Dagur - 01.06.1955, Blaðsíða 2

2
D AGUR
Miðvikudaginn 1. júní 1955
Lizzie áttræð
Jarðræktarlög og húsagerðarsam-
þykktir 10 ára
Hinn 8. maí s.l. átti frú I/izzie
Þórarinsson, húsfreyja á Hall-
dórsstöðum í Laxárdal, áttræðis-
afmæli. Jafnframt því, sem hún
er ein hin ágætasta kona sinnar
samtíðar, er hún söguhetja í einu
því undursamlegasta ævintýri,
sem samtíðarmenn hennar bekkja.
Frú Lizzie er fædd í Fifeshire
í Skotlanudi. Faðir hennar, Willi-
am Grand var veiðivörður. Fluttist
hann seinna til Leith og var þar
skólaumsjónarmaður um skeið —
Móðir hennar, frú Grand, var mik-
il skapfestu- og dugnaðarkona.
Var æskuheimili Lizziear mótað
af trúrækni og sterkum heimilis-
háttum. Forfeður hennar höfðu
verið bændur í hálöndum Skot-
lands. Tveir voru bræður frú
Lizziear. Voru þeir í brezka
hemum; tók annar þátt í Búastríð-
inu, hinn í heimsstyrjöldinni 1914
—18. Barðist hann á vesturvíg-
stöðvunum og lenti þá í þeirri
raun að standa einn eftir, er her-
deild hans hafði verið Stráfelld að
síðasta manni.
A bamsaldri kynntist Lizzie
bóndasyni frá Islandi, sem leitaði
sér frama og þekkingar í Skotlundi.
Hann hét Páll Þórarinsson frá
Halldkórsstöðum í Laxárdal Af
tilviljun bar fundum þeirra saman.
Páll var að eðlisfari hlédrægur,
dulur og mun hafa fundið allsárt
til einstæðingsskapar að mestu
mállaus í erlendri r.tórborg. Varð
hið undurfagra, sjö ára gamla mey-
barn athvarf hans og stoð og
kenndi honum tungu þjóðar sinn-
ar. Leiddu kynni þeirra til margra
ára bréfaskipta og síðar til þess að
með þeim tókust heitar ástir. Gift-
ust þau hinn 3. júní 1894 cg fór
brúðkaupið fram i Edinborg. Var
brúðurin 19 ára, en brúðguminn
37. • ■
Með manni sínum fluttist Lizzie
til Islands þegar eftir brúðkaupið
og gerðist húsfreyja á Halldórs-
stöðum, og er hún það enn. Ekki
þarf getum að þvi að leiða, hvílík
viðbrigði voru fyrir hana að koma
til Islands frá Edínborg, einni feg-
urstu borg Evrópu. Hún var mál-
laus á íslenzka tungu og þekkti
engan utan mann sinn. Hún var að
eðlisfari glaðlynd og gefin fyrir
margmenni, en settist nú að í af-
skekktri sveit í einu snjóþyngsta
héraði Islands. Mun hún hin
fyrstu árin hér hafa átt margar
erfiðar stundir. Hins vegar vakti
koma hennar ekki litla athygli.
Hún var §a?dd ágætum gáíum,
glaðvær og átsúðleg í vðmóti, bjó
yfir græzkulausri, ósvikinni liímni-
gáfu, barnelsk og brjóstgóð. Hún
hafði tiginmannlegan yndisþokka
og var ein fegursta kona, er menn
höfðu augum litið. Þá hafði hún
söngrödd svo fagra, að fáar hafa
heyrzt fegri hérlendis. Hún hlaut
því virðingu og aðdáun allra, sem
sáu hana og kynntust henni. Og
þegar ís hinna fyrstu ára var brot-
inn, samlagaðist hún svo umhverfi
sínu og samtíð, án þess þó að glata
nokkru af hinum skozka persónu-
leika sínum, að á betra varð ekki
kosið. í rúmlega 60 ár er hún búin
að skipa sæti hinnar þingeysku
húsmóður, svo sem fegurst og bezt
verður á kosið.
Tvo syni eignuðust Lizzie og
Páll, William Francis og Þór. Þeir
eru ágætum hæfileikum búnir og
búa á Halldórsstöðum. Fóstur-
dóttir þeirra er Alfheiður Guð-
laugsdóttir.
Mann sinn missti Lizzie í há-
aldraðan fyrir fáum árum.
