Dagur - 17.07.1996, Blaðsíða 11

MINNINO
Miðvikudagur 17. júlí 1996 - DAGUR - 11
Einar Krístjánsson
írá Hermundarfelli
Fæddur 26. október 1911 - Dáinn 6. júlí 1996
Það var á þeim árum, þegar ég
hafði fengið aðstöðu norður á Ak-
ureyri til að skrifa þar á sumrin
um fundna og týnda snillinga -
mörg vötn hafa runnið til sjávar
síðan, - en þá var það einn dag, að
ég var staddur inni í skúr þeim
sem í þá daga var afgreiðslustaður
Morgunblaðsins í Hafnarstræti á
Akureyri. A framhlið skúrsins var
stór rúða, ef hún er ekki þar enn,
svo sá inn um hann allan. Frænka
mín var við afgreiðslu blaðsins.
Þess vegna var ég í skúrnum. Þá
vék sér skyndilega maður inn í
skúrinn og vildi fá keypt Morgun-
blað. Hann var fremur lágvaxinn,
en snöfurlegur. Um leið og frænka
mín hafði rétt honum blaðið, leit
hann eins og af tilviljun þangað
sem ég sat fyrir innan borðið og
sagði: „Er þetta ekki Jón Óskar?“
Gekk síðan rakleitt til mín, rétti
mér höndina og sagði: „Ég heiti
Einar Kristjánsson frá Hermund-
arfelli." Við tókumst í hendur.
Hvað vissi ég um þennan mann?
Ég vissi að hann var einn af smá-
sagnahöfundum þjóðarinnar, en
ég hafði aldrei séð hann fyrr. Ég
lét hann heyra, að ég kannaðist
við sögumar hans, því þeim hafði
ég fyrir löngu veitt athygli. Hann
spurði mig hvort ég vildi ekki
ganga með sér upp í Þingvalla-
stræti, þar sem hann átti heima, og
spjalla við sig smástund. Það þótti
mér gott boð, því á þeim tíma
þekkti ég ekkert skáld á Akureyri
nema Kristján frá Djúpalæk sem
ég hafði kynnst fyrir sunnan. Nú
gekk ég með Einari frá Hermund-
arfelli upp í Þingvallastræti. Hann
gaf mér staup af koníaki og við
spjölluðum saman dágóða stund í
bjartri stofu, en ekki lengi, því
hann og kona hans, Guðrún, ætl-
uðu að leggja af stað í ferðalag til
Ítalíu, annað hvort þann sama dag
eða daginn eftir, nú man ég ekki
lengur hvort heldur var. Hann gaf
mér að skilnaði fyrsta smásagna-
safn sitt, Septemberdaga, sem þá
var löngu orðin ófáanleg bók.
Með þessu hófst vinátta sem ekki
rofnaði, og aldrei oftar sat ég við
ritstörf á Akureyri að sumarlagi án
þess að hafa meiri eða minni sam-
skipti við Einar frá Hermundar-
felli og Guðrúnu konu hans. Vin-
átta hans var vinátta hennar, þess-
arar hláturmildu, geðprúðu og ein-
stöku konu sem breiddi notalegan
blæ yfir allt.
Dísa frænka mín, sem seldi
Morgunblaðið í skúrnum fyrr-
nefnda og þekkti öll skáld og alla
rithöfunda Akureyrarbæjar, sagði
mér seinna að hún vissi ekki til að
Einar Kristjánsson frá Hermund-
arfelli hefði nokkum tíma stigið
fæti sínum inn á afgreiðslu Morg-
unblaðsins nema í þetta eina
skipti. Þess var raunar heldur ekki
að vænta, því Einar var velrauður
sósíalisti og Alþýðubandaiags-
maður og trúði, held ég, um þær
rnundir enn á kommúnismann í
Ráðstjórnarríkjunum. Ég var hins-
vegar um sömu mundir orðinn al-
ræmdur meðal róttæklinga fyrir
þau viðhorf sem fram höfðu kom-
ið í skrifum mínum um Moskvu-
kommúnismann, marxismann og
alræði öreiganna. Ég velti því
stundum fyrir mér skömmu eftir
fyrstu kynni okkar Einars, hvort
fyrmefnd skrif mín hefðu verið
ástæða þess, að hann vildi kynnast
mér, að hann hefði hugsað sér að
leiða mig af villigötum, en ég
hvarf fljótt frá slíkri ímyndun, því
hann minntist aldrei á þessi mál
við mig og ég gerði mér ljóst, að
ástæðan hafði verið einskær bók-
menntaáhugi, vilji til að kynnast
einum af þessum höfundum í
Reykjavrk sem héldu sig kannski
eitthvað merkilegri en þá fyrir
norðan.
