Þjóðviljinn - 23.01.1955, Blaðsíða 7

Eftir að ólánsamur einstaklingur af ætt bláfisksins, sem áJítinn
var löngu útdauður, var svo óheppinn að lenda á fiskmarkaðinum
í Anjouan fyrir nokkjum árum, hafa þeir sem eftir lifa af ættinni
ekki haft stundlegan frið fyrir vísindamönnum hvaðanær\-a úr
heiminum. ltalskur \ásindamaður hefur meira að segja kornið ein-
um bláfiskanna að óvörurn með djúpmyndavéi sinnl eins og
stóra myndin ber með sér. — Til hægri er likan af fiskinuni
frá Anjouan.
Hflfdjápsranosóknir
Allt frá miðbiki seytjándu
aldar hafa rússneskir sjófar-
endur gert margar og mikils-
verðar uppgötvanir á norður-
hluta Kyrrahafs. Árið 1648
sigldi Semen, nokkur Desjneff
fyrir norðausturodda Asíu, og
eftir það hófust sjóferðir frá
Hvítahafi til Beringshafs, og
sannaðist þá að sund skilur
álfumar Asíu og Ameríku. Á
öndverðri átjándu öld var svo
samin lýsing á norðurhluta
Kyrrahafs og gerður uppdrátt-
ur af því. Þetta gerði leiðangur
sá, sem kenndur er við Bering,
á árunum 1725—43. Hann gerði
líka uppdrætti að báðum
ströndum Beringshafs, strönd-
um Alaska og Kúrileyja.
Á fyrstu áratugum nítjándu
aldar juku rússneskir sjófar-
endur enn við frægð sína. Á
árunum 1803—5 sigldu þeir
Krusensjten og Lisjanovskij
kringum hnöttinn og aftur árið
1816—17, en árin 1819—21
sigldu Bellingshausen og Lasar-
ev kringum Suðurheimskauts-
landið, og á árunum 1826—29
var farin rannsóknarferð, sem
bætti miklu við þekkinguna á
löndum og höfum, hét sá Lidke,
sem þeirri ferð stjórnaði. Enn-
fremur má nefna rannsóknar-
ferð S. Makaroffs á skipinu
„Vitias" árin 1886—89.
Margar rannsóknarferðir
Síðan hafa höfin sem liggja
«ð hinu víðlenda Rússaveldi
(síðar Sovétlýðveldunum) ver-
ið rannsökuð af miklum dugn-
aði. Það má minna á hinar
mörgu rannsóknarferðir um
Norðuríshafið, og rannsóknir á
skipaleiðinni með ströndum
Rússlands og Síberíu, og á
Kyrrahafi.
En merkilegastar munu vera
taldar hafdjúpsrannsóknir Sov-
étríkjanna í höfunum langt til
austurs og á Kyrrahafi þar sem
næst liggur Síberíu. Þessar
rannsóknarferðir eru gerðar út
af hafrannsóknadeild rússnesku
akademíunnar, og skipið, sem
til þess er ætlað, heitir „Vítías“.
„Vítías“ er 5 500 smálesta
skip, og hið fullkomnasta, eink-
um til rannsókna á hafdýpi
hvar sem er á hnettinum, og
búið öllum hinum nýjustu og
fullkomnustu tækjum til líf-
fræði-, vatnsfræði- og vatns-
efnafræðirannsókna, og einnig
til jarðfræðirannsókna. Mörg
af þessum tækjum eru fundin
upp og smíðuð í Sovétríkjunum.
Á skipi þessu geta 60 vísinda-
menn starfað saman í hóp, og
hafa þeir til umráða 14 rann-
sóknarstofur.
Þess er fyrst að gæta, að
þrír fjórðu hlutar af yfirborði
jarðarinnar eru þaktir sjó, og
honum víðast djúpum, og að í
þessu mikla ríki fer margt
fram, sem mönnum er ekki
kunnugt um, þekking manna á
útböfunum og þeim voldugu
öflum, sem þar eru að verki,
er enn býsna takmörkuð.
Áhuginn á hafrannsóknum
fer sívaxandi, ekki einungis í
Sovétríkjunum, heldur í flest-
um löndum.
Á síðustu árum hafa verið
farnar fjórar ferðir á stóran
mælikvarða til að rannsaka höf
jarðarinnar, ein frá Sovét, önn-
ur frá Danmörku (Galathea),
hin þriðja frá Svíþjóð (Alba-
tros), og hin fjórða frá Bret-
landi (Shallenger 11).
Stórauknar hafrannsóknir
munu auka óhemju við þekk-
ingu í liffræði, jarðfræði, jarð-
efnafræði, landafræði, lofts-
lagsfræði o. fl„ auk þess sem
Petta er eini fiskui-inn, sem fundizt hefur af nýrri og áður óþekktri
ætt djúpsævarfiska. Hann hefur veriS kallaður „Galatheathainna“,
kenndur við danslta hafrannsóknarleiðangnrinn fræga. Takið eftir
hinu lýsandi liffæri i kjaftl fisksins, en með þvf lokkar hann
tU sin bráðina.
Sunnudagur 23. ianúar 1955 — ÞJÓÐVILJINN — (7
hún eykur að sjálfsögðu við
sjálfa þekkinguna á höfunum.
