Dagur - 04.09.1993, Blaðsíða 10

10 - DAGUR - Laugardagur 4. september 1993
DÝRARÍKI ÍSLANDS
Fuglar 31. þáttur
Branduglan tilheyrir ugluættbálk-
inum, en þaðan svo ætt eiginlegra
ugla, til aðgreiningar frá kransugl-
um, en hvort tveggja eru þetta að
mestu náttfuglar, sem lifa á smá-
spendýrum, fuglum, skordýrum
og fleiri hryggleysingjum. Fyrr-
nefnda ættin, þ.e.a.s. eiginlegar
uglur, sem hefur að geyma um
124 tegundir, einkennist öðru
fremur af hringlaga ásjónu, en
kransuglur, sem eru aftur á móti
ekki nema 10 tegundir, eru með
hjartaiaga andlit, ef svo má að
orði komast, auk þess sem augun
eru minni og fætur grennri.
A Islandi lifa aó staðaldri ein-
ungis tvær af þessum 134 ugluteg-
undum heimsins, þ.e.a.s. snæugla
og brandugla. Auk þeirra hafa
flækst til landsins tvær að auki,
eyrugla, sem reyndar telst núorðið
vera algengur flækingur hér, og
skopugla.
Branduglan er töluvert minni
en snæuglan, 33-40 sm á lengd,
300-500 g á þyngd, og meö 90-
110 sm vænghaf. Hún er ryðgul
eða ljósgulbrún á bol og vængi,
mcð dökkurn langrákum á baki og
að neðanverðu. Stélið er þverrák-
ótt og snubbótt. Vængir eru frem-
ur langir og breiðir, og með svört-
um bletti neðan á vænghnúa. Höf-
uóið er, líkt og á öðrum uglum,
hnöttótt, andlitið flatvaxið, og ut-
an um ásjónuna móleitur, hvítjaðr-
aður fiðurkrans. Nefið er svart og
krókbogið. Augun sitja framan á
höfóinu, og sér fuglinn því beint
fram; þau eru sterkgul á litinn.
Eyrnafjaðrir, svokallaðar, tvær,
cru stuttar og eitt helsta greining-
areinkenni til aó skilja branduglu
BRANDUGLA
(Asio flammeus)
Sr. Sigurður Ægisson
frá eyruglu, sem annars er mjög
áþekk. Fætur eru snöggfiðraðir,
og klærnar svartar og hvassar.
Kynin eru mjög lík í útliti, en
karlfuglinn þó ívió minni.
Flugið er þytlaust, en reikult,
og er venjulega flogió lágt og með
tíðum renniflugslotum; þó kemur
fyrir, að flogið sé hátt, en þá er
hins vegar beitt djúpum vængja-
tökum. Á jörðu niðri situr brand-
uglan venjulega hokin, og er ákaf-
lega stygg og vör um sig.
Þessi uglutegund er hvort
tveggja í senn, dag- og náttfugl,
en er þó helst á ferli í ljósaskipt-
unum, og iðkar veiðar á bersvæði.
Koma þar aó góðum notum af-
burða heyrn og frábær sjón. Aðal-
fæóan hér á landi eru mýs, sem
uglan gleypir í heilu lagi, en
einnig tekur hún smáfugla, rottur
og skordýr. Þá telja sumir, að
branduglan geti fiskað í matinn,
en það hefur ekki sannast enn.
Branduglan er mun suðlægari
tegund en frænka hennar, snæugl-
an, og uppgötvaðist ekki sem
varpfugl hér á landi fyrr en í byrj-
un þessarar aldar. Fyrsta hreiðrið
fannst í Holtum í Rangárvalla-
sýslu árið 1912, en tegundarinnar
fór þó ekki aó gæta að ráði, sem
varpfugls, fyrr en á áratugnum
1920-1930. Fram aó þessurn
hreiðurfundi, í byrjun aldarinnar,
var brandugla þekkt sem flæking-
ur hér. Nú verpir brandugla um
allt land, að heita má, þ.e.a.s. á
láglendi, en þó afar strjált. Hún er
algengust sunnanlands og fyrir
norðan, en tiltölulega fáséð vest-
anlands og austan. Kjörlendið er
einkum mýrlendi, lyngheiðar,
kjarr og foksandshólar.
