Þjóðviljinn - 03.12.1948, Blaðsíða 5

Föstudagur 3. de3. 1948.
ÞJ ÖÐVILJINN
9
VOKU
Frjálst og fultvalda ísland er
þrítugt í dag. 1. des. 1918 færði
033 þá giptu í skaut, að þess
dags verður miníxzt um aldur.
Engir skuggar andvægra ó-
happa gætu faulið minningu
hans, engin birta síðari happa
eða sigra borið hana ofurliði.
Hugstæðast er oss í dag, að
vér getum fagnað þessum þrí-
tugasta afmælisdegi íslenzks
sjálfstæðis sem alfrjálst lýð-
veldi, lausir með öllu við um-
merki þeirra fjötra, sem á land-
inu jágu og enn loddu við oss
eftir sigurinn 1918, enda var
sá sigurinn mestur, að gert var
ráð fyrir og það tryggt, að vér
gætum afmáð þau ummerki á
tilskildum tíma.
Minningadagar, sem helgað-
ir eru þeim viðfcurðum sem liæst
ber í vitund þjóðarinnar, eru
ekki ófyrirsynju né út í b!á-
inn ár’egir tilhalds- og hátíðis-
dagar. Tilgangur og gildi þesc
er að sjálfsögðu að festa augu
hverrar hjáfarandi kynslóðar æ
að nýju og hvað eftir annað á
því, sem vér eigum dýrmætast
sem þjóð, því, sem mestu var
tii kostað að eignast og aldrei
skyldi glatast. Slíkir dagar eiga
að árctta og örva það, sem alla
daga skyldi með oss búa, að
vér geyrnum mrð oss minningar
íslands á þann veg, að vér verð-
um vio það sjálfir árvakrari og
ein,beittári, gátsamari og glögg-
ari, í stuttu máli liæfari til
þess að varðveita og ávaxta
það, sem fengið er, halda i
horfi, hugsa og stefna rétt.
Það sern vöröur eru vegfaranda
cg vitar sjófaranda, það skýldu
slíkir 'dagar vera þjoðinni í rás
ára og ættliða.
Augljóst er það, að slíku hlut-
verki henta ekki húrrahrópin
ein eða skruðmiklir sveigar á
bautasteina þeirra, sem fyrr-
um gerðu vel og, fórst farsæl-
I
lega. Góð minning enga gerir
stoð, ef hún örvar ekki sýknt
og lieilagt til heilbrigðrar sjálfs
gagnrýni, endurskoðunar á
sjálfum sér, athugunar á gangi
sínum.
Mikil tíðindi hafa orðið í
sögu landsins á'þyí skeiði, sem
runnið er umiiðha þrjá ára-
tugi. Vér megum minnast þess,
svo sem oft er gert, að þjóð-
in hefur farið hamförum í um-
bótum á hag sínum, tileinkað
sér tækni og hagnýta kunnáttu,
nytjað sitt lan-d og cinkum
sinn sjc af tvíihælalausum dugn
aði, lyít grettistökum á ýmsum
sviðnm menningar — allt i
skjóli þeirra rfittinda, sem hún
öðlaeist með frelsinu og bein-
líuis borin upþi af bylgju þeirr-
ar djöríungar, áræðis og mann-
dósns, sem frdsáð vakti. Það
verður ekki með sanni sa-g't,
að þeir hafi reynzt sannspáir
til þessa, sem linlega eða alls
ekki trúðu því, að vér kæm-
umst á£ram,5|j^!..yt.ra stuðnings
eða annarlegrar forsjár, enda
þótt margt h-efði að sjálfsögðu
betur mátt og átt að fara, af
meiri fyrirhyggju, varúð og viti,
en raun varð á.
Onnur tíðindi, aðsteðjandi og
engu minni, hafa orðið af völd-
um heimssögulegra viðburða.
