Þjóðviljinn - 14.07.1944, Blaðsíða 8

SðgusýMiisgiii
Útvarpið í dag:
19.25 Hljómplötur: Tónverk fyrir pí-
anó og hljómsveit eftir d’lndy.
20.50 Hljómplötur: Söngvar úr
frönskum óperum.
21.00 Erindi: Þjóðhátíðardagur
Frakka (Eiríkur Sigurbergsson
viðskiptaf ræðingur).
21.30 Hljómplötur: Septett eftir
Saint-Saens, o. fl.
22.00 Symfóníutónleikar (plötur).
a) ,,Föðurlandið“, forleikur
eftir Bizet.
b) Symfónía í d-moll eftir
Cesar Franck.
Kvenréttindafélag Islands heldur
fund í kvöld í Aðalstræti 12 (uppi.
Sagðar fréttir frá landsfundi og sam
bandslagafrv. borið upp til sam-
þykktar.
Æ.F.R.-£élagar!
Sjálfboðavinna heldur áfram
við Rauðhólaskálann um helg-
ina. — Nú liggur mikið við að
menn mæti, því mörg eru verk-
efnin sem bíða. Farið verður frá
Skólavörðustíg 19 kl. 3 á laug-
ardag og kl. 9 á sunnudagsmorg
un. Hafið með ykkur matarílát
og hnífapör.
Allsíierjarmótið
Framh. af 1. síðu.
3. Finnbj. Þorvaldss í R 2343 st.
4. E. Þ. Guðjohns. K R 2334 st.
5. Brynj. Jónss. K R 2320 st.
0. Svavar Pálsson K.R. 1986 st.
Flest stig á mótinu fékk Skúli
Guðmundss. K.R. 26 st., en Oliver
25 og Finnbjörn 24 stig.
Forseti í. S. 1. Ben. G. Waage
sleit mótinu með snjallri ræðu og
vítti þá menn sem ekki mættu
til leika eftir að hafa látið skrá
•sig.
Landsbankakjðr
Framh. af 5. síftu.
bæði hjá Búnaðarbankanum og
Útvegsbankanum, að því er ég
bezt veit, að ráða engan nýjan
starfsmann fyrir minna en 350 til
400 krónu byrjunarlaun á mánuði.
í þessu sambandi er vert að minn-
ast þess, að ekki alls fyrir löngu
gekk maður frá Landsbankanum í
þjónustu Útvegsbankans. Hann
þótti einn af slyngari starfsmönn-
um Landsbankans og hafði margra
ára reynslu að baki sér. Vart munu
honum liafa boðizt lakari kjör en
hann hafði áður. — Annan mann
þekki ég, sem gekk úr þjónustu
Útvegsbankans. Hann hafði verið
þar tiltölulega skamman tíma, en
hvarf frá 525 króna mánaðarlaun-
um. Þriðji maður, sem mér er kunn
ugt um, gerðist starfsmaður Bún-
aðarbankans með 400 króna mán-
aðarlaunum. Hann mun nú hafa
550 króna mánaðarlaun og gerir
sér vonir um að hækka bráðlega
upp í 625 krónur.
Eg fæ ekki skilizt svo við þetta
mál, að ég minnist ekki að nokkru
þess sérstaka ástands, sem nú rík-
ir, vegna stóraukinna viðskipta af
völdum verðbólgu og setuliðs. Það
liggur í augum uppi, hver áhrif
þau hafa haft á dagleg störf bank-
ans, enda mun ekki ofsagt, að
störf bankamanna hafi margfald-
azt, miðað við það, sem áður var,
án þess að starfsliðið væri aukið.
Eðlilegt væri að bankastjórnin
hefði umbunað starfsfólkinu að ein
liverju leyti af þessum sökum.
Ekki sízt þegar tekið er tillit til
þess, að reikningar bankans sýna
milljóna liagnað, en jafnframt á
allra vitorði, að óbreytt starfslið
hans hefur borið mjög skarðan
hlut frá borði, einkum eftir að dýr-
tíðin komst í algleyming. —
Framh. af 2. síðu.
