaraflokksins til
að hafa áhrif á Alþingi ráðast að
sjálfsögðu að miklu leyti af því hvort
flokkurinn verður í ríkisstjóm. Þó
má hafa í huga að þingflokkurinn
Borgaraflokksmenn höfðu ríka ástæðu til þess að fagna þegar kosningaúrslit urðu Ijós. Mun fögnuður þeirra
haldast nú þegar dagleg þátttaka í stjórnmálum hefst? DV-mynd KAE
er einum þingmanni stærri en þing-
flokkur Álþýðuflokksins á síðasta
þingi og á næsta þingi mun Al-
þýðubandalagið aðeins hafa einum
þingmanni meira en Borgaraflokk-
urinn. Sjö manna þingflokkur gæti
því verið flokknum nægur styrkur
til að hafa nokkur áhrif á þinginu
þrátt fyrir að flokkurinn væri í
stj ómarandstöðu.
Tllvistarvandi
Margt getur hins vegar orðið
Borgaraflokknum til vemlegra traf-
ala. Ljóst er að framboðslistar
flokksins vom víða mjög veikir. I
þremur kjördæmum af átta fékk
flokkurinn hverfandi lítið fylgi og í
hinum kjördæmunum var oftast um
nokkra sterka einstaklinga að ræða
en afgangur listans var lítið kynnt
fólk. Breidd flokksins er þvi litil og
kynning á honum mest bundin við
3 til 4 kjördæmi. Skýring þessa er
auðvitað sú að ekki gáfust nema
tæpir tveir sólarhringar til að koma
listunum saman en það breytir ekki
áhrifum lélegra lista.
Þá má geta þess að þingflokkur
Borgaraflokksins er ósamstæður
hópur sem ekki hefur haft neitt sam-
eiginlegt í gegn um árin nema
almennar skoðanir til lífsins og til-
vemnnar. Nú er eftir að sjá hvemig
þessi hópur nær saman og þó frekar
hvemig hann heldur saman í þeim
ólgusjó sem almenn stjórnmálastarf-
semi er.
Borgaraflokksmenn virðast hafa
nokkrar áhyggjur af þessum málum
og í þeim tilgangi að auka breiddina
í flokknum og efla flokksstarfið, sem
auðvitað er rétt að hefjast, hefur
þegar verið ákveðið að varamenn
þingmannanna muni starfa mjög
náið með þingflokknum, sitja alla
þingflokksfundi og leysa þingmenn
reglulega af á Alþingi. Ymis fleiri
atriði í þessum dúr em á döfinni hjá
borgaraflokksmönnum.
Þjóðfrægir menn til starfa?
Lausn þessa hálfgerða tilvistar-
vanda, sem talinn er blasa við
Borgaraflokknum, telja margir af
stuðningsmönnum hans að liggi í
yfirlýsingu Alberts Guðmundssonar
á „Beinni línu DV“ 8. apríl síðastlið-
inn. Þar var Albert spurður hvort
honum fyndist nóg úrval ráðherra-
efha í kring um sig ef Borgaraflokk-
urinn myndi eiga aðild að ríkis-
stjórn. Þá sagði hann m.a.: „Ég vil
segja að því miður em margir af
hæfústu mönnum þjóðarinnar ófá-
anlegir í framboð til Alþingis og ég
myndi ekki hika við, í samráði við
mína félaga, að gera tillögu um aðra
menn... “
DV hefúr fengið fullvissu fyrir því
að sterkir menn í þjóðfélaginu,
frammámenn á ýmsum sviðum, hafi
tekið jákvætt í það að koma til
ábyrgðarstarfa fyrir Borgaraflokk-
inn ef þeim sýnist að þar sé um
trúverðugt afl að ræða sem muni til
Fréttaljós
Eyjólfur Sveinsson
langs tíma fylgja í einu og öllu frjáls-
lyndri, borgaralegri stefiiu. Reynslan
verður að leiða í ljós hvort Borgara-
flokkurinn muni fylgja þessari
stefiiu. Einnig er óvíst hvort félagar
Alberts í Borgaraflokknum muni
samþykkja að leitað verði til manna,
sem ekki hafa starfað í kosningabar-
áttunni, vegna ráðherraembætta eða
forystuembætta í flokknum.