Við töluðum saman frá fyrstu
kynnum eins og tveir rithöfundar
sem báru virðingu fyrir hvor öðr-
um. Hjá hvorugum bryddi á neinu
öðru. Og við urðum fljótt sam-
mála um margt í bókmenntunum.
Ef til vill var það þess vegna sem
við tengdumst svo greiðlega vin-
áttuböndum. Hinsvegar sagði
hann mér skömmu eftir fyrstu
kynni okkar að sonur sinn, Einar,
sem þá var unglingur (nú þjóð-
frægur gítarieikari), læsi ljóð mín
með mikilli ánægju, en slík atóm-
ljóð voru þá enn mjög illa séð,
ekki síst norður þar. Má vera að
þessi unglingur hafi óafvitandi átt
þátt í því að faðir hans vildi kynna
sér fyrirbærið, en smásagnahöf-
undurinn Einar Kristjánsson frá
Hermundarfelli gat vel brugðið
fyrir sig kveðskap í bundnu máli.
Það voru einkum afmæliskvæði
tileinkuð vinum og frændum, en
einnig orti hann hagleg kvæði sem
hann notaði í leikþætti sem hann
samdi mönnum til skemmtunar.
Þetta var að sjálfsögðu gerólíkt
mínum atómkveðskap og allt með
mjög hefðbundnum og þjóðlegum
blæ, enda var hann hverjum
manni hagmæltari. Snjallari menn
í vísnagerð, þar sem kímnigáfan
nýtur sín til fulls, voru og eru
vandfundnir.
Ég hef enga tölu á því hversu
oft við hjónin erum búin að njóta
skemmtilegra samverustunda með
þeim Einari og Guðrúnu á Akur-
eyri, en oft greip Einar á slíkum
stundum í tvöfalda harmóniku
sem hann var sérfræðingur í að
spila á, enda hafði hann með-
höndlað slíkt hljóðfæri á baðstofu-
böllum í Þistilfirði, þegar hann var
ungur að árum, en í Þistilfirði
hafði hann fyrst litið ljós þessa
heims árið 1911. Hann hóf þetta
gamla danshljóðfæri, sem hljómað
hafði í margri lágreistri baðstofu
þessa lands á fyrri tíð, til virðingar
á ný og leyfði okkur að heyra þá
dillandi tóna sem heillað höfðu
unga fólkið þá ekki síður kröftug-
lega en ærandi hávaði raftóna nú-
tímans, og þó líklega mun stór-
kostlegar, þótt engin væri ljósa-
tæknin og lágt væri til veggja, því
fjörið var mikið og hjartanlegt, en
laust við æði. Einar lék þessi lög
inn á hljómplötu ásamt þingeyska
fiðlaranum Garðari í Lautum, og
var það held ég Svavar Gests sem
gaf plötuna út. Enginn lét sér víst
detta í hug að veruleg sala yrði í
slíku fomaldarfyrirbæri dansmús-
íkur á Islandi, en menn voru varla
búnir að snúa sér við þegar platan
var uppseld.