Árið 1841 stofnaði svo foring-
inn ógleymanlegi í frelsisbar-
áttu þjóðarinnar, Jón Signrðs-
son, nýtt tímarit: Ný félagsrit,
og voru þau alla þá tíð sem
þau komu út (1841—1873) aðal-
málgagn sjálfstæðisbaráttunnar.
í þessari deild sýningarinnar
eru sýnishorn tímarita þeirra,
er hér hafa verið nefnd og nokk
urra annarra bóka, sem út komu
á þessum tíma.
HVE LENGI ENN?
í þessari deild 'eru myndir af
þeim brautryðjendum í frelsis-
og menningarbaráttu íslend-
inga, sem hér hafa verið nefnd-
ir, auk nokkurra annarra, svo
sem Björns Gunnlaugssonar,
Bjarna Thorarensens, o. fl. o. fl.,
þar á meðal mynd er á að
minna á Eggert Ólafsson og
gerð er eftir gamalli kopar-
stungu, rómantískri að vísu, en
þar með virðast kostir hennar
taldir.
Það er vert að athuga það,
að nú, þegar takmarkinu í frels-
isbaráttunni, sem þessir menn
fórnuðu kröftum sínum fyrir, og
ísland er orðið sjálfstætt lýð-
veldi á ný, þá á íslenzk alþýða
ekki aðgang að ævisögum þess-
ara manna né heildarútgáfum
af verkum þeirra — fæstra. Að
vísu hefur nokkuð verið gert t.
d. endurprentun (ljósprentun)
Fjölnis og Rit Jónasar Hall-
grímssonar, en í heild „gengur
það grátlega seint.“
Það var þó fyrir íslenzka al-
þýðu sem þessir menn fórnuðu
kröftum sínum, það var íslenzka
alþýðan sem veitti þeim braut-
argengi. Alþýðan hefur ekki ráð
á að glata tengslunum við
brautryðjendur þjóðfrelsisbar-
áttu hennar. Það er ekki nóg
að skrá fæðingardaga þeirra og
dánardægur í bragðdaufar skóla
bækur.
íslenzka þjóðin á þá kröfu til
menntamanna sinna aðsagaþess
ara manna verði skráð og verk
þeirra gefin út, ekki sem luxus-
vara í skrautskápa stríðsgróða
manna, heldur til gagns á heim-
ilum alþýðu.
Knattspyrnan í Akranesi
Framh.af 3. síðu
þátt í landskeppnum í öllum fl.,
a. m. k. I. II. og III. fl. Má gera
fastlega ráð fyrir að þeir komi
í þetta sinn með flokka á lands
mótin og nái góðum árangri.
Vera má að völlurinn hér valdi
þeim nokkurum erfiðleikum til
að byrja með þar sem hann er
mun harðari en á Akranesi, en
það gætu þeir lagað með því
að- æfa fyrir mótin á harðan
stað ef þeir hefðu hann. Þess
má geta hér, að Axel Andrés-
son var hjá þeim mánaðartíma
í vor og hefur það haft sína
þýðingu, auk þess sem hann
hefur verið þar áður.
Vafalaust verður sögusýning-
in hvatning til framkvæmda á
þessu sviði.
ÆTTMOLD OG ÁSTJÖRÐ
í þessari deild er allmargt
fagurra landslagsmynda. — Það
voru skáldin og þá fyrst og
fremst Jónas Hallgrímsson, sem
með ættjarðarkvæðum sínum
vöktu þjóðina til meðvitundar
um tign og fegurð lands síns
og til virðingar fyrir og ástar
á ættjörðinni.
„Góður sonur getur ei séna
göfga móður með köldu blóði
viðjum reirða, meiðslum marða,
marglega þjáða og fá ei bjarg-
að.“
„LIFI ÞJÓÐFRELSIÐ!“
Eins og áður er áminnzt náðu
öldur júlíbyltingarinnar frönsku
1830 alla leið hingað norður í
yzta haf og vöktu beztu syni
þjóðarinnar til frelsisbaráttu.
Fyrir krafti þeirrar frelsis-
hreyfingar riðaði einveldi Dana
konungs, og stofnað var ráðgef-
andi þing í Danmörku. Og þar
kom, að Danakonungur treystist
eigi lengur til þess að standa
með öllu gegn frelsiskröfum ís-
lendinga, stórt spor í frelsisbar-
áttunni var stigið: Alþingi var
endurreist 1843, en kom þó fyrst
saman 1845.