Ekki er að efa, að frú Lizzie
hefð verið mikill vegur vís hefði
hún kosið sönghallir og söngleikja-
svið að vettvangi. Svo kostamikil
vat söngrödd hennar og hæfileikar
ótVíræðir. Hversu ólík 'hefðu þá
ekki kjör hennar orðið. I stað þess
hljómaði söngur hennar í baðstofu-
húsum og stofum, í þröngum sam-
komuhúsum og köldum kirkjum
Þingeyjarsýslu. Þegar er menn
vissu hvilík söngkona hún var leit-
uðu menn fulltingis hennar og fyr-
irgreiðslu. Og fórnfýsi og stuðning-
ur við hvert það mál, er til mann-
bóta og mannheilla var hugsað, var
í hlutfalli við aðra sðliskosti
hennar. Margir urðu til þess að
veita henni uppörfun á hinni grýttu
listabraut. Snemma á árum kynnt-
ist frú Lizzie séra Matthíasi Joch-
umssyni og heimili hans á Akur-
eyri. Var það henni mikill styrkur.
Hið mikla skáld og börn hans
skyldu að þar fór listakona af guðs
náð. Kom og séra Matthías í heim-
sókn til hennar að Halldórsstöð-
um. Fjölmargir aðrir ágætir menn
og konur studdu hana af alhug
með skilningi sinum og hrifnæmi.
Enginn veit nú hversu oft og
mörgum sinnum hún skemmti með
söng sínum á smærri og stærri
mannamótum, einkum innan hér-
aðs, en einnig utan, og hversu oft
hún sýndi samúð sína á sorgar-
stundum í heimahúsum og kirkjum
með hinni undurfögru söngrödd.
Einnig tók hún þátt i söngkórum í
sýslunni. Veiður aldrei að verð-
leikum metið hve hún lyfti söng-
menningu samtíðar sinnar með tig-
inmannlegu fordæmi hins óþreyt-
andi liðsmanns.
Söngdísin var frú Lizzie náðug.
Lengi hélt hún yndisleik raddar
sinnar. Og enn, nú á áttræðisaf-
mæli hennar, þegar hún reis úr
sæti til þess að þakka viunm sín-
um ástúðleg orð þeirra og kvöld-
bjarminn sló birtu á andlit hennar,
gaf þar að líta yndisþokka, sem
ekki stóð í hlutfalli við árafjölda
lífsreyndrar, aldurhniginnar konu.
Sveitungar hennar og vinir söfn-
uðust saman á heimili hennar af-
mælisdaginn til þess að votta
henni virðingu sína og ást, og
þakka langa samfylgd. Þágu þeir
rausnarlegar veitingar. Margar
ræðpr voru fluttai og Áskell
Snorrason, tónskáld á Akureyri,
stjórnaði söng. Ein vinkona Lizz-
iear, sem þekkir hana vel, lýsti á
fagran hátt hvernig hún hefði ver-
ið „tveggja heima barn“, átt tvö
þjóðerni og reynzt báðum trú og
tvenns konar skyldur, skvldurnar
við listeðlið og þroska þess og
skyldurnar við húsmóðurstörfin.
Hin gáfaða og drenglynda sambýl-
iskona hennar, í 61 ár, Bergþóra
Magnúsdóttir húsfreyja á Hall-
dórsstöðum, sagði frá því, er hún
daginn áður var að undirbúa mót-
töku gestanna með frú Lizzie og
varð þá að orði: „Nú vantar ekkert
nema brezka fánann.“ Lizzie svar-
aðii: „Það gerir ekkert, eg er orðin
íslenzk."
Onnur sambýliskona frá Lizziear,
Kilfonna Magnúsdóttir, átti einnig
afmæli þennan dag. Var þess
minnst og henni þökkuð sú aðstoð,
er hún hefur veitt hinni ástsælu
listakonu með því að aðstoða hana
við fjölmörg tækifæri, en hún leik-
ur á orgel.
„Eg er orðin íslenzk,“ sagði frú
Lizzie. Öll íslenzka þjóðin stendur
í þakkarskuld við hana fyrir þá
stóru fórn, er hún færði, er hún gaf
henni sjálfa sig. Enginn getur gefið
meira. Og fáar konur hafa borið
betur hinn fagra, íslenzka þjóðbún-
ing en hún.
