Dagur - 03.02.1944, Blaðsíða 2

2
DAGUR
Fimmtudaginn 3. febrúar 1944
LITIÐ UM ÖXL í SJÁLFSTÆÐISMÁLINU
,,Alþýðumaðurinn“ er við og
við að stinga niður penna um
sjálfstæðismálið, og öll eru þau
skrif blaðsins á eina lund. Það
telur Alþingi vera á örgustu
villigötum í málinu, þar sem
þingið ætli að afgreiða skilnað
og lýðveldisstjórnarskrá strax á
næsta sumri, en bíða ekki með
það þangað til einhvern tíma
síðar. Um þetta ,,óðagot“ fer
Alþm. hinum hörðustu orðum
og stendur á blístri af vandlæt-
ingasemi.
í 4. tölubl. Alþm. þ. á. er for-
ustugrein undir fyrirsögninni
„Sporin hræða“. Fjallar hún
nokkuð um þá uppástungu rík-
isstjóra að stofna til þjóðfundar
í vor, er taki sjálfstæðismálið til
meðferðar. Kallar blaðið uppá-
stunguna „aðvörun" til Alþing-
is og endar mál sitt á þessa leið:
„Það (þ. e. aðvörunin) er enn
ein sönnun þess, sem Alþýðufl.
og margir af mætustu mönnum
þjóðarinnar með honum hafa
haldið fram, að sú leið, sem óða-
gotsmennirnir í skilnaðarmálinu
hafa ákveðið að fara, er óhyggi-
leg og ekki sæmandi lýðræðis-
þjóð. Hún er eftiröpun of vinnu-
brögðum einræðisþjóðanna, sem
ekki virða samninga og viður-
kenna ekki hugtökin mannúð og
siðgæði í viðskiptum".
Fyrst er nú hér við að athuga,
að það er villandi að bendla Al-
þýðuflokkinn í heild við þver-
girðingsháttinn í skilnaðarmál-
inu. T. d. má benda a, að sá mað-
urinn, sem ber einna hæst í
flokknum, HaraldurGuðmunds-
son, mun að öllu laus við þver-
girðinginn og tilheyrir því
„óðagotsmönnunum", sem Al-
þýðum. kallar svo. Svipað má
víst segja um Ásgeir Ásgeirsson
og einhverja fleiri af fyrirmönn-
um Alþýðuflokksins.
Til þess að færa sönnur á að
hér sé rétt frá skýrt um afstöðu.
Haralds Guðmundssonar í sjálf-
stæðismálinu, skal hér vitnað í
þingræðu, er hann flutti nýlega.
Honum farast þar m. a. orð á
þessa leið:
Eg skal gera grein fyrir því
hvers vegna eg tel rétt að miða
gildistöku sambandsslita og lýð-
veldisstofnunar við 17. júní.
Eg tel að meginástæðan til
þess, að sambandslögin voru
samþykkt hér 1918, hafi verið
sú, að með þeim fengu íslend-
ingar skýlausan rétt eftir árslok
1943 til þess að taka öll sín mál
í eigin hendur. Að vísu er mér
ljóst, að agnúar voru hér á, þar
sem voru uppsagnarskilyrði 18.
gr. sambandslaganna.
Fyrir liggja margsinnis ítrekað-
ar viljayfirlýsingar um uppsögn
af okkar hálfu, jafnskjótt og
samningstímabilið væri útrunn-
ið. Minni eg á samþykktirnar á
Alþingi 1928 og 1937. Einnig
samþykktina í apríl 1940 um að
taka þá í okkar hendur meðferð
allra okkar mála. Um allt þetta
var fullkomin eining....... Þá
samþykkti Alþingi 17. maí 1941
að lýsa yfir því, að það telur ís-
land hafa öðlast rétt til fullra
sambandsslita við Danmörku, að
af íslands hálfu verði ekki um
að ræða endumýjun á sambands- !
lagasáttmálanum, að sambands-
slitum verði ekki frestað lengur
'en til styrjaldarloka, og að það
sé vilji Alþingis, að lýðveldi
verði stofnað á íslandi jafnskjótt
og sambandinu við Danmörku
verði formlega slitið.