Febrúarbyltingin í París 1848
skapaði nýjar frelsiskröfur um
öll lönd með þeim afleiðingum
að Danakonungur afsalaði sér
einveldinu. — Frelsiskröfur ís-
lendinga fá byr undir báða
vængi.
Árið eftir, 1849, gerist hin
fræga Norðurreið Skagfirðinga,
er þeir fara og skora á amtmann
inn að segja af sér.
Hún mun vera fyrstu fjölda-
mótmælin hér á landi og var
beint gegn æðstu stjórn lands-
ins.
Kjörorð þessarar ferðar voru:
„Lifi þjóðfrelsið, lifi félagsskap-
ur og samtök og drepizt kúg-
unarvaldið.“
Árið 1850 er svo Þingvalla-
fundurinn, (myndir af báðum
þessum atburðum eru á sögu-
sýningunni).
í ályktun þessa fundar mun
vera í fyrsta skipti talað um ís-
lendinga sem þjóð með fullum
þjóðarréttindum.
Ályktunin var svóliljóðandi:
„Fundurinn álítur að byggja
þurfi stjórnarréglur á þessu:
a) Eftir hinum forna sáttmála
milli feðra vorra og Noregskon-
ungs, er ísland þjóð sér í lagi
með fullu þjóðerni og þjóðrétt-
indum og frjálst sambandsland
ÍDanmerkur, en ekki partur úr
henni, hvorki nýlenda, né unnið
með herskildi.
b) ísland er bæði of fjarlægt
og of ólíkt Danmörku til þess
að geta átt þjóðstjórn saman við
hana.“
— Dagur frelsisbaráttunnar
var runninn upp.
•TJARNARBIO
Gif! fólk
á glepstfgum
(Let’s Face It’)
Bráðskemmtilegur amerískurj
gamanleikur.
BOB HOPE,
BETTY HUTTON.
Sýning kl. 5, 7, og 9.
NTJA BÍO
I glaomi lífsins
(Footlight Serenade)
l'Skemmtileg dans og söngva-
|mynd.
Aðalhlutverk:
BETTY GRABLE,
VICTOR MATURE,
JOHN PAYNE.
Sýnd kl. 5, 7 og 9.

Vírkjimin mð Ljósafoss
Framhald af 1. síðu.
maí, og lauk henni í desember, |
hálfum öðrum mánuði síðar en á-
ætlað hafði verið. Stafaði ]>essi
seinkun mestmégnis af því að und-
irbúningur undir verkið varð lengri
en áætlað var. Þetta kom þó eigi:
að sök, þar sem komu vélanna
seinkaði einnig. Almenna bygginga
félagið vann verk sitt ágætlega,
að því er séð verður, og virðist
fara mjög myrídarlega af stað, þar
sem steypuvinna af þessu tagi er
talin með vandasömustu steypu-
vinnu, sem gerð er. Það var núna
fyrst þ. 11. þ. m., sem steypan
var reynd með fullum vatnsþrýst-
ingi.
Þegar kom að þ ví; að vélar og
tæki skyldu afhcnt, frá verksmiðju
og flutningar útvegaðir til lands-
ins, komu upp miklir erfiðleikar.
Dráttur varð á afhendingu, er
leiddi til tafar á flutningum, og
cr hér ekki hægt að rekja alla þá
fyrirhöfn og umstang margra
manna, sem um þetta fjölluðu, en I
árangurinn varð sá, að fyrstu flutn
ingarnir komust í ágúst 1943, túr-
bínan í sept.—okt. og rafvélin í
októberlok, og jafnframt byrjuðu
flutningar frá Reykjavík austur,
en það var atriði. sem við álitum
kvíðvænlegast, að fá þá í okt.—
nóv., austur yfir Hellisheiði, en
yfir Þingvelli var ekki hægt að
fara vegna þess að brýr og veg-
beygjur lcyfðu það ekki.
Þegar vélaflutningarnir fúru
fram 1936, við fyrsta virkjunarstig
ið, var þeim lokið 24. okt., og
tveim dögum síðar varð Ilellis-
heiði ófær til þungaflutninga, og
stóð svo allan veturinn til vors.
