Þjóðviljinn - 08.12.1959, Blaðsíða 6

6) — ÞJÓÐVILJINN — Þriðjudagur 8. desember 1959
þlÓÐVILIINN
Út&eíandl: Sameiningarflokkur alþýðu - Sós_falistaílokkurinn. - Ritstjórar:
Magnús Kjartansson (áb.). Magnús Torfi Ólafsson. Sigurður Guðmunds-
son. - Fréttaritstjórar: ívar H. Jónsson, Jón Bjarnason. - Auglýsinga-
stióri: Guðgeir Magnússon. - Ritstjórn. afgreiðsla, auglýsingar, prent-
smiðja: Skólavörðustig 19, - Sími 17-500 (5 línur). - Askriftarverð kr. 30
á mánuði. — Lausasöluverð kr. 2.00.
Prentsmiðja Þjóðviljans.
/------------------------------------------------- "N
„Skipulagsbreyting”
í fyrradag skýrði ríkisútvarpið í fréttatíma sínum
frá einkaskeyti sem því hafði borizt frá Kaup-
mannahöfn, en í skeytinu var greint frá fregn
sem bandaríska stórblaðið New York Times hefði
birt þess efnis að bandarísk stjórnarvöld ætluðu
að fækka herliði sínu á íslandi um sem næst
fjórðung; taka burt um 1300 manns en skilja um
4000 eftir. Þetta er ekki í fyrsta skipti sem ís-
lendingar fá fregnir um hernámsmál sín úr út-
lendumi blöðum og fréttasendingum, sú hefui’ ver-
ið reglan síðan að landið var hernumið, en mönnum
þótti þetta að vonum ánægjuleg fregn — meðan
Islendingar losna ekki að fullu við hernámið er þó
t skárst að hinir erlendu óþurftargestir séu sem
fæstir.
í sama hátt og fréttin um fækkun hernámsliðs-
^ ins kom þjóðinni á óvart, virtist hún einnig
koma utanríkisráðuneytinu á óvart. Þegar frétta-
stofa útvarpsins sneri sér til ráðuneytisins, gat
það ekkert um fréttina sagt annað en það nð
málið væri í athugun, og virtist orðalagið frekar
: staðfesta frásögn New York Times. En utanríkis-
■ ráðherra hafði auðheyrilega ekki verið látinn vita
um þetta mál frekar en önnur.
TjTtir útvarpsfrásögnina hefur ráðherrann hins
vegar skundað á fund bandaríska sendiherr-
ans og beðið hann að segja sér hvað til :;tæði,
Einar Olgeirsson bar fram fyrirspurn um þessa
frétt og sannleiksgildi hennar. Ráðherrann sagði
sigrihrósandi að hann hefði átt viðræður við banda-
ríska sendiráðið, og ætlunin væri alls ekki að
„draga úr vörnum landsins" eða fækka „varnar-
liðinu“; bandarísk stjórnarvöld hygðu aðeins á
skipulagsbreytingar. Væri utanríkisráðuneytið nú
að íhuga þessar skipulagsbreytingar — væntanlega
með tilliti til þess hvort þær væru herfræðilega
séð nægileg trygging fyrir „vörnum landsins"!
Dáðherrann var mjög glaður þegar hann flutti
alþingi skýrslu um það að alls ekki stæði til
' að fækka hernámsliðinu; var auðséð að honum
hafði létt stórum eftir að bandaríski sendiherr-
ann hafði látið svo lítið að segja honum af bví
hvað til istæði. Enda þarf enginn að efa það rð
núverandi ráðamenn á Islandi munu halda áfram
, að grátbiðja um meira og lengra hernám, jafn-
vel þó bandarísk stjórnarvöld hefðu ekki áhuga á
því, þótt ekki væri af öðru en annarlegum gróða-
hagsmunum spilltra ráðamanna og flokka þeirra.
¥ Ttanríkisráðherrann greindi ekki frá því á al-
^ þingi í hverju hinar nýju skipulagsbreytingar
væru fólgnar, og ef til vill hefur hann ekki enn
fengið að vita um þær. Þær geta þó skipt veru-
legu máli. Enda þótt hemámsflokkarnir í vinstri-
stjórninni svikju loforð sín um brottför hersins,
varð þó tímabil vinstristjórnarinnar til þess að
mjög dró úr framkvæmdum hernámsliðsins og
stórfelld áform þess runnu út í sandinn. Afleiðing-
in varð sú að herstöðvarnar hér drógust mjög
aftur úr öðrum hliðstæðum, þannig að þær urðu
hættuminni íslendingum og ekki eins mikilvægar
fyrir bandarísku herstjórnina og áður. Séu hinar
fyrírhuguðu skipulagsbreytingar í því fólgnar að
koma herstöðvunum hér í nýtízku horf og búa þær
hinum hættulegustu vopnum, kann fregn sú sem
vakti þjóðinni ánægju á sunnudaginn var að reyn-
ast íslendnigum mjög alvarleg og háskaleg. — m.