En þegar eg nú skrifa þessar
línur og renni huganum yfir fjöl-
margar minningar um kynni mín
við frú Lizzie, ber tvennt hæst:
Það er þegar eg unglingur að aldri
og barn að þroska, heyrði hana í
fyrsta sinn hefja söng sinn með
hinni fögru hendingu og tignu lag-
linu; „Friðarins guð, hin hæsta
hugsjón mín....“.~Þá snerti hún
hjarta mitt svo að aldrei hefur
gleymzt. En einkum þó er mér hún
minnisstæð, er eg fyrr og seinna
heyrði hana syngja:
Home sweet home, sweet home.
There’s no place like home,
oh, there is no place like home“.
Páll H. Jónsson.
Gúmmílím
og bæfur
Véla- og búsáhaldadeild.
Fundur
verður haldinn að Sólgarði
sunnudaginn 5 júní n.k. kl.
2 e.h. Áríðandi mál til um-
ræðu. Greiddur verður jarð-
ræktarstyrkur.
BúnaðarjélagSaurbæjarhr.
Frá garðyrkjunni
í Laugarbrekku
Plöntusala við Eiðsvöll á
morgun eftir kl. 9. Aðallega
nýjar tegundir.
Raflagnateikningar
RAl'ORKA II. F.
Brekkug.JJ — Sími 2257
Húsmæður athugið!
Hverskonar viðgerðir á
heimilistækjum fljótt og
vel af hendi leystar. Sækj-
um heim og sendurn.
RAFORKA H.F.
Brekkug. 13 — Sími 2257
JEPPI
lítið keyrður, til sölu. —
Hagstætt verð.
" Afgr. vísar á.
Agætur jeppi
er til sölu og sýnis við Þór-
unnarstræti 97 Ak.
Svanberg Sigurgeirsson
Laxveiðimenn og
bifreiðastjórar!
PÓLAROID-gleraugun
em nú loksins komin aftur!
Þeir, sem átt hafa Pólaroid
gleraugu kaupa aldrei aðrar
gerðir. Takmarkaðar birgðir.
Sendum gegn póstkröfu.
BRYNJ. SVEINSSON H.F.
Barnakerra
óskast til kaups ,m\-í55
Afgr. vísar á.
Nú er liðinn áratugur síðan
samþykkt voru jarðræktar- og
húsagerðarlög. Þau mörkuðu tíma-
mót í sögu landbúnaðarins
og miðuðu að því að
enginn bóndi á Islandi þyrfti að
taka hey af óræktuðu og óvéltæku
landi. Jarðræktarsambönd og jarð-
ræktarfélög hafa unnið að aukinni
jarðrækt og lyft Grettistaki á því
sviði. Það var eins og nýjum lífs-
anda hefði verið blásið í landbún-
aðinn, svo stórstígar hafa fram-
kvæmdirnar verið.
Segja má að fólkið væri farið að
þyrpast burtu úr sveitunum, í leit
þeirra lífskjara, er sveitirnar höfðu
ekki. Um það má deila, hvort
skrefið með þessum lögum, hafi
verið stigið af stutt, þrátt fyrir
allt. Hitt verður ekki um deilt, að
nýtt landnám hófst með þeirri vél-
væðingu, er í kjölfar fylgdi. Þá
varð svo mikil eftirspurn eftir
dráttarvélum, að ekki var hægt að
fullnægja henni. Þess vegna voru
fluttar inn fleiri og ef til vill
óheppilegri vélategundir en ann-
ars hefði verið gert.
„Veldur hver á heldur“.
Nú eru nær 70 búnaðarsam-
bönd í landinu. Félagatala er mjög
mismunandi, allt frá 10 bændum
úþp í 400. Störfin eru líka rpis-
munandi og aðstaða öll. En „veld-
ur hver á heldur“, segir málætkið.
Sannast það áþreifanlega, þegar
dýrar vélar og verkfæri eru tekin í
þjónustu framleiðslunnar.
