Þjóðviljinn - 19.04.1958, Blaðsíða 4

4) _ ÞJÓÐVILJINN — Laugardagur 19. apríl 1958
fSLENZK TUNGA
7. þáttur.
19. apríl 1958.
Ritstjóri: Árni Böðvarsson.
1 síðasta þætti var nokkuð
minnzt á gömul heiti sem for-
feður okkar gáfu ýmsum stöð-
um á leið sinni, þegar þeir
gengu suður vfir Mundíafiöll
eða Mundíufiöil (Alnafjöll)
og suður til Róms. En ekki
létu allir sér nægja að fara
aðeins þangað, heldur héldu
þeir alla Jeið til landsins
helga, Jórsalalands. Þeir sem
þangað komust voru þá gjarn-
an kallaðir Jórsalafarar, en
Jórsalir voru fvrst og fremst
Jerúsalem sjálf, þorgin.
Leiðin sem þessir menn fóru
nefndist Pálmara.vegur, en um
ýmsar leiðir var að velia.
Stundum héldu menn s.ióleiðis
vestan við Evrópu og um
Njörvasund (Gíbraltársund)
og Miðjarðarhaf,' eða' méhn
héldu til Rómar og baðan til
Jórsala — með því slógu
orðum bæði í rússnesku og
norrænum málum, auk þess
sem minnzt er á gerzkar
(rússneskar) vörur. Norður
af Ungaralandi var Pólínaland
(Pólland), en vestur af því
Saxland (hluti Þýzkalands).
Á ströndum Eystrasalts voru
Kúrland (Lithaugaland, þ. e.
Litháen, og Lettland), en þar
norður af Eistland, en strand-
héruð þess voru nefnd Aðal-
sýsla; þar drap Þorkell hákur
flugdreka forðum. Suðvestur-
strönd Finnlands nefndist
Bálagarðssíða.
(Grimsy), Skarðaborg (Scar-
borough), Hvítabýr (Whit-
þy), Hjarapollur (Hartle-
pool), og inni í landi Jórvík
(York), en eftir henni var
síðar kölluð höfuðborg Banda-
ríkjanna New York og heitir
á íslenzku Nýja Jórvík. Þetta
svæði allt kallaðist Danalög,
því að víkingar austan um
haf urðu þar rótfastir um
tíma. Stundum var heitið
DanaFg látið ná yfir miklu
meira svæði, allt norður í
Skotland. Norðan við Hjarta-
poll er Norðimbraland (North-
umberland), en Skotland enn
norðar. Þar var Apardjón
(Aberdeen) mikil borg. Norð-
ur með ströndinni heita svo
enn Orkneyjar; þar var talað
norrænt mál lengi fram eftir
öldum. ertda er bar hvert nor-
ræna örnefnið við annað.
En Orkneyingar týndu
tungu sinni og tóku upp mál-
far hins enskumælandi lýðs
sem réð lögum og lofum á
evjunum. — Norðar er svo
Hjaltland (Shetland), en vest-
an við Skotland eru Suðurevj-
ar (Hebrides). Þar voru
Lióðhús (Lewis), Ivist (North
Uist), Skíð (Skye), og margir
Su kemur stund
Framhald af 3. síðu
starfar þar við blöð er þjóða-
brot af Norðurlöndum gáfu út,
lengst við Norden í Chicago.
Jón Ólafsson ritstjóri gat þó
með engu móti fest yndi erlend-
is. Heim til íslands kom hann
aftur 1897 og sama haustið
stofnar hann Blaðamannafélag
íslands. Fyrst varð hann rit-
stjóri Nýju aldarinnar, er Jón
Vídalín konsúll gaf út, síðar
Reykjavíkur, er Þorvarður Þor-
varðsson prentsmiðjustjóri gaf
út. Blaðamennsku hætti hann
1913, þrem árum fyrir dauða
sinn. Eftir heimkomuna sat hann
á þingi árin 1908—1913. Hann
lézt 11. júlí 1916.