sh Svemsson
;fyrrverandi A íþmgisforseti
Hinn 30. nóv. s.l. aiidaðist
GLsli Sveinsson, fyrrv. al-
þingisforseti, og verður lians
minnzt í dag. Með honum er
fallinn í valinn einn af hin-
um eldri stjórnmálaforingjum
þjóðarinnar, sem hátt bar á
þeim tíma, er hún var að
heimta frelsi sitt úr hendi er-
lendra drottnara. Og jafn-
framt entist honum aldur til
þess að taka þátt í opinberu
lífi fram á síðustu ár. Er nú
fylking hinna eldri leiðtoga
óðum að þynnast, en fram-
tíðin mun geyma minninguna
um störf þeirra.
Gísli Sveinsson var fæddur
7. desember 1880, og var þvi
sem næst 79 ára, er hann
lézt. Foreldrar hans voru
Sveinn Eiríksson prestur að
Sandfelli í Öræfum, síðar að
Kálfafellsstað í Suðursveit og
Ásum í Skaftártungu, og
kona hans, Guðríður Páls-
dóttir prófasts í Hörgárdal,
Pálssonar. Var Eiríkur, faðir
séra Sveins, bóndi og hrepp-
stjóri í Hlíð í Skaftártungu.
En móðir hans var dóttir
hins merka læknis og nátt-
úrufræðings, Svems Pálsson-
ar í Vík í Mýrdal.
Var Gísli fæddur í Sand-
felli, en ó'st upp með for-
eldrum sínum í Skaftafells-
sýslum báðum. Ungur hóf
hann nám í latínuskólanum í
Reykjavík og lauk stúients-
prófi 1903 með ágætri eink-
unn. Þvi næst sigldi liann til
háskólanáms í Kaupmanna-
höfn, lagði þar stund á lög-
fræði og lauk lögfræðiprófi
þaðan 25. janúar 1910. Ekki
varð þó laganámið í Höfn
alveg óslitið því á tímabili ár-
in 1906—1907 kom hann
heim, og var þá settur bæj-
arfógeti á Akureyri og sýslu-
maður í Eyjafjarðarsýslu.
Bendir það ótvírætt til þess
að hann hafi þá þegar þótt
vera álitlegt embættismanns-
efni.
Að loknu laganámi settist
hann að í Reykjavík og hóf
lögfræðistörf. Var hann yfir-
dómslögmaður frá 1910—
1918. Þá var hann skipaður
sýslumaður í Skaftafellssýslu.
Því embætti hélt hann í nær-
fellt 30 ár eða til 1947, er
hann varð fyrsti sendiherra
íslendinga í Noregi, því emb-
ætti gegndi hann til 1951.
Fluttist þá til Reykjavíkur
og hefur átt hér heima síðan.
Jafnframt fyrrnefndum
embætt’sstcrfum tók Gísl)
Sveinsson ætíð mikinn þátt í
stjórnmálalífinu hér heima.
Árið 1916 var hann fyrst kos-
inn á þing fyrir Vestur-
Skaftafellssýslu og sat á
þingi til 1921. Aftur varð
hann þingmaður Vestur-
Skaftfellinga 1933—1942.
Landkjörinn þingmaður var
hann 1942—1946 og síðan
aftur þingmaður Vestur-
Skaftfellinga síðasta árið áð-
ur en hann tók við sendi-
herraembættinu. Forseti sam-
einaðs Alþingis var hann árin
1941—1942 og aftur 1943—
1945. Þannig varð það hans
hlutverk að stjórna hinum
sögulega fundi á Þingvöllum
17. júní 1944 og lýsa stofn-
MinnintseirorS
un hins íslenzka lýðvefdis yf-
ir af Lögbergi.
Mun það mál allra, er þar
voru staddir, að það hlutverk
hafi hann innt af hendi með
þeim skörungsskap, er hæfði.
Auk þess, er hér hefur ver-
ið minnzt, gegndi Gísli Sveine-
son mörgum opinberum störf-
um. T. d. var hann málflutn-
ingsmaður Landsbanka Is-
lands 1912—1918. I milli-
þinganefnd um Flóaáveituna
var hann skipaður 1916 og i
milliþinganefnd um bankamál
1937. Þá var hann kjörinn af
Alþingi í dansk- íslenzku
sambandsilaganefdina 1937.
Einnig var hann formaður í
milliþinganenfd um stjórnar-
skrármálið árin 1942—1947.