Um þetta voru allir sammála
.... En höfum við haft fullan
rétt 1941, leikur ekki á tveim
tungum, að því fremur er rétt-
urinn ótvíræður nú, eftir þrjú
ár að samningstímabil sam-
bandslaganna er á enda. . . . Að
við séum að framkvæma ein-
hvern „hraðskilnað“, fæ eg ekki
skilið. Fæ ekki séð annað en til-
lögurnar nú um sambandsslit og
lýðveldisstofnun eigi síðar en 17.
/júní næstkomandi séu beint og
rökrétt áframhald af aðgerðum
Alþingis fram til þessa og sé
enga ástæðu til að hvika frá því.
Á þenna hátt talar Haraldur
Guðmundsson um sambandsslit-
in og lýðveldisstofnunina, og
hann er ekkert myrkur í máli.
Það leynir sér ekki, að hann er
undrandi yfir hviklyndi ýmsra
samflokksmanna sinna í sjálf-
stæðismálinu, þó að hann fari
um það vægum orðum af skiljan-
legum ástæðum. Geta má nærri,
hvort H. G. stendur einn uppi í
Alþýðuflokknum með skoðanir
sínar á málinu.
Eins og H. G. tekur frarn,
voru allir flokkar sammála í
sjálfstæðismálinu á árunum 1940
til 1942. Þegar litið er um öxl
til þessara ára, kemur meira að
segja í ljós, að Alþýðuflokkurinn
var einna skeleggastur og orð-
hvatastur um málið á þessum ár-
um. Má færa ýms dæmi þessu til
sönnunar. Hér skulu nokkur slík
dæmi nefnd:
í marzlok 1942 segir Alþýðu-
blaðið: „Alþýðuflokkurinn hefir
I alltaf verið og er alltaf reiðubú-
inn til þess að taka sjálfstæðis-
málið upp til fullnaðarafgreiðslu
í samvinnu við aðra flokka. —
Og ef Framsóknarflokkurinn og
Sjálfstæðisflokkurinn eru þeirr-
ar skoðunar, að engin ástæða sé
lengur til að fresta því — þá
stendur ekki á AlþfL. Hann er
reiðubúinn“.
í apríllok 1942 skýrir Alþbl.
frá því eða gefur í skyn, að Al-
þýðufl. hafi 1941 verið „reiðubú-
inn“, en þá hafi staðið á Fram-
sóknarfl. Jafnframt vitnar blaðið
þá í tillögur Ásgeirs Ásgeirsson-
ar í stjómarskrárnefnd, en þær
hnigu að því, að Alþingi af-
greiddi sjálfstæðismálið endan-
lega á haustþinginu 1942. Um
þetta segir Alþýðublaðið:
„Um þessa lausn málsins ættu
allir þeir flokkar að geta samein-
ast, sem meina nokkuð með því,
að þeir vilji flýta lausn sjálfstæð-
ismálsins eins og kostur er á úr
því sem komið er“.
Síðan er Alþbl. við og við að
minnast á sjálfstæðismálið og
alltaf í þeim sama tón að sjálf-
sagt sé að hraða fullnaðaraf-
greiðslu þess. Þann 12. júní 1942
segir í grein í blaðinu, að það
eigi að „ganga hreint til verks“
um lausn sjálfstæðismálsins, og
telur blaðið það „gleðiefni", að
meiri hluti Álþingis hafi orðið
ásáttur um að ljúka því á því ári
(1942) og það verði þjóðinni „til
sóma“. Ennfremur segir svo: „En
fari allt á annan veg en við von-
um, þá verða þó þessar ákvarð-
anir okkar sams konar leiðarljós
og uppörvun og Eiðsvallafund-
urinn var Norðmönnum í nær-
fellt heila öld“.