Það er ekki sérlega eftirsótt
staða að vinna með jarðýtu eða
skurðgröfu. Búnaðarsamböndin
eru í sífelldu mannahraki. Jarðýta
með verkfærum kostar á fjórða
hundrað þús. kr. Alvarlegar bilan-
ir geta kostað tugi þúsunda króna
í viðgerð. Sést af þessu, að það ef
ekki sama hvernig þessum verk-
færum er stjórnað. Er það sannast
mála, að jarðýtustjórar þurfa að
vera starfi sínu vaxnir, bæði
harðduglegir og „vélamenn“ að
auki. Sífelld mannskipti eru sam-
böndunum dýr. Og því miður hefur
það oft komið fyrir, að lítilsháttar
kaupmunur ræður úrslitum um
það, hvort jarðýtustjórinn er ráð-
inn áfram eða ekki. Nýjir menn
gleyma stundum hinum sjálfsögð-
ustu þörfum vélarinnar og verða á
skyssur í vandasömu starfi. Eng-
inn ýtustjóri ætti að taka við
stjórn jarðýtu að fullu, fyrr en
hann hefur unnið um tíma með
þeim, sem er að láta af störfum.
Ætti sú æfing helzt að fara fram
að, haustinu. Þá er einna erfiðast
að vinna og tíðastar bilanir vélar-
innar á þeim tím. En á þeim læra
menn mest. Ennfremur þarf ýtu-
stjórinn að vinna á viðgerðarverk-
stæðunum, þegar vélarnar eru
teknar upp á veturnar. Flestir
telja nauðsynlegt að hafa ætíð 2
menn með þessi mikilvirku tæki
og ekki er sæmilega að vérið
nema 1500 vinnustundir fáist með
vélinni yfir sumarið.
Frá hestinum til dráttarvél-
arinnar.
Plæging og herfing með hestum,
var erfitt og vandasamt verk.
Bráðum man það enginn. Svo ein-
ráðar eru vélarnar að verða.
Síðan fyrsta dráttarvélin var
flutt til landsins fyrir rúmum 35
árum, hefur innflutningur þeirra
aukizt svo, að nú á nærri annar
hvor bóndi heimiilsdráttarvél og
framundan er stórfelldur innflutn-
ingur. Nokkuð hefur borið á vönt-
un á vélakunnáttu, svo sem við
var að búast. Stórfelld mistök eiga
sér enn stað í meðferð vélanna,
svo að skiptir þúsunda króna tjóni
á sumum heimilum á ári. Geta
menn því farið nærri um þau stór-
kostlegu verðmæti, sem vélabil-
anir og viðhald hinna stærri véla,
svo sem jarðýta og skurðgrafa,
hafa í för með sér. í fyrstu höfðu
ræktunarsamböndin litlar vélar.
Þetla er orðið nokkuð breytt. —
Stærri og afkastameiri jarð-
yrkjuverkfæri er kjörorðið. Sú tíð
er liðin þegar jarðabótamennirnir
fóru bæ frá bæ með undirristu-
spaðann í helidirini og herfið á
klakk. .
Eitt stórvirkasta jarðyrkjuverk-
færið, sem hirigáð hefur flutzt, er
Skærpeplógurinn. Hann plægir
auðveldlega hvern hektara lands á
4 klukkustundum á góðu landi.
Heimilisdráttarvélar þarf að
nota ineira.
Sá vélakostur bændanna, sem
nefndur er heimilisdráttarvélar, er
orðinn svo mikill og góður, að með
honum ætti að mega létta nokkuð
af þeim störfum jarðvinnslunnar
er nú eru unnin með verkfærum
ræktunarsambandanna. Heimilis-
dráttarválarnar eiga að geta unnið
öll hin léttari jarðræktarstörfin.
Mundi með því sparfast stórfé í
útlögðum peningum og ennfremur
mundu þá hinar stóru vélar rækt-
unarsambandanna komast betur
yfir þau óleystu verkefni, sem
hvarvetna bíða þeirra.
En það vinnst líka annað og
meira með þessari tilhögun. Bænd-
urnir komast sjálfir í nánara sam-
band við jörðina sína og nýju
slétturnar og öll ræktun verður
þeim kærari en ella.
Með þessu viðhorfi, sem þyrfti
að skapast sem allra fyrst, notast
heimilisdráttarvélarnar betur en
áður og víðast hvar hafa þær
of lítið að starfa á heimilunum.
Verkefnin sem framundan
eru og bíða bændaanna, eru óþrjót-
andi og ótakmörkuð víðast hvar.
Þess er að vænta, að í jarðrækt
næstu árin komi heimilisdráttar-
vélarnar meira við sögu en nú er.
Orgel
Óska eftir að kaupa stofu-
orgel, en aðeins vöncfuð teg-
und kemur til greina.
Afgr. vísar á.