Þá voru þyngstu stykkin 13 tonn,
nú 19.
En það rættist úr þe^u. Verk
, fræðingadeild amerísk? hersins
hér veitti okkur alla aðstoð, er
reyndist mjög mikilsverð, og
reyndust þessir flutningar þó
full erfiðir. í einni ferðinni
fengu sumir bílstjóranna og að-
stoðarmanna þeirra, ekki svefn
eða hvíld í 35 klst. samfleytt,
því haldið var áfram 2 daga,
og nótt í milli frá Reykjavík,
og þangað til fram var komið
að Ljósafossi.
í nóv. byrjaði uppsetning á
túrbínU og var lokið á aðal-
stykkjunum skömmu eftir ára-
mót, þannig að hægt var að
koma við uppsetningu rafvélar-
innar þar ofan á. Uppsetning
hennar byrjaði fyrst í desember,
í stað þess að í upphaflegu á-
ætluninni, vorið 1942, var tal-
inn möguleiki á að hún gæti
hafizt í byrjun sept. Voru þá
taldar líkur fyrir því, að upp-
setningartíminn þyrfti ekki að
vera nema 3 mánuðir, svo að í
lok nóv. 1943, gæti vélin orðið
tilbúin. Eftír því sem nú var
komið, í des., mátti því telja að
vélin gæti orðið tilbúin í Iok
febrúar, eða í byrjun marz.
Þetta hefur þó farið á annan
veg, svo sem kunnugt er. Verk-
ið vannst allt miklu seinna en
ráð hafði verið fyrir gert.
Orsakirnar til þess eru ýms-
ar. Þótt aðalvélarhlutarnir
kæmu að haustinu, voru ýmsir
hlutar og vírar og tæki, sem
komu ekki fyrr en eftir áramót,
hið síðasta ekki fyrr en í miðj-
um apríl. Ekkert hefur misfar-
ist í flutningum þessum, og get-
um við verið þakklátir fyrir
það. Þegar blöðin voru í vetur
að spyrja hvernig gengi, með
uppsetninguna, var aldrei hægt
að skýra frá flutningunum, um
þá mátti ekkert segja. En auk
flutninganna má segja að gerð
rafmagnsvélarinnar, eða rafals-
ins, hafi valdið okkur talsverð-
um töfum. Rafall hefur tvo
hluti: vélarsátrið og segulpóla-
hjólið. Sátrið kom í 2 pörtum
aðeins, er vógu um 15 t’onn hvor.
En segulhjólið kom í rúmlega
2200 pörtum. Liggur það í því,
að hjólahringurinn er samsettur
úr þetta mörgum stálplötum.
sem raða þarf saman svo þær
komi í réttan hring. Nú er þver-
mál hringsins 5 metrar, en frá-
vik frá réttum hring má hvergi
vera meira en hálfur millimetri.
Var það tafsamt verk, þar sem
auk þessa hringmáls, þurfti að
gæta þess, að hringurinn yrði
jafnþungur á alla vegu. Þegar
hringnum var raðað saman, og
segulpólarnir settir á hann ut-
an, vegur hann rúm 50 tonn.
Segulpólarnir eru 44 talsins. Til
samanburðar þessu má geta
þess, að í sænsku vélunum kom
hjólið í minna en 50 pörtum, og
voru þar af segulpólarnir 40
talsins.
Eftir að lokið var við sam-
setningu segulhjólsins í lok
apríl, hafa einnig orðið tafir við
samsetninguna, sem stafar að
miklu leyti af þeim erfiðleikum,
sem eru á að framkvæma slík
verk á þessum tímum, og virðist
það ekki eingöngu vera hér hjá
okkur, þar sem erfitt er að ná
hlutina, heldur einnig virðast
verksmiðjur í' Ameríku eiga erf-
itt með að ganga svo frá smíði
sinni til fullnustu, sem á friðar-
tíma væri.
Hinir amerísku menn, sem
staðið hafa fyrir uppsetningunni
hér, haf unnið verk sitt af mik-
illi samvizkusemi og með mik-
illi þrautseigju, við hinar erf-
iðu kringumstæður. Megum við
vera þakklátir fyrir vandvirkni
þeirra, sem einmitt við slík verk
er svo mikils um vert.