Dagblaðið Vísir - DV - 17.02.1990, Blaðsíða 11

LAUGARDAGUR 17. FEBRÚAR 1990.
T
11
Havel til íslands:
Vill heldur skapa
kóng en vera kóngur
Václav Havel og eiginkona hans, Olga Havlova, fædd Splichalova, eftir embættistökuna i desember. Þau giftu sig árið 1964 og hefur hún staðið við hlið
manns síns í gegnum þykkt og þunnt. Ein bóka hans, Bréf til Olgu, er skrifuð í fangelsi og er tileinkuð henni.
Havel nýtur gifurlegra vinsælda í heimalandi sínu og sjást veggspjöld af Rithöfundurinn og andófsmaðurinn Havel áður en hann tók við embætti.
honum víða. Símamyndir Reuter Eftir embættistökuna sést hann vart öðruvísi en klæddur jakkafötum.
Václav Havel, forseti Tékkóslóvak-
íu, kemur til íslands í dag í boöi Þjóö-
leikhússins. Tilefnið er frumsýning
á leikriti hans, Endurbyggingu, sem
hann samdi árið 1987. Forsetinn, sem
fram til þessa hefur verið þekktastur
fyrir leikverk sín og andóf gegn
stjórnvöldum, var stofnandi og tals-
maður mannréttindasamtakanna
Carta 77 og hefur oftsinnis sætt of-
sóknum og fangelsun fyrir skoðanir
sínar. Síðast var hann látinn laus úr
fangelsi í maí sl.
Leikrit hans hafa verið bönnuð í
heimalandinu síðan innrásin var
gerð í Tékkóslóvakíu 1968 en þá kom
hann fram í útvarpi og gagnrýndi
innrásina. Þau hafa verið gefin út
leynilega og smyglað úr landi eftir
alls konar leiðum. Leikritið Endur-
bygging var fyrst frumsýnt í Sviss í
september á síðasta ári en ísland er
annað landið sem tekur verkiö til
sýningar. í Þjóðleikhúsinu mun Ha-
vel sjá þetta verk sitt í fyrsta sinni á
sviði.
Sækist ekki
eftir vegtyllum
Havel er 53 ára gamall og þykir
afar hógvær maður. Hann tók við
forsetaembættinu 29. desember sl.
þrátt fyrir að hann hefði oft lýst því
yfir að hann sæktist ekki eftir veg-
tyllum. í samtali skömmu fyrir kjör-
ið sagði hann: „Ef, guð hjálpi okkur,
það reynist eina þjónustan, sem ég
get veitt landi mínu, að taka við for-
setaembættinu þá mun ég að sjálf-
sögðu gera það.“ Þessi hógværð hans
þykir lýsa manninum vel og hefur
hann sagt að starf for'seta sé tíma-
bundið, einn góðan veðurdag muni
hann snúa sér að sinni eigin köllun,
leikrituninni. Það voru einmitt leik-
rit hans sem meðal annars kyntu
undir frelsishugmyndir í Tékkósló-
vakíu á sjöunda áratugnum sem
blómstruðu vorið 1968 en voru síðan
kæfðar með innrás Sovétríkjanna 20.
ágúst 1968.
Leikhúsið
við grindverkið
Hann fæddist í Prag þann 5. októb-
er 1936. Foreldrar hans voru vel
stæðir, betri borgarar í Tékkóslóvak-
íu og skorti hann ekkert í uppvextin-
um. Þegar kommúnistar komust til
valda áriö 1948 var íjölskylduauður-
inn gerður upptækur. Fimmtán ára
gamall, árið 1951, hóf hann störf á
efnafræðistofu og gekk samhliða því
í kvöldskóla. Hann byrjaði á fullu í
námi í tækniháskólanum í Prag 1955
en hvarf frá því tveimur árum síðar
þegar hann gekk í herinn. Herþjón-
ustu gegndi hann í tvö ár og að henni
lokinni hóf hann störf við ABC-leik-
húsið í Prag. Árið 1961 hóf hann störf
sem leiklistar- og bókmenntaráðu-
nautur við framsækna leikhúsið,
„Leikhúsið við grindverkið", og var
þar til 1968. „Leikhúsið við grind-
verkið" færði upp nokkur verka
Havels áður en höftin voru sett á.
Sterk
bókmenntahefð
Jón R. Gunnarsson, lektor við Há-
skóla íslands, hefur þýtt þrjú leikrit
eftir Havel, Mótmælin, Viðtalið og
nú síðast Endurbyggingu. Jón var
við nám í samanburðarmálfræði í
Prag á árunum 1960-62 og lýsir þeim
árum sem tímum umburðarlyndis,
miðað við það sem síöar varð, og
uppbyggingar í Tékkóslóvakíu. Mjög
sterk bókmenntahefð er í landinu og
því ekkert skrítið að margrir sam-
starfsmenn Havels eru skáld og rit-
höfundar, segir Jón.