Uppreisnarþörf kjósenda
Borgaraflokkurinn hefur frekar
erfiða stöðu gagnvart kjósendum
sínum því fylgið hlýtur hann fyrir
almenna uppreisnarþörf kjósenda
gegn flokkakerfinu og trú þeirra á
þessum nýja flokki, að frá honum
megi búast við góðum verkum. Al-
menn uppreisnarþörf mun ekki ná
að halda flokknum í núverandi fylgi
um langan tíma svo Borgaraflokkur-
inn verður að standa undir þeim
kröfum sem gerðar eru um góð verk
af hans hálfu. Þetta gæti reynst erf-
itt að uppfylla á skömmum tíma fyrir
flokk sem er að byija á núllpunkti.
Flokknum væri mikill styrkur af
því að komast í ríkisstjóm einmitt í
þeim tilgangi að hafa betri stöðu til
þess að reyna að uppfylla einhverjar
þær vonir sem kjósendur hans binda
við þetta nýja afl. Júlíus Sólnes benti
á það í viðtali við DV að augljóst
væri hve Borgaraflokknum væri
mikill akkur í því að komast í ríkis-
stjóm til þess að hafa betri aðstöðu
til þess að ná sínum málum fram.
Albert Guðmundsson hefur hins veg-
ar tekið því frekar fálega að Borg-
araflokkurinn hyggist reyna að
komast í stjóm. Segir Albert að mik-
ið starf sé óunnið við uppbyggingu
flokksins svo það sé alls ekki sjálf-
gefið að það henti flokknum að taka
þátt í erfiðu stjómarsamstarfi nú.
Flokkakerfið riðlast
Hvað hins vegar gerist er erfiðara
að segja. Ljóst er að flokkakerfið á
íslandi er að riðlast. Stjómmálaskýr-
endur hafa oft bent á þetta. Líklegt
má telja að eftir nokkum tíma muni
einhveijir flokkanna sex, sem nú
eiga þingmenn á Alþingi, sameinast.
Stjómmálaskýrendur hafa veðjað á
að flestir flokkanna, eins og við
þekkjum þá í dag, muni hverfa en
bandalög og nýir flokkar taka við.
Þannig telja mjög margir að Borg-
araflokkurinn muni, þegar fram í
sækir, ganga til samstarfs við ein-
hvem hinna flokkanna. Þessi
skoðun er einnig uppi meðal sumra
borgaraflokksmanna. M.a. er rætt
um bandalag með Alþýðuflokki Jóns
Baldvins Hannibalssonar, bandalag
sem væri stór miðjuflokkur með
svipuðum hætti og gerist víða í ná-
grannalöndum okkar.
Sjálfstæðisflokkur og
Borgaraflokkur saman á ný?
Einnig em þeir til sem segja að
Borgaraflokkur og Sjálfetæðisflokk-
ur muni taka upp samstarf. Svo
virðist vera að slíkt samstarf væri
mörgum af stuðningsmönnum Sjálf-
stæðisflokksins vel að skapi, hvort
sem þeir hafa haldið tryggð við sinn
gamla flokk eða hafið stuðning við
Borgaraflokkinn.
Erfitt er þó á þessu stigi að sjá
hvemig af því getur orðið því allir
borgaraflokksmenn sem talað var
við sögðu að slíkt samstarf væri vel-
komið, viðkomandi sjálfetæðismenn
yrðu þá bara að ganga í Borgara-
flokkinn. Nákvæmlega hliðstæð
svör fengust hjá sjálfstæðismönnum.