Þann 2. ágúst 1942 birtir blað-
ið viðtal við formann Alþýðu-
flokksins, Stefán Jóh. Stefánsson,
um verkefni hins væntanlega
þings, og í því viðtali telur hann
lausn sjálfstæðismálsins standa
SÖGN OG SAGA
-------Þjóðfræðaþættir „Dags“------------
Herthu-strandið 1888. (Framhald).
sem fólkið þar gat framast í té látið. — Hins vegar var það fyrir-
sjáanlegt, að þar gætu þeir ekki dvalist til lengdar sökum ónógs
húsrúms. — Þeir dvöldust þar samt þann dag og hinn næsta. Voru
þeir þá orðnir hressir og höfðu náð sér að mestu eftir hrakninginn
og volkið. — Stórhríðin hélzt, en veðrið lægði nokkuð, og á þriðja
degi varð það að ráði að Júlíus bóndi fylgdi skipbrotsmönnunum
öllum yfir Víkurbyrðu, — fjallið milli Hvanndaladals (Hvanna-
dals?) og Víkurdals, — að Vík í Héðinsfirði.
Þegar þessir atburðir gerðust, bjó í Vík Björn Þorleifsson bónda
í Stórholti, Jónssonar. — Björn hafði áður um langt skeið búið
rausnarbúi í Stórholti, en var nú nýlega fluttur að Vík.2) Var þar
margt manna í heimili og húsakynni góð, því þar var stórt timb-
urhús, er Steinn Jónsson skipstj. hafði byggt þar. Þar var þeim
skipbrotsmönnum vel tekið og dvöldu þeir í Vík þar til þeir voru
fluttir þaðan til Eyjafjarðar, svo sem síðar verður greint. — Eigi
höfðu þeir Herthumenn bjargað neinu af fatnaði sínum af skip-
brotinu.
Á miðvikudagsmorguninn sama og Hertha strandaði, vaknaði
fólkið í Vík við það að komin var stórhríð. — Sauðfé var allt úti
og óvíst, og fóru karlmenn þegar að hyggja að fénu. Sögumaður
a) Meðal bama Bjöms er Kristinn gullsmiður á Siglufirði. Dætur hans
voru Halldóra kona sögumanns míns og Kristin kona Sveins Péturssonar í
Bakka, Siglufirði, báðar látnar. „
fyrir dyrum. Um það farast for-
manni flokksins svo orð m. a.:
„Þess er fastlega að vænta, að
allir flokkar á Alþingi standi ein-
huga um lausn þessa máls“.
Eins og kunnugt er, varð ekki
af endanlegri afgreiðslu sjálf-
stæðismálsins á sumarþinginu
1942. í sept. þ. á. ræðir Alþbl.
um þessi afdrif málsins, segir, að
þau „hljóti að valda nokkrum
vonbrigðum meðal þjóðarinnar"
og endar mál sitt á þessa leið:
„Og þó að ekki hafi nú tekizt
að ná því marki í bili, sem fyrir-
hugað var í sjálfstæðismálinu á
hinu nýafstaðna þingi mun eng-
inn flokkur auka álit sitt hjá
þjóðinni með því að skerast úr
leik í því máli. Þjóðin lítur á
sjálfstæðismálið, sem hafið yfir
allan flokkaríg og heimtar undir-
hyggjulausa og einlæga sam-
vinnu allra flokka um það“.
Af öllum þessum tilvitnunum
í aðalmálgagn Alþýðuflokksins
er það ljóst, að forráðamenn
folkksins voru óðfúsir til skiln-
aðar við Dani og lýðveldismynd-
unar nokkrum mánuðum áður
en sambandslagatíminn var lið-
inn, og skorti þá ekki eggjunar-
orð frá þeirra hendi um að
„ganga hreint til verks", Al-
þýðuflokkurinn væri alltaf
„reiðubúinn“, en jafnframt skýt-
ur upp nokkurri tortryggni um
það í Alþýðublaðinu, að hinir
flokkamir muni ekki standa fast
í ístaðinu, þegar um hraðfara
lausn sjálfstæðismálsins sé að
ræða. Þegar svo úrslit málsins
farast fyrir á árinu 1942, brýnir
Alþýðubl. aðra flokka á því, að
hér sé aðeins um augnablikstöf
að ræða, og að hver sá flokkur,
sém skerist úr leik, þegar þráð-
urinn verði tekinn upp á nýjan
leik, megi vænta þess að bíða
álitshnekki meðal þjóðarinnar.
