Þjóðviljinn - 24.12.1961, Blaðsíða 1

m-fii BBMM
wlm U B PB PB

Sunnudagur 24. desember 1,961 — 26. árgangur — 297. tölublað
mu er
32 síður í dag II
FAGIIR MORGlim
Þeir stcfnuðu ,,þjóðlið“ gegn
Dönum og hálfgert bylting-
arfélag í turninum á sjálfri
sóknarkirkjunni. Þeir hrundu
af stað samtökum til að af-
.nema fjárplógsstarfsemi gam-
alla selstöðudrauga os: nýrra
kaupmangara. Og þótt þeir
hefðu íshafið á aðra hönd, en
Odáðahraun á hina, tókst þeim
að opna glugga út til hins stóra
heims: keyptu í félagi bækur
frá mörgum þjóðlöndum og
kynntust ekki aðeins við vefar-
ana frá Rockdale heldur níhil-
isma og sósíalisma, — lásu
„