Varpið hefst í byrjun maímán-
aðar og sér kvenluglinn um hreið-
urstörfin, en karlfuglinn aflar mat-
ar. Hreiðrið er grunn skál eóa laut
á jörðu niðri, falið innan um há-
vaxió gras, lyng, hrís eða mýrar-
gróður og fóðrað með ýmsum
nærtækum efnum úr ríki náttúr-
unnar. Kvenfuglinn verpir hvítum
og möttum, kúlulaga eggjunum,
sem geta verið á bilinu 2-10, með
tveggja daga millibili, en byrjar
þó strax að liggja á, þannig aö
elsti unginn getur verið um
tveggja vikna gamall, þegar sá
yngsti er að koma úr eggi. Utung-
unartíminn cr 3-4 vikur, og koma
ungarnir í þennan heim blindir og
heymarlausir og þannig algjörlega
ósjálfbjarga.
U.þ.b. hálfs mánaðar gamlir,
og ennþá ófleygir, yfirgefa þeir
hreiðrið. Þeir fara ekki langt, held-
ur eru í felum í nágrenninu, innan
um lyng og hrís, og láta vita af sér
með hvæsi, þegar foreldrarnir
koma af veiðum meó bráð. Að
tveimur vikum liðnum eru þeir
svo orðnir flcygir. Áfram eru þeir
samt háðir foreldrunum um mat-
föng, í nokkrar vikur a.m.k., eftir
það.
Erlendis ræðst cggjafjöldinn
mjög af fjölda þeirra nagdýra, sem
eru aðalfæða branduglunnar, og
þegar best lætur, geta eggin oróið
alltaó 14.
I góðærum, þ.e.a.s. þegar fæðu-
framboð er mikió, komast allir
ungamir venjulega á legg, en í
hallærum eru það hinir eldri, sem
eiga betri möguleika, á kostnað
hinna yngri, sem þá Ienda annað
hvort í gini þurftafrekustu og
stærstu unganna, eða þá jafnvel
móöurinnar sjálfrar.
Utan varptíma fara branduglur
jafnan einförum, en í góðum
músaárum eiga þær samt til aö
veiða í hópum, einkum erlendis.
Utbreiðslusvæði branduglunnar
er mjög sérkennilegt, liggur á
stóru belti hringinn í kringum
jörðina á köldum og tempruðum
svæðum, eins og t.d. á Islandi,
Bretlandseyjum, Skandinavíu og
um Evrópu, allt suður að Alpa-
fjöllum, í Rússlandi að Svartahafi
og Kaspíahafi og um M-Asíu og
Síberíu og víðsvegar um Alaska
og Kanada og norður-hluta
Bandaríkjanna, en svo kemur mik-
ið gap, eða allt þar til komið er til
S-Ameríku miðrar, í Argentínu og
Chíle og allt suður á Eldland.
Ekki er alveg ljóst hvað verður
um íslenskar branduglur á vet-
urna. En ungi, merktur hér á landi,
náðist síðar í Bretlandi, sem gefur
til kynna, aó a.m.k. hluti stofnsins
f'ari utan.
Islenski branduglustofninn er
ekki stór. Árið 1983 var hann
áætlaður 150-300 pör.
Branduglan á sér kannski fáa
náttúrulega óvini hér á landi, scm
hún þarf að óttast að ráói, nema þá
ef vera skyldi minkur. En erlendis
herja krákur mjög á egg og unga
hennar, og eins rcfur, og er dæmi
um það, aö í greni þar hafi
einhverju sinni fundist leifar 8
fullorðinna brandugla og 68 unga.
Elsti merkti fugl, sem mcnn
þekkja, varó 12 ára, 9 mánaða og
13 daga gamall. Hann var merktur
fullorðinn, í Hollandi, 6. júní árið
1930 og fannst dauður 19. maí ár-
iö 1943.