Einar frá Hermundarfelli var
reyndar á þeim tíma orðinn frægur
um allt land, ekki svo mjög fyrir
smásögur sínar, því fáir verða
frægir fyrir slíkt, heldur fyrir ágæt
erindi sem hann hafði flutt í Ríkis-
útvarpið. Hann hafði síðan fasta
þætti hjá útvarpinu í mörg ár undir
heitinu „Mér eru fornu minnin
kær“ og urðu þeir þættir svo vin-
sælir að samkvæmt könnun sem
fram fór, þegar hann hafði í ára-
fjöld glatt landsmenn með þáttum
þeim, var meira hlustað á þá en
allt annað í útvarpinu fyrir utan
fréttir. En þá brá svo við, að þætt-
imir voru lagðir niður, því ráða-
menn útvarpsins vildu breyta til.
Ég veit að hann tók það mjög
nærri sér og skildi það ekki. Ég
skildi það ekki heldur. Ekkert
kom í staðinn sem jafnaðist á við
þessa þætti sem opnuðu þjóðinni
svið sögu hennar og bókmennta,
voru vel fluttir og á góðri íslensku
og svo alþýðlegir að þeir náðu til
alls almennings.
Ef til vill sýnir þessi samtíning-
ur minn hversu geysilega fjölhæf-
ur hann var, maður af þeirri kyn-
slóð sem átti ekki endilega kost
langskólamenntunar, þótt gáfur
væm nógar, en hafði sig áfram af
menntalögun, til dæmis gegnum
héraðsskólana, sem þá voru risnir,
en það var einmitt menntun Einars
frá Hermundarfelli, að hann hafði
stundað nám í Reykholtsskóla og
bændaskólanum á Hvanneyri.
Hann hafði eftir það verið bóndi
um hríð (líkt og skáldbróðir hans,
Kristján frá Djúpalæk), en síðan
gerðist hann húsvörður í Bama-
skólanum á Akureyri. Það var ein-
mitt hans aðalstarf, þegar ég
kynntist honum á þann einkenni-
lega hátt og óvænta sem frá grein-
ir í upphafi þessara kveðjuorða.
En skömmu eftir að við kynnt-
ÁTVR:
Minni áfengissala en í fyrra
- aukning í munn- og neftóbaki
Sé tekið mið af áfengissölu fyrstu
sex mánuði ársins og miðað við
selda lítra af hreinum vínanda
varð samdráttur um rösk 13%
miðað við fyrri helming ársins
1995. Aukning varð hins vegar í
sölu nef- og muntóbaks en sam-
dráttur í sölu reyktóbaks.
Samkvæmt upplýsingum frá
Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins
eru sölutölur fyrir áfengi ekki
hæfar til samanburðar milli ára,
eigi að nota þær sem mælikvarða
á neyslu áfengis. Skýring þess er
sú að með lögum var einkaréttur
ÁTVR til að selja áfengi skertur í
fyrra og frá og með 1. desember
sl. hófu heildsalar sölu til veit-
ingahúsa. Á sama tíma hætti
ÁTVR allri dreifingu á áfengi
annarri en þeirri sem fram fer í
vínbúðum sem sala til viðskipta-
vina sem þangað koma.
Á fyrri helmingi ársins seldust í
landinum tæplega 400 þúsund lítr-
ar af hreinum vínanda og hafði
dregist saman um 13% síðan í
fyrra. Á tímabilinu seldust 6300
kfló af munn- og neftóbaki og
5700 kíló af reyktóbaki. Til við-
bótar kemur svo sala vindlinga og
vindla sem var mjög svipuð milli
ára. JÓH
rithöfundur, skáld, grínisti, gleði-
maður, eftirsóttur skemmtikraftur
á þorrablótum og vinsæll útvarps-
maður, en umfram allt var Einar
þó frábær félagi og vinur, og
skipti þá aldursmunur engu.
Á menntaskólaárunum fyrir
margt löngu kynntist ég Angangtý
og Óttari, sonum Einars og Guð-
rúnar, og varð ásamt öðrum félög-
um þeirra bræðra tíður gestur á
heimili húsvarðarhjónanna í
Barnaskólanum.