Síðari árin vann hann að ís-
Á Bretlandseyjum, sem við
nú köllum svo, úir og grúir
af nöfnum af norrænum upp-
runa, og verður hér drepið á
fá.t,t, eitt. Á Irlapdi voru aðrír staðir sem fengu íslenzk
Kunnaktir á sömu slóðum og nöfn.
nú heitir Connaught, Hlymrek Sunnan við sundið í Frakk-
þar sem nú er Limerick (á landi var svo Norðmandí;
menn tvær f.ugur í emu suður4riamþ) Ulaztír nyrzti þar var Rúða eða Rúðuborg
hluti landsins, en höfuðborgin (Rouen) höfuðstaður og stend-
hefur alltaf heitið Dyflinn á
íslenzku (Dublin er ekki mál
þarlendra menna, heldur
enska, borgin heitir Baile
Átha Cliath á írsku).
Þá hét Bretland aðeins þar
sem nú nefnist Wales. Úti fyr-
ir ströndinni er Öngulsey
(Anglesey) og Öngulseyjar-
sund en norðar er eyjan Mön
og enn norðar Úlfreksfjörður
(North Channel) þar sem
mjóst er milli írlands og Skot-
lands. Scilly Islands vestur af
suðvesturhorni Englands heita
Syllingar. Höfuðborg Eng-
lands heitir Lundún eða
Lundúnir, en þar skammt frá
er Kantarabyrgi (Canter-
bury). Norðar, við mynni
Humbru, hét Grímsbær
’höggi, heimsóttu tvær Ireztu
borgír heims. Frá Róm
til Jórsala var um tvær leiðir
að ræða. Loks fóru sumir
suður um Garðaríki og Mikla-
garð og þá leið til Jórsala.
Þeir sem fóru frá Róm
héldu fvrst til Bár (Bari)
eða Brandeis (Brundisi). Það-
an héldu menn á sltipi yfir til
Gríkklands um Visgarðshöfn
(sundið milli evianna Kefall-
eníu og íþöku við Grikklands-
strenduri, Kípur og til Akurs-
borgar (Accaron eða Accre)
í Jórsalalandi. Þá. virðist hafa
verið eftir fimm daga ferð
til Jórsalaborgar sjálfrar.
Ef farið var um Miklagarð,
var um tvær aðalleiðir að
ræða. Annarri þeirra er lýst
í Heimskringlu, bar sem segir
frá heimför Sigurðar .Tórsala-
fara frá Jórsalalandi. En áður
en hann lagði af stað heim-
leiðis, tók hann bátt í herför
Baldvina Jórsalakonungs til
„borgar beirrar er Sæt heitir"
(eða, Sætt.), en sú borg var
heiðin; hún heitir nú Sidon.
Við Engilsnes (Ka.p St.
Angelo) syðst á Girklandi
(Grikklandi) lá Sigurður hálf-
an mánuð; hélt síðan til
Miklagarðs, þar sem Kirialax
(afbökun úr grísku, merkir —
Herra Alexíos) keisari lét upp
lúka því borgarhliöi sem kall-
að var Gullvarta (eiginl. =
GuIIna hliðið). Var þetta gert
til heiðurs hinum norræna
Jórsalafara. Síðan segir
Snorri: „Sigurður konungur
fór utan fvrst á Bolgaraland
(= Búigaríu) og þá um Ung-
araland og um Pannóníam
(þe-si tvö lönd voru á srmu
slóðum og Ungverialand og
Austurríki eru nú) og um
Sváfa og Býjaraland (Bæ-
heim)“.
Aðra leið gátu pálmarar
(= Jórsalafarar, þeir báru
pálmagrein til sannindamerkis
hvert þeir hefðu farið) einnig
farið af Norðurlöndum; þá
leið kölluðu þeir hina evstri,
og lá hún um Rýzaland (Púss-
land) og Girkland. Talið er
að Þorvaldur víðförli hafi far-
ið þessa leið.
I anstanverðrí Suður-Evr-
ópu Var þá Blökumannaland
hér um bil þar sem Rúmenía
er pú: en þar norður af
Garðaríki (Rússland). Nokkur
samskipti höfðtt menn við bær
þjóðir sem bvggðu þessi lönd,
og má sjá það m.a. á töku-
ur enn við ána Signu (Seine).
Vesturhluti Frakklands, sunn-
an við Leiru (Loire) hét þá
Peita eða Peituland; þar
skammt frá, sunnan á Bret-
agne-skaga er nú heitir svo,
var staðurinn Varrandi (Gu-
errande); þann kaupstað
brenndi Ólafur lielgi eftir að
honum hafði vitrazt það að
hann ætti að vera „konungur
yfir Noregi að eilífu“. En
Frakkland allt hét þá Val-
land á vora tungu. Það orð er
skylt þjóðaheitinu Gallar, en
við þá barðist Júlíus Sesar
hinn rómverski og skrifaði
bækur um þær styrjaldir. Ein-
hverjar heimildir eru til um
að orðið Valland hafi einnig
verið notað um ítalíu.
lenzkri orðabók, en ekki komust
út nema 2 hefti af henni fyrir
dauða hans. Hann samdi einnig
kennslubók í málfræði. Eru þá
enn ónefnd ljóð hans.