I milliþinganefnd um póstmál
var hann skipaður 1943 og
sama ár í Alþingissögunefnd.
I kirkjuráði átti hann sæti
um fullan áratug, og var for-
göngumaður og síðar forseti
hinna almennu kirkjufunda.
Þá var hann og formaður fé-
lags héraðsdómara 1941—•
1947 og heiðursforseti þess.
Enn fermur var hann heið-
ursfélagi Skaftfellingafélags-
ins í Reykjavík.
Eru liér þó ekki fulltalin
öll opinber störf, er Gísli
Sveinsson vann, en fyrir þau
var hann sæmdur ýmsum
heiðursmerkjum bæði íslenzk-
um og erlendum.
Gísli Sveinsson var einn
þeirra manna, er hlauzt sú
gæfa að mega ungur taka
þátt í baráttu þjóðar sinnar
á tímum mikilla atburða í
sögu hennar, einmitt þegar
hún var að endurheimta
stjórnarfarslegt fre'si eftir
marga erlend yfirráð. Hann
ólst upp á næstu áratugum
eftir að þjóðin fékk sína
fyrstu stjórnarskrá, með
þeirri kynslóð, er hlaut
reynslu og árangur af bar-
áttu hinna fyrstu leiðtoga í
arf, og bar gæfu til að
byggja ofan á þann grund-
völl, er þeir höfðu lagt. Án
efa hefur hann verið farinn
að fá áhuga á stjórnmálum
þegar á námsárum sínum hér
heima. Og á námsárum hans
í Höfn var sjálfstæð'smálið
mjög á baugi meðal íslenzkra
stúdenta þar. Enda gerðust á
þeim árum hér heima atburð-
ir, er einna hæst ber í stjórn-
málasögu þessa tímabils.
Næg:r að nefna baráttuna um
Uppkastið fræga, er einmitt
var háð árið eftir fyrrne'nda
Idvöl hans hér heima á náms-
árunum.
Þegar heim kom, að loknu
námi, voru átökin enn mjög
hörð. Barizt var um það,
hvort íslendingar skyldu gera
kröfur til fullrar sjálfstjórn-
ar, eða fremur sætta sig við
það, sem mögulegt . þótti að
ná þegar í stað, og bíða með
frekari kröfur þar til byrleg-
ar blési. Hann skipaði sér
þegar í hóp þeirra, er hvergi
vildu hvika frá ýtrustu kröf-
um fyrir Islands hönd og átti
þar fulla samleið með h’num
eldri leiðtogum, Bjarna frá
Vogi og Skúla Thóroddsen.
Þeirri baráttu lauk, sem
kunnugt er, með sambands-
lagasamningnum 1918, þar
sem viðurkennt var fullt
sjálfstæði islenzku þjóðar'nn-
ar, en konung-ssambandi.nu
haldið næstu -25 árin. Mun
fátt hafa glatt Gísla Sveins-
son meira, en að fá tækifæri
til að leggja þar til mála,
svo sem hann gerði, er ’oka-
sporið var stigið með stofn-
un lýðveldisins 1944.
Sú stjórnmálabarátta, sem
hér hefur verið háð síðan
1918 hefur eðlilega verið ann-
ars eðlis en var fyrir þann
tíma. Hver maður, sem tekur
jafnmikinn þátt í stjórnmála-
starfsemi og Gísli Sveinsson
gerði á þeim næstu áratug-
um, hlýtur að eignast póli-
tíska andstæðinga. En flest-
um, sem þekktu hann, mun
bera saman um það, að sljk
andstaða hafi ætíð stafað af
málefnalegum viðhorfum en
aldrei persónulegum.
Eins og kunnugt er bauð
Gísli Sveinsson sig fram við
forsetakjör 1952. Hann náði
ekki kosningu, eem og mátti
við búast, þar sem til þess
hefði þurft öflugra flokks-
fylgi en hann hafði til stuðn-
ings. Við það tækifæri flutti
hann þjóðinni boðskap sinn
með ræðu í útvarpi, og bar sú
ræða vott um mjög glöggan
skilning á því hlutverki að
vera æðsti maður þjóðar
sinnar. Enn fremur minntist
hann þá á ýmsa atburði, er þá
höfðu nýlega gert, og lýstu
þau ummæli að mörgu leyti
heilbrigðari skiJningi á þeim
atburðum, en fram hefur
komið hjá meiri hluta ís-
lenzkra stjórnmálamanna
þetta tímabil.
Gísli Sveinsson var kvænt-
ur ágætri konu, Guðrúnu Ein-
arsdóttur trésmíðameistara í
Reykjavík Pálssonar og konu
hans Sigríðar Lárettu Péturs-
dóttur. Eru börn þeirra fjög-
Framhald á 10. síðu.