Dagblaðið Vísir - DV - 27.12.1991, Blaðsíða 1
Fátt er fallegra en litadýrðin á höfuðborgarsvæðinu á gamlárskvöld ef veðrið er gott.
Flugeldar:
1500 ára gömul saga
Það voru Kínverjar sem fundu
upp púðrið, sem er aðalefnið í flug-
elda, fyrir meira en 15 öldum. í
fyrstu púðurblöndum voru saltpét-
ur, brennisteinn og viðarkol. Talið
er að efnið hafi verið uppgötvað
fyrir slysni. Eldsmiður hafi verið í
leit að eldgjafa og dottið niður á
blönduna. Þannig hafa margar af
meiri uppfinningum sögunnar
komið tfl, af hreinni slysni. Kín-
veijar voru fljótir að sjá fyrir nota-
gfldi púðurs til ýmissa verka. Mest
fóru þeir í gerð flugelda sem þeir
notuðu ýmist til gamans eða þá tfl
merkjasendinga. Það voru hins
vegar arabar sem uppgötvuöu
notagildi púðurs til vopnafram-
leiðslu.
Til eru heimildir um að arabar
hafi lært að hagnýta sér púður til
flugeldagerðar strax á 8. öld eftir
Krist og tfl vopnagerðar í upphafi
14. aldar. Flugelda notuðu arabar
óspart tfl skemmtana og viö hátíð-
leg tilefni eða þegar sigrum í styij-
öldum var fagnað. Þeir sáu og fyrir
áhrifamátt flugelda í styrjöldum
við nágrannaþjóðir sínar. Öflugir
flugeldar voru notaðir til að skjóta
andstæðingunum skelk í bringu og
lama baráttuþrek þeirra. Hlutverk
þeirra var svo mikflvægt að í hverj-
um her var sérstakur flugelda-
meistari sem stjómaði þessu hem-
aðartæki.
Sennilega hefur flugeldatæknin
borist til Evrópubúa frá aröbum
eða jafnvel Grikkjum. Flugeldar
náðu þó ekki almennum vinsæld-
um í Evrópu fyrr en í upphafi 18.
aldar. Það voru voldugustu hem-
aðarveldin á þeim tíma sem juku á
glæsileik sinn með veglegum flug-
eldasýningum. Tfl dæmis er getið
í heimfldum um stórkostlegar flug-
eldasýningar við Versah rétt við
Parísarborg í byijun aldarinnar. Á
svipuðum tíma voru gefnar út
fræðibækur um flugelda, en höf-
undur þeirra var Frakkinn A.F.
De Frezier.
Á þessum tímum urðu miklar
framfarir við gerð flugelda og á
fyrsta aldarfjórðungi 19. aldar
lærðu menn aö búa tfl flugelda með
fjölmörgum httilbrigðum. Árið
1854 kom út tímamótaverk um flug-
elda eftir fransmanninn F.M.
Chertier en það rit var langt á und-
an sinni samtíð. Þar voru kynntar
uppgötvanir á nýjum efnum tfl að
ná fram marghtri ljósadýrð. í kjölf-
ar þessa er getið glæsflegra flug-
eldasýninga viö Crystal Palace í
Bretaveldi og er þá tahð að flugeld-
ar hafi verið búnir að ná almenn-
um vinsældum og flugeldagerð
orðin virt atvinnugrein. Flugelda-
notkunin þá var þó ekkert á við það
sem nú tíðkast.
Fyrst er getið um notkun flugeida
á Norðurlöndum í Lárentínusar-
sögu frá því um árið 1300. Sagan
greinir frá Þrándi nokkrum sem
var sprengisérfræðingur Noregs-
konungs. Hann bjó tfl það sem kafl-
að var herbrestur en það var risa-
stór hvellsprengja. Þessi gríðarm-
ikla bomba var jafnvel kraftmeiri
en Þrándur hafði ætlað sér. Hún
var sprengd í höU konungs á jólum
og átti að vera mönnum tfl
skemmtunar en hermt er að fjöldi
manns hafi faUið í öngvit af
hræðslu við hvelhnn.
Lítið er að flnna í heimfldum um
það hvenær. flugeldar bárust hing-
að til lands. Neyðarblys náðu þó
fljótt útbreiðslu í skipum og bátum
eftir að þau komu á markað. Eftir
að flugeldanotkun varð almenn hér
á landi er eftir því tekið hve íslend-
ingar eru duglegir að skjóta upp
flugeldum. Flestir taka þátt í þessu
æði enda er þeim fjármunum, sem
eytt er í flugelda, varið í góð mál-
efni. Samviskan er því góð þó
nokkrir þúsundkallar renni í flug-
eldakaup. Á ári hveiju kaupa ís-
lendingar ekki minna en 100 tonn
af flugeldum eða hátt í 'A kg á hvert
mannsbarn í landinu. Það geta ekki
verið margar þjóðir sem kaupa jafn
mikið af flugeldum og slá Islend-
ingar þar eflaust enn eitt metið, sé
miðað við höfðatölu.
-ÍS