Brandugla með unga. (íslcnska Alfræðiorðabókin, 1991)
Matarkrókurinn
„Síldar- og rækjuréttirnir eru
léttir og fljótlegir í matreiðslu“
- segir Anna Blöndal, tækniteiknari, sem kitlar bragðlauka lesenda DAGS
Það er Anna Blöndal, tækniteikn-
ari, sem að þcssu sinni laðar fram
áhugaveróar uppskriftir fyrir les-
endur „Matarkróksins“ meó ljúf-
fengum réttum sem koma sitt úr
hvorri áttinni. Síldar- og rækju-
réttirnir eru léttir hádegisverðir
eóa kvöldveróir enda tiltölulega
fljótlegt að matreióa þá. Það
sama veróur hins vegar ekki sagt
um spaghettisósuna. Til þess aó
njóta hennar þarf töluverðan
undirbúning og tíma en þeim
mun meira lostæti kemur fyrir
augu sælkeranna. Meó steikinni
er til tilbreytingar boðið upp á
eitthvað annaó en sveppasósu
sem er „heimsfræg" á Islandi.
Spaghettisósa
2 stönglar sellerí
2 meðalstórir laukar
I tsk. hvítlaukur
I grœn paprika
10 stórir sveppir
1 gulrót
1 kg hakk
I dós niðursoðnir tómatar
3 dl. tómatsafi
1 dós tómatpurré
salt
pipar
basilicum
oreganó
steinselja
I msk. sykur
rauður pipar
10 msk. jurtaolía (þessi á að vera
dálítið sterkur!)
Jurtaolían er sett í pott og hit-
uð og brytjað grænmetið látið
krauma svolitla stund (ca. 5 mín).
Síðan er hakkið sett út í og látið
steikjast í 5-10 mín. Þá er tómöt-
unum, safa og tómatpurré ásamt
kryddinu bætt út í og látið
krauma í 2'A klst ( + spaghetti ).
Borió fram með snittubrauði eða
hveitibrauðum (litlum).
Sherrysíld
lOflök marineruð síld (brytjuð).
Kryddlögur:
10 msk. sherry
6 msk. sykur
2 msk. sítrónusafi
dill og svört piparkorn eftir smekk.
Hitið upp að suðu og kælið,
hellið yfir marineruðu síldina og
látið standa í 2 klst. Borið fram
með seyddu rúgbrauði og smjöri.
Fljótlegur rœkjuréttur
(léttur hádegismatur)
400 gr rœkjur
1 grœn paprika í sneiðum
2 tómatar, skornir íbáta
/ kínakál eða icebergsalat, brytjað
4 harðsoðin egg, skorin í báta
1 rauðlaukur í sneiðum
Grænmetinu og rækjunum er bland-
að varlega saman í skál og eggjabátun-
um raðað ofan á.
Sósa:
1 dós sýrður rjómi (eða mayonna-
ise)
safi úr 2 appelsínum
safi úr 'A sítrónu
E.t.v. sykur að smekk.
Borið fram með ristuðu brauði.
Tilbreyting með steikinni
/1 rjómi
1 tsk. hvítlaukur
/ tsk. paprikuduft
/ tsk. aromat eða laukduft
I tsk. kúmen
/ tsk. season all, þ.e. chili pipar,
cellerí, coriander, múskat og salt.
/. tsk. turmerik
/ tsk. svarturpipar (heil korn)
1 msk. sinnep
Kína-krydd (lítið)
í stað kryddsins hér að framan
má nota 2 msk. af „Garam ma-
sala“ sem fæst í Hagkaupi.
1 laukur brytjaður í smátt og
kryddið hrært saman við
rjómann. Soðnar kartöflur settar í
eldfast mót. Rjómanum hellt yfir.
Þakið með gouda ostsneióum og
parmesan osti stráó yfir ostinn.
Bakað í ofni við ca. 180° þar til
kominn er gullinn litur á ostinn.
Borið fram með steiktu eða grill-
uðu lambakjöti ásamt sveppum
og snöggsoðnu spergilkáli.
Athugið aö krydda kjötið ekki
mikið, helst eingöngu með salti
og pipar því kartöflumar og sós-
an á þeim eru eldsteiktar.
Anna fékk áskorunina um
þátttöku í Matarkróknum frá
systur sinni, Borghildi, sem
kennir við Verkmenntaskólann
og hún sendir boltann þangað aft-
ur því hún skorar á Adam Ósk-
arsson, kennara, að mæta í næsta
matarkrók að liðnum tveimur
vikum. GG