Nú geta menn borið allt þetta
saman við núverandi kenningar
blaða Alþýðuflokksins og ýmsra
foringja flokksins, sem hæst lét í
áður um hraðskilnað. Meiri kú-
vending, en þeir hafa sýnt í sjálf-
stæðismálinu, er ekki hugsanleg
og mun aldrei fyrr hafa fyrir
komið í nokkm máli hér á landi.
Nú stritast þeir við að rífa allt
niður, er þeir áður héldu fram.
Þessi snöggu pólitísku veðra-
brigði hafa vakið furðu um allt
land. Menn spyrja um ástæðuna,
en frestunarmenn verjast allra
frétta annarra en þeirra, að allt
þeirra framferði og allt þeirra tal
hafi á undanförnum árum verið
ódrengskapur, ókurteisi og lög-
leysur, eða eins og „Alþýðumað-
urinn“ orðar það: að sú leið, sem
þeir völdu sér í skilnaðarmálinu
1942, hafi verið „óhyggileg og
ekki sæmandi lýðræðisþjóð",
hún hafi verið „eftiröpun af
vinnubrögðum einræðisþjóð-
anna, sem ekki virða samninga
og viðurkenna ekki hugtökin
mannúð og siðgæði í viðskipt-
um“.
minn, Sigurður Guðmundsson, var þar þá vinnumaður. Hann,
ásamt einhverjum fleiri karlmönnum þar, fór norður með sjón-
um út frá Vík. Er þeir komu út undir landsendann Víkurmegin,
sáu þeir þar ýmis konar rekald á floti, en brim var mikið svo að
það náði eigi að festa á fjöru. Safnaðist það í hrannir norðan und-
ir klettatöngum í ströndinni, dróst svo fram fyrir þær og rak sí-
fellt lengra inn með ströndinni. Töldu þeir sig sjá öll merki þess,
að skip hefði farist lengra út með landinu, en eigi gátu þeir neitt
vitað, hvaða skip það hefði verið. Þeim þótti eigi tilhættandi að
fara út yfir Hvanndalaskriður vegna snjóflóðahættu. Þó fór Sig-
urður, sem var afburða léttleikamaður og brattgengur, nokkuð
út í skriðurnar, en eigi varð hann neins frekara vís. — Þá var kl.
um 11 er þeir Víkurmenn voru þarna út frá. Sneru þeir svo heim
að Vík með það er þeir fundu af fé. Stóðst það mjög á endum að
þeir komu heim og að strandgóssið tók að reka inn á Víkursand-
inn, bæði brakið úr skipinu og farmurinn, m. a. tólg, smjörkútar
og gærur, svo og brotnar kjöttunnur, en af vörunum var megin
hlutinn ónýtur og allt stórskemmt.
Björn bóndi ákvað þegar að senda mann til Siglufjarðar að
tilkynna hreppstjóra strandið. Þá var hreppstjóri í Hvanneyrar-
jjreppi Jóhann Jónsson í Höfn. — Sigurður Guðmundsson var
svo sendur, en eigi þótti ráð að hann færi skemmmstu leiðina, yfir
Hestsskarð, því að þar er mjög snjóflóðahætt. Skyldi hann fara
Hólsskarð, en er hann kom að Möðruvöllum, var stórhríðin svo
mikil, að fólkið aftók að sleppa honum áleiðis á fjallið, og sneri
hann þar aftur.
Stórhríðin hélzt í fimm daga. Birti þá upp og gerði sæmilegt
veður. Skipverjamir af Herthu dvöldu í Vík um vikutíma meðan
hríðin stóð og brim lægði. — Rómaði Petersen skipstjóri ávallt
(Framhald).