Enn er erfitt um vik að dæma
af réttvísi um það, hvernig þol-
rif þjóðarinnar reyndust í
þeirri raun. Til þess skortir enn
yfirsýn og vér, scm nú lifum,
of mjög viö málin riðnir. Þó
er það jafnan skyldast góðum
dreng og drengs-kaparþjóð, þeg-
ar mikið er í húfi, að leggja
stund á að sjá sem gerst það,
sem miður fór í eigin fari og
atferli. Hið góða skaðar ekki.
Það gildir iíka hér. Hið góða
og giptusamlega skaðar ekki
framtíðina. niðja vora, og fyrir
þac- hljótum vér umbun sögimn
ar, svo ekki sé hærra seilzt,
séu og foringjar góðra flokka
og góðir íslendingar jafnvel?
Ég skírskota um það til hei-1-
brigðs hyggjuvits aimennings.
Og eins og það sé ósæmilegt að
gagnrýna slíka hluti, og það
jafnvel þótt það kosti sam-
stöðu með vonaum foringjum
vondra flokka! En slíkar samn-
ingagerðir má bæta, ef að
er hugað í tíma og ef flokks-
nauðsyrijar véla ekki svo um
fyrir mönrium, að hvers kon-
ar yfirsjónir eða vafasamar úr-
lausnir sé-u hafnar upp til
dyggða og afreka.
fslenzks sjálfstæðis verður
hvorki minnzt né það á annan
hátt rætt til nytja án þess að
litið sé út fyrir landsteina og
inn úr spariklæðum innanlands-
mála. Veðurspár flestar hafa
frá því, er styrjöld lauk, látið
illviðralega, þótt enn sé kyrrt
að kalla. Og hvað sem veður-
í hönd fara, bæði í orði og verki.
Mér virðast misbrestir á, að
slíkri húsföðurskyldu sé gegnt
af ýmsum þeim, sem mikla á-
byrgð bera. Það var aldrei
góðra drengja liáttur á ís-
landi, ef útlit var uggvænlegt,
að láta æsilega og æra báts-
höfn sína eða hjú með óhóf-
legum hrellingum. En slíkrar
tegundar tel cg ekki aðeins
gegndai'laus brigzl um vísvit-
andi svikráð íslenzkra rnanna
við frelsi landsins, heldur
ýmislconar, vafasaman frétta-
flutning. Furðuflugvélar
svei-ma yfir landinu, að því er
fólki er tjáð, njósnarmenn leita
færis, sitja um oss, bæði í lofti,
á landi og sjó. Stundum koma
börnin inn af götunni, skelfingu
lostin yfir væntanlegum, óvíg-
um flug'her, sem muni steypa
ógn og dauða í formi elds
brennanda eða banvænna sýk!a
31öðin, ekki aðeins þau ísl-enzku,
^ heldur fjöldi erlendra blaða,
iminna á söguna um tröllin, sem
áttu aðeins eitt auga, sem þau
leigðu hvert öðru. Það mætti
e. t. v. segja, að ísl. blöðum
virðist ekki útmæld afnotin
i fram yfir tiltölu stærðar og
. fjölmennis, ef miðað er við
'þrástag og einsýni.
, Vera má, að þeir séu til á
lísiandi, sem fórna vildu sjálfs-
- forræði þjóðarinnar fyrir kcm-
mún-ískt stjórnarform og skipu-
lag. Og vera má, að þeir séu
líka til, sem vildu fórna sjálfs-
forræði, til þess að forða þjóð-
inni frá kommúnisma. Veit ég
ekki, hvorir v-erri eru, sem ís-
lendingur get ég ekki gefið þar
mikið á milli. Þeir, sem láta af-
stöðu sína ti! kommúnismans
I blinda sig eða skelckja sína is-
lensku sjón, eru óhappamenu,
hver sem flokksmerkin eru og
hverrar tegundar sú tröllriða,
,£c:n þeir eru haldnir af.
Ripða Siqfurbiamar Eiuarmmtar déseuis á Svo ka“n að fara-að galdra'
** ** veður hið næsta, sem ynr herni-
þrpítíu ára aiuupli íslenzUs inllveláis
þegar kurl eru komin til grafar.