Það eru djúphafsrannsókn-
irnar sem eru eftirlæti þessara
vísindamanna, og er þá miðað
við meira dýpi en 7000 metra,
enda þótt slík hafdýpi séu að-
eins að flatarmáli tíundi hluti
af hafsbotninum samanlagt.
Þessir pyttir þykja hinir fróð-
legustu, bæði frá sjónarmiði
jarðfræðinnar og dýrafræðinn-
ar.
Pyttir þessir eru 19 að tölu,
og langflestir (15) í Kyrrahaf-
inu, einkum vestast í þvi. Flest-
ir þeirra eru yfir 10000 m að
dýpt. Fjórir hinir dýpstu eru
frá 10 863 m til 10 382 m (við
Filipseyjar, Japan, Kamtsjaka).
Hvernig stendur nú á áhuga
manna á rannsóknum á hinu
dýpsta hafdýpi? Því er til að
svara, að þarna sé lykillinn að
sögu úthafanna og landanna.
Með jarðskjálftadýptarmælin-
um er unnt að ákveða þykkt
jarðlaga á hafsbotni, og einnig
hefur tekizt að ákveða aldur
þeirra, og hefur þessi vitneskja
aukið stórum við þekkingu á
höfum og löndum á ýmsum
öldum jarðsögunnar.
Jarðlög, sem myndazt hafa á
þanna hátt, að foksandur eða
ryk hefur safnazt saman, hafa
-ataíSK^S
spor í hafrannsóknum, árangur-
inn af ferðinni varð með af-
brigðum mikilsyerður.
Þess er fyrst að geta, að
gerð var allnákvæm ákvörðun
um dýptina á mestöllu þessu
svæði, með aðstoð bergmáls-
dýptarmælis, svo að langt fór
fram úr eldri athugunum.
Mesta hafdýpi, sem mælt var
á „Vítíasi" árið 1953, var 10 382
m, eða 1 870 m dýpra en það
sem „Túskanóra" hafði mælt
dýpst. Það kom þannig í ljós,
að hylur þessi var einn hinn
allra dýpsti sem til er. Allar
mishæðir á hafsbotninum komu
skýrt í ljós, og einnig breyting-
ar allar sem á þeim verða. Ekki
er enn lokið þeim breytinga-
ferli. Landskjálftar og eldgos
valda miklu um þær, og eru
tíð einkum norðantil og verð-
ur þar tíðum mikið rask, svo
DjúpsíPvarfiskurinn lýsir í myrkri með „ljóskerinu“ framan á
hausnum. Taltlð eftir liinu örsmáa karldýri, sem er fast við boi
kvendýrsins.
öll orðið til á botni úthafanna,
og einkum þar sem dýpst er,
en síðan hefur botninn hafizt
og orðið að þurrlendi og jafn-
vel hálendi, en fram að þessu
hefur ekki verið ljóst, hvernig
þessi jarðlög hafa orðið að því
sem þau eru nú. Hafrannsóknir
nútímans hafa leyst þessa gátu.
Rannsóknir á dýralífi haf-
djúpanna eru gagnmerkar, því
að þarna hafa varðveitzt ýms-
ar tegundir, fornar að gerð,
sem útdauðar eru annars stað-
ar, og auk þess sem þetta hef-
ur mikla þýðingu fyrir dýra-
fræðina, leysir það marga gát-
una, sem jarðfræðingar hafa
glímt við.
I
Nýfundinn hylur
Rannsóknarferð „Vítíasar"
árið 1953 var farin í þeim til-
gangi að rannsaka hylinn mikla
við Kamtsjaka og Kúrileyjar,
svo nákvæmlega sem unnt
væri, en hann nær alla leið frá
Beringseyjum til Hokajdo. Ár-
ið 1864 tókst amerísku rann-
sóknarskipi að mæla 8 512
metra dýpi í stórhyl þessum,
og var þetta lengi álitið vera
hið mesta dýpi á þessum slóð-
um, og kallaðist Tuskarahylur,
eftir nafni skipsins. Fjórtánda
ferð „Vítíasar“ markaði stórt
að nemur mörgum hundruðum •
metra, nýir gígar myndast og
berglög koma upp.
Einnig voru gerðar rannsókn-
ir á sjóvatninu á ýmsu dýpi
frá yfirborði til botns, bæði
efnarannsóknir og strauma,
straumhraði mældur og gagn-
verkanir milli strauma yfir-
borðsins og djúpsins, og jarð-
laganna á botninum.
Uppgötvun dýralífs
Þessar rannsóknir hafa leitt
í ljós óhemju þekkingu varð-
andi dýralíf hafdjúpanna.
Slætt var með vörpu á 6 000 m
dýpi, og með ágætum árangri.
Stundum tókst að slæða á allt
að því 10 000 m dýpi, og náðust
djúpfiskar sem aldrei hafa sézt
fyrr, bæði smáir fiskar og rán-
fiskar sporðlangir, ginvíðir og
hvasstenntir. Flestir hafa þess-
ir djúpfiskar Kyrrahafsins ÖU
einkenni annarra djúphafsfiska,
sem lifa í órofa myrkri allt ár-
ið og grafarþögn undir óhemju
þrýstingi. Sumir eru augnalaus-
ir, en hafa næma fálmara.
Aðrir hafa afarstór augu, lík-
ust safnglerjum í stjörnukíkj-
um, enn aðrir hafa „stöngul-
augu“.
Þessar rannsóknir sem gerð-
Framhald á 8. síðu.