„Fólkið getur bara komið sér aftur
yfir í sinn gamla flokk,“ sagði einn
af foiystumönnum Sjálfetæðis-
flokksins í Reykjavík.
Stolt og hefndarreiði
Albert Guðmundsson hefur ekki
þótt boðberi nýrra tíma í Sjálfetæðis-
flokknum og sjálfetæðismenn em
ævareiðir vegna útreiðar flokksins í
kosningunum.
Borgaraflokksmenn em á svipað-
an hátt mjög reiðir Sjálfetæðis-
flokknum og Þorsteini Pálssyni.
Hefur sá hroki sem þeim finnst sjálf-
stæðismenn hafa sýnt Borgara-
flokknum ekki bætt úr. Þar er átt
við yfirlýsingar Þorsteins Pálssonar
um að Borgaraflokkurinn sé smá-
flokkur í stíl við Flokk mannsins.
Þá fór yfirlýsing Davíðs Oddssonar
mjög fyrir bijóstið á borgaraflokks-
mönnum en Davíð sagði að stofnun
Borgaraflokksins út frá Sjálfstæðis-
flokknum væri eins og þegar kart-
nögl kvamaðist af fæti. Einnig eru
menn reiðir vegna yfirlýsingar
Sverris Hermannssonar um Glis-
tmpframboð.
Hugsanlegt er því að stolt og
heíndarreiði af beggja hálfú verði til
þess að koma í veg fyrir samstarf
þessara tveggja flokka í náinni fram-
tíð. Að minnsta kosti draga allir
þessir þættir úr líkum á annars hugs-
anlegu samstarfi Sjálfetæðisflokks
og Borgaraflokks.
Stjórnarmyndanir
Það er eindregið álit kunnáttu-
manna í íslenskum stjómmálum að
hafi Sjálfetæðisflokkurinn e'inhvem
áhuga á því að ná fylgi Borgara-
flokksins til sín aftur sé ekkert
vanhugsaðra en það að mynda stjóm
með Alþýðuflokki og Kvennalista.
Þar með sé Borgaraflokkurinn kom-
inn hinum megin við borðið, með
Framsóknarflokki og Alþýðubanda-
lagi og það gefi þeim borgaraflokks-
mönnum mikil tækifæri á því að
byggja sig upp sem svar við Sjálf-
stæðisflokki á villigötum. A.m.k.
sögðust harðlínumenn í röðum
Borgaraflokksins ekkert vilja frekar
en að Sjálfetæðisflokkurinn tæki
þátt í slíkri stjóm.
Þeir borgaraflokksmenn sem hæg-
ar fara í sakimar benda hins vegar
á að margt skynsamlegt væri við það
að fara í stjóm með Sjálfetæðisflokki
og Framsóknarflokki. Liklega væri
með því best sinnt skyldunum við
borgaraleg öfl í landinu.
Ekki er vitað um endanlega af-
stöðu sjálfetæðismanna til þessa
mynsturs. Þeir sjálfstæðismenn sem
rætt var við í gær sögðu augljóst að
þeir væm ekki spenntir fyrir slíku
samstarfi.
Átök framundan
Það er því greinilegt að mikið
átakatímabil er framundan hjá hin-
um nýstofnaða Borgaraflokki.
Viðkvæmar stjómarmyndunarvið-
ræður em að hefjast, en þar mun
ráðast í hvemig aðstöðu flokkurinn
verður til að koma sínum málum
áleiðis á næsta kjörtímabili. Þá er
allt uppbyggingar- og skipulagsstarf
nú að heflast innan flokksins, starf
sem mun að öllum líkindum ráða
miklu um það hvort Borgaraflokkur-
inn, afleiðing rangrar skattaskýrslu,
á möguleika á því að lifa af þær
hremmingar sem framundan em og
verða framtíðarafl í íslenskum
stjómmálum. -ES