Vítin hins vegar verða því
þyngri og dómurinn grinimari
sem meir voru hulin og liilmuð.
Vcr skyldum ekki reisa sjálf-
dæmi um hluti, sem varða líf
þjóðarinnar, á sérdrægum , for-
eendum. Það sæmir sízt þeirri
kynslóð, sem lifði fullv-ddisdag
á morgni lífs síns og lýðveldis-
stofnún síðar. Framt-íoin mun
gera meiri kröfur til vor en
allra annarra liðinna kynslóða,
og liún hefur rétt til þess, og
,hún mun finnn~þær málsbætur,
sem oss verða - fundnar með
rökum. — Ég vi! leitast við að
ta!a sem Islendingur eftir því
sem vit o-g geta hrekkur, með
vitum líður þykir f!estum svo
út að horfa, að vart muhi bati
í vændum og þykjast ekki
kunna veður út að sjá, ef ekki
fari að fárviðri, og þ-að fyrr
en síðar. Og satt er það: Þungt
dvnur þjóoaliafið eg hvirfilvind-
um lýstur niður í ýmsum átt-
um og mjög ber í loftið meo
köflum og ekki trútt um að
grunur leiki á um seiðskratta
yfir borg og bvggð, jafnvel á
komandi nóttu. Börnin á göt-
unni eru berginá! þess, sem
talað er á heimilum og það aft-
ur bcrgmálar blöðin. Hver er
tilgangur þeirra, scm ala á
slíku? Vakir það fyrir þeim að
hervæða þcssa þjóð hugarfars-
lega gegn yfirvofandi háska,
gera hana betur sjáandi, stillt-
ari, dómbærari, lijálþa henni
nokkra, scm þessu valdi og| til þess að halda vöku sinni,
rnagni þeir seiðinn livor upp
á annan. Má cnda greina for-
dæðuskap og rammar tölur á
málþingum þjóðanna og verður
ekki sagt, að sú kveðandi sé
alltént fögur að heyra. En það
hafa ýmsir fyrir satt hc-r á
það eitt í huga, að það er eitt, ; landi, að væntanleg gjörninga-
sem oss bindur: að e!s.ka vort
laad fyrir ofan allt stríð. ■—
Handan allra flokka og cin-
staklinga er ísland. Mér kemur
ekki í hug að flytja frá þeim
bæjardyrum, sem ég vildi til-
einka mér m-eð þessum orðum,
neina allsherjar gagnrýni á
þessum vettvangi á aðgerðum
ísknzkra ráðamanna eða við-
1 brögðum þjóðarinnar næstliði'i,
róstusöm ár, né taka til ýtar-
legrar meðferðar einstök stór-
mál. En fáein alvöruorð vildi
ég sagt hafa.
Það er sannfæring margra
góðra Islendinga, að verr hafi
til tekizt um örlagaríkar samn-
ingagerðir við önnur lönd á
vori lýðveldisins en efni stóðu
til og æskilegt var, og raun
þeirra gerða þó engu betri orð-
ið, það sem af er, en spáð var
í uggsemi og vantrú. Þetta er
ek-ki flokkspólitísk sneið. Eins
og mönnum geti ekki yfirsézt
veður muni vísast mætast yfir
íslandi. Og það er að vonuni
mjög á dagskrá, hvaða afstaða
skuli tekin til þessa umrædda
skrattagangs, að hverju, scm
fer.
búa hana betur undir það ao
mæta voveiflégum vanda? Þá
væri vel, ef sá væri tilgangur-
inn. En árangurinn verður ekki
slíkur, hver sem tilgang.urir.n
er. Hræðsla og ofboð, ofsjónir
og vanstilling — það eru ekki
slikir eiginleikar sem brvnja
þjóðina né halda henni vakandi.
Hræðsla er ekki sama og varúð,
heilbrigð tortryggni, gagnrýni
cg gát. Hræðslan við kommún-
ismann ærði helming þýzku
þjóðarinnar í fang nazismans.