Jón Ólafsson ritstjóri liggur
enn" óbættur' hjá-'garði, að því
leyti að ævisaga hans hefur enn
ekki verið samin, er meira en
kominn tími til að' það verk
verði unnið.
En hvað segja samtíðarmenn
hans um hann? Eirikur Briem
segir m. a.: „Á þessum tíma hef-
ur átt sér stað mikil framsókn
til meiri menningar og fullkomn-
ara félagslífs, og óneitanlega
hefur eigi litlu orðið ágengt, en
það hefur kostað mikið strið,
mikla baráttu". í þeirri baráttu
lá Jón Ólafsson ekki á liði
sinu. Briem segir ennfremur.
,,Eg ætla einnig að hann hafi
oftar en einu sinni haft þau
áhrif á þjóð vora, er úrslitum
réðu í þýðingarmestu málum“.
Matíhías Jochumsson segir:
„Hann hafði sleppt skólanámi,
og stóð þar 17 ára, föðurlaus,
umkomulaus, félaus, allslaus, en
ritaði og ritaði eins og sá sem
vald hafði, ritaði sem ofurhugi
Roðasieinn og riiírelsi — Norskt heimatrúboð og
íslenzkur lögreglustjóri
Á. P. SKRIFAR:' „Ég var
að lesa Roða:;teininn og rit-
frelsið eftir Jóhannes úr Kötl-
um, og tel ég rnjög sennilegt
að sá bæklingur verði ein
hvern tíma gott heimildarrit
um andlegheitin á Islandi á
þessu herrans ári. Það hafði
komið út bók í Noregi, sem
þótti bersögul um kynferðis-
mál. Lengi vel var allt hljótt
um bókina, eða þar til heima-
trúboðsmönnurn tókst að þyrla
upp miklu moldviðri, sem
endaði með rnálaferlum. Nú er
kunnugt, að fæstir íslendingar
eru sérlega hlynntir kenning-
um heimatrúboðsins norska
meira að segja munu flestir
prestar okkar telja þær til
andlegra fornminja. Þó fór
svo, að fár þetta í Noregi
barst út hingað, og endaði
með því, að lögreglustjórinn
í Reykjavík sendi frá sér
plagg nokkurt, þar sem traðk-
að er á prentfrelsinu. En gam-
all nazisti er nú ekki að
horfa í smámuni eins og
prentfrelsi, ef því er að skipta,
enda var látið heita. svo að
]>etta væri gert til að vernda
æskulýðinn frá skelfilegum
voða. Á sama tíma lætur
þetta sama yfirvald það við-
gangast að glæpa- og kynóra-
rit séu seld hverjum sem hafa
vill frá klukkan 8 á morgnana
til klukkan 11.30 á kvöldin
í sjoppum og blaðasölum. Og
svo mikið kapp er lagt á að
selja ritin, að sjoppurnar eru
opnar alla daga ársins, nema
kannski á jóladag og páska-
dag. Vitleysan er þió ekki öil
sögð enn þá. Þeir vísu menn,
sem málunum ráða töldu að
Roðasteinninn væri ekkert
hættulegur á erlendum mál-
um; unglingarnir mundu ekki
skilja danskt og norskt klám,
þótt hins vegar sé vitað, að
aldrei er varið meira fé til
skólamála, og þá líka tungu-
málakennslu en einmitt nú.