Séra Svavar Alfreð Jónssson
sagði í minningarræðunni um Ein-
ar, að kynslóðabil hefði ekki
þekkst á heimili Einars og Guð-
rúnar. Það er vissulega rétt. Krist-
ján „afi“, faðir Einars, átti þar
kames, og mér finnst, þegar ég lít
til baka, að ég hafi bæði verið
jafnaldri hans og þeirra hjóna,
Eiriars og Guðrúnar, þó svo að í
tölum talið bæri nokkurn árafjölda
á milli.
I minningunni ber tíðum eitt
öðru hærra. Mér er vináttan við
Einar og fjölskyldu hans meira
virði en margt annað.
Við leiðarlok er einatt söknuð-
ur í huga. Svo er einnig hér, en
Angantýr Einarsson sefaði sökn-
uðinn nokkuð þegar hann bauð
gesti velkomna til erfis föður síns
með þeim orðum að fjölskyldan
væri nýkomin úr kirkjugarði og
hefði staðið yfir moldum Einars,
saknandi sem von var, en söknuð-
urinn hefði brátt vikið fyrir gleði,
því ætíð hefði skammt verið í
kímnina hjá föður hans og þess
væri gott að minnast. Því var vel
við hæfi að drekka erfi Einars við
dillandi harmóníkuspil, sem vel
hefði getað verið á baili austur í
Þistilfirði á þeirra ungu dögum,
Einars og Guðrúnar.
Við hjónin færum Einari Krist-
jánsyni fyllstu þökk fyrir sam-
fylgdina og vottum fjölskyldunni
innilega samúð að góðum dreng
gengnum.
Þórir og Bogga.
Sumarhúsalóðir
eða lóðir
undir heils árs hús
Hef til leigu 5 lóðir á mjög fallegum stað í Laugarhvamms-
landi sem er 11 km framan við Varmahlíð í Skagafirði.
Get séð um teikningar eftir óskum hvers og eins.
Get byggt hús á stuttum tíma, einnig get ég útvegað heitt og
kalt vatn.
Hafið samband sem fyrst og leitið upplýsinga.
Lambeyri E.H.F.
Friðrik R. Friðriksson
Símar 453 8037, 852 9062, fax 453 8846.
Afgreiðslustarf
Kona eða karl óskast til afgreiðslustarfa í bókabúð
frá 1. ágúst.
Ensku- og þýskukunnátta æskileg.
Bókabúðin Edda, Akureyri, sími 462 4334
umst hóf hann að skrifa æviminn-
ingar sínar og koma út heildar-
safni ritverka sinna, enda var hann
þá laus við húsvarðarstarfið. Um
helstu skáldskaparverk hans, smá-
sögurnar sem ekki hvað síst bera
vitni um einstaka kímnigáfu hans,
er ekki rúm til að fjalla í þessum
fáu orðum, en það er trúa mín, að
þegar upp rís íslenskur bók-
menntafræðingur sem skynjar og
skilur smásagnagerð, þá verði
smásögur Einars frá Hermundar-
felli tilefni verðugrar bókmennta-
legrar umfjöllunar.
Ég sé hann fyrir mér, glettinn,
gáfaðan, en umfram allt dreyminn
með litlu harmóníkuna milli
fingra sér.
Jón Óskar.
Kveðja
Mánudaginn 15. júlí síðastliðinn
kvöddum við í hinsta sinn Einar
Kristjánsson frá Hermundarfelli
við fjölmenna, hátíðlega og síðast
en ekki síst einkar persónulega at-
höfn í Akureyrarkirkju. Auk hefð-
bundinna útfararsiða hlýddum við
á frábæran gítarleik Einars Krist-
jáns Einarssonar, yngsta sonar
þeirra heiðurshjóna, Einars og
Guðrúnar, sem kvaddi föður sinn
með því undurljúfa verki „Recu-
erdos de la Alhambra", og Amar
Jónsson, leikari, las af sinni þjóð-
kunnu snilld ljóð Einars, „Ég man
þú komst“.
Einar Kristjánsson var fjölhæf-
ur maður og lagði um ævina
gjörva hönd á margt. Hann var
bóndi, húsvörður við „Bamaskóla
Islands“ um árabil, hagyrðingur,