En hér um er það fyrst að Hræddur maður, draugærður,
segja, að svo virðist sem menn. sést litt fyrir og má heita
séu helzti fúsir út að sjá og
á ap hlýða þá kveðandi, þótt
menn snúi hlustum til sinnar
áttar hvorir, en það er gömul
reynsla, að þeir, s-em ekki hafa
andvara á sér, þegar seiður
er ger í áheyrn þeirra, láta
glepjast, ganga á seiðinn og
eru þá dauðir. ,,Haldi hyerr
vöku sinni, sem má“, sagði
Hrútur forðum, þegar sciðlæti
þeirra Kot.kels og Grímu komu
upp, „og mun oss þá eigi saka“,
sagði hann. Haldi hverr vöku
sinni sem má. Ég vildi óska,
að forystumenn vorir bæru
gæfu til að brýna þessa reglu
inn ríður, mætist úr tveim átt-
um yfir íslandi. Hvað verður,
ef svo fer? Eitt sr víst: Vér
megum elcki sjálfir vera hilltir
af neinskonar gjörningum. Þjö5
in verður að vilja citt, og það
er að lifa af hverskonar fár-
viðri. Það er lífsskvldan sjálf.
Og til þess þarf það fyrst, n5
allur kjarni þjóðarinnar, hvað
séiri fáum einstökum líður, slái
:kki undan á hvorugan veg, því
hvort veðrið, scm cr, fer ms5
oss, ef það skellur á oss flöfc-
um eða öfugum. Við lífsskyldií
bjóðarinnar verðum vér að m-iða
og efeki við það, sem fiutt er
úr seiðhjöllum að austan eða
vestan, norðan eða neðan. Það,
sem hcr er átt við, er ekkert
anr.að en það, sem verið hefur
og hlýíur að vera annað borð
þess sjálfstæðis, sem vér höf-
um öðlazt og ber að vaka yfir-
en það er hlutlcysi að öllu sjálf-
ráðu. Hlutleysi felur í sér hætt-
ur, það er ljóst, það felur
í sér hernámshættu, það vitum
vér af reynslu, það tryggir ekki
gegn árásarhæltu. En öU
skakkaföll sem vér kunnum að
verða fyrir sem hlutlaus þjóð
eru bætanleg. Hitt verður vís-
ast aldrei bætt, e.f vér gefum
það upp, með öllu þvi, sem sllk
uppgjöf felur í sér cg leiðir af
sér. Og hverjir eru þeir foringj-
ar íslenzkir, sem tveysta sér til
að sa-meina þjóðina alla og e‘a-
liuga um afstöðu til annarrar
hvorrar áttar? Ek-ki bæt.ir það
j úr, ef hún gengi sundrnð til
slembilukka ef hann slasar sig
ekki til óbóta. Þjóð, sem er
heimskuð og espuð með hræðslu
áróðri verður ckki frjáls til
lengdar. Athugi þeir þetta, scm
pennum beita og prentvélum
stýra á íslandi. Ég tala auð-
vitað í „klerklegri einfeldni,“ —
enginn hefur annað en léð er —
og' svo sem í því barna' ga,
. . . , ... „ . . ... - sliks ævintýrs. Vér eigum um
skym að hitta, ef fyrir vrði l
, , . , I þrjar leiðir að velja: 1. Þá, sem
íslenzk, cða mannleg, samvizka,1
. . , ... , .. vér erum nú staddir á, þ "
a bak vio oll þau firn ovægilegra
og ábyrgðarlítilla orða, sem
að veita stórveldi ítök og að-
stöðu, sem býður öllum hætf-
yfir þjóðina rignir.
r, , um heim :n tryggir ekki gegn
Raunar er hræðsluaroðunnn I
ekki scríslenzkt fyrirbæri. eins
Hrúts fyrir þjóoinni á þessum! og sakir standa. Ilann er inn-:
neinum. 2. Að láta ptórve'di
víggirða landið svo að fuht ör-
í sliku, þótt góðir flokksmenn'gjömingat-ímum og þeim, sem1 fluttur hingað og óskammtaður. I
Framhald á 7. síðri*.