Það virðist ekki vera mikil tni
á því, a.ð unglingarnir læri
mikið í tungumálum í skól-
unum. En eitt er víst: —
Roðasteinninn hefur selzt
meira en nokkur íslenzk bók,
jafnvel slegið út bækur Guð-
rúnar minnar frá Lundi. Þá
er og vitað, að þeir sem ekki
gátu notið hinna forboðnu
ávaxta á frummálinu, hafa
fengið þýðingar á mergjuð-
ustu köflunum hjá þeim, sem
betur eru að sér í málum
frændþjóða okkar. Virðast nú
allir ánægðir, því að allir hafa
fengið sitt. Enginn hefur
skrifað stafkrók um bækling
Jóhannesar nema B. B. í Þjóð-
viljanum. Þetta var þó það
stórt mál, að Stúdentafélag
Reykjavíkur hélt fund um
það. Þar skeði það merkilega,
að bannmenn og æskulýðs-
verndarar sögðu ekki eitt orð;
þeir sátu sem fastast og
horfðu í gaupnir sér. Hvar
var nú maðurinn með brenni-
merkinguna? Hvar var nú
maðurinn, sem eitt sinn pré-
dikaði bað, að menn skvldu
kappkosta að halda vöku
sinni ? Viðbrögð þeirra sem
málunum ráða þarna hjá okk-
ur virðast mér csköp lík og
lijá strútnum, þegar liann
stingur höfðinu í sandinn.
Munurínn er aðeins sá, að
strúturinn er skjálfandi af
hræðslu en ráðamennirnir
hins vegar kotrosknir og
sjálfumglaðir: — Fallega
tókst okkur að bjarga æsk-
unni frá voðanum í þetta
■>“»
og ofsaniaður og mest gegn vald-
höfum landsins og þeirra ráðs-
mennsku — ritaði svo, að vér
vinir hans stóðum hræddir og
höggdofa. Og engu síður ofbauð
liöfðingjunum sem hann deildi
við. ... Hvað vildi hann? . . ,
Hann vildi frelsa land og Iýð
frá ófrelsi, ójafnaði, óláni og
rangsleitni".
Á lausu blaði í plöggum Jóns
Ólafssonar ritstjóra fannst að
honum lótnum kvæðið sem þetta
er m. a. í:
Sú kemur stund, þá er ég ekki
lengur
að allir mínir' landar munn sjá,
þótt breyzkur væri ég var ég
góður drengur
og vildi reyna sannleik þeim að
tjá.
Þótt lygimx væri og aurkasti ég
eltur,
þá auðvaðist ei fjandmönmun
að sjá,
að yrði ég frá sannfæringu
sveltur,
þótt sveitur yrði ég bókmennt-
unum frá.
Sú kemur stund — það eyðir
öllum hörrnum —
að ísland ratar Ioks sinn gæfu-
veg.
Þá ég er vafinn móðurmoldar-
örmum,
þá mun það sigra er fylgi veitti
ég.
smn
Blaðamamiaf élag
Framhald af 3. síðu
í stjórn Blaðamannafélags ís-
lands ejga nú sæti: Sigurður
Bjarnason, formaður; Jón Magn-
ússon, varaformaður; Andrés
Kristjánsson, ritari; Atli Stein-
arsson, gjaldkeri, og Jón Bjarna-
son, meðstjórnandi.
í stjórn Menningarsjóðs blaða-
manna eiga sæti: Sigurður
Bjarnason, formaður; Ingólfur
Kristjánsson, gjaldkeri, óg
Hendrik Ottósson.
I stjórn norræna pressumóts-
ins og norræna blaðamannasam-
bandsins eru I-Iögni Torfason,
Haukur Snorrason og Bjarhi
Guðmundsson.
Þrír menn hafa verið gerðir
heiðursfélagar í Blaðamannafé-
lagi íslands, þeir Árni Ólason,
ritstjóri; Skúli Skúlason, rit-
stjóri, og Valtýr Stefánsson, rit-
stjóri.
Framhald af 1. síðu
ríkisráðuneytið neitaði hins
vegar ekki að rétt væri að
bandarískar flugvélar væru
sendar með kjarnasprengjur á-
leiðis til ákveðinna skotmarka í
Sovétríkjunum um leið og rat-
sjárstöðvar yrðu varar við tor-
kennilega hluti á lofti. Það
sagði á hinn bóginn að Banda-
ríkin væru fús til að ræða
þetta mál á vettvangi Samein-
uðu þjóðanna. „Allir vita hvað
við höfumst að, en hins vegar
er því haldið leyndu fyrír hin-
um frjálsa heimi hvað gerist
hinum megin jámtjaldsins",
sagði ráðuneytið.
Hefur þegar verið staðfest
Ákærur Sovétríkjanna eru
greiijilega byggðar á fréttum
sem borizt hafa frá Banda-
ríkjunum og staðfestar hafa
verið af stjórn bandaríska flug-
hersins, einsog Þjóðviljinn
-!■ skýrði frá í fyrradag.