Tékkar líkir
Norðurlandabúum
„Mér hafa alltaf fundist Tékkar
mjög líkir Norðurlandabúum og þá
sérstaklega Dönum. Kímnigáfa
þeirra er svipuð og þjóðfélagið er til-
tölulega stéttlaust líkt og á Norður-
löndum, andstætt því sem gerist víð-
ar annars staðar í A-Evrópu,“ segir
Jón R. Gunnarsson. „Almenningur
er vel menntaður og upplýstur, lestr-
arkunnátta mjög góð og því hafa bók-
menntir andófsmanna höfðað mjög
sterkt til fjöldans. Þegar ég var við
nám þarna þekktu flestir eitthvað til
íslands, þorskastríðið, Nonni og
Manni og eldfjöllin og fleira mætti
nefna. Þjóðemiskennd Tékka er ekki
ólík okkar, það er að segja að land
þeirra er eins og lítil eyja, umkringt
stórþjóðum, en þeir vilja hafa áhrif
á heiminn í kringum sig. Þeir halda
fast í tungumál sitt, eru miklir mál-
hreinsunarmenn og smíða tékknesk
orð yfir allmörg hugtök í stað þess
að taka upp erlend heiti.“
Neitaði að
fara í útlegð
Jón hefur fylgst grannt með þróun
mála í Tékkóslóvakíu í gegnum árin.
Margir rithöfundar fluttust úr landi
eftir innrásina, aðallega til Vínar og
Rómar, og stjórnuðu andófi þaðan.
Havel var boðinn farmiði til Austur-
ríkis - aðra leiðina - en hann afþakk-
aði. í stað þess tók hann að sér ýmis
verkamannastörf, meðal annars í
bruggverksmiðju í Prag.
Meinleysislegir
andófsmenn
í leikritinu Viðtalinu er einmitt
aðalpersónan rithöfundur sem settur
hefur verið í vinnu í brugghúsi. For-
stjórinn kallar hann til sín og í sam-
tah þeirra kemur fram að yfirmaður-
inn telur hlutskipti sitt engu betra.
„Rithöfundurinn í leikritinu er
náttúrlega Havel sjálfur. Það er áber-
andi að andófsmaðurinn er afar hóg-
vær og meinleysislegur maður og
enginn hryðjuverkamaður. Þetta er
hin dæmigerða andhetja sem er ríkj-
andi í verkum Havels. Enginn hetju-
skapur einkennir hann heldur allt
að því feimni," segir Jón.
Samviskuátök
í leikritinu Mótmælunum hittast
tveir rithöfundar, annar er í náðinni
hjá stjórnvöldum en hinn ekki. Þeir
höfðu varið samherjar í vorinu í Prag
árið ’68 en leiðir skilið þegar annar
gekk á mála hjá valdhöfum. Sá kvelst
af samviskubiti og vill gefa andófs-
mönnum peninga en ekki skrifa und-
ir mótmælaskjalið. Að lokum flytur
hann heljarmikla ræðu sem réttlætir
afstöðu hans. „Svona samviskuátök
eru dæmigerð fyrir Havel en hann
málar aldrei í hvítu og svörtu," segir
Jón. „Það er spurning um mörg leik-
rita Havels hvort þau halda gildi sínu
eftir að breytingar hafa orðið í
Tékkóslóvakíu. En í Endurbyggingu
tekur hann öðruvísi á málunum, þar
er ástandið í Tékkóslóvakíu frekar
aukaatriði og atburðarásina má
heimfæra alls staðar. Annars vegar
er ofbeldið og hins vegar þetta kyrrl-
áta ofbeldi, það er að segja valdið sem
snýst gegn fólki. Fólkið bregst síðan
við á sundurleitan hátt, sumir hálf-
partinn, aðrir eru klofnir af sam-
visku, enn aðrir snúast gegn því.
Havel hefur alltaf verið andsnúinn
ofbeldi í hvaða mynd sem er og það
er rauði þráðurinn í verkum hans.“
X
Metur rithöfunda-
ferii sinn mikils
Það hefur verið sagt að Havel
mundi kjósa nóbelsverðlaunin í bók-
menntum fram yfir friðarverðlaun
Nóbels, svo alvarlega tekur hann rit-
höfundarferil sinn frekar en stjórn-
málaferil. Hann nýtur gífurlegrar
hylli í heimalandi sínu og stappar
það nærri persónudýrkun. Sjálfur
segist hann fremur vilja skapa kon- •
ung en vera það sjálfur.
Heimildir Reuter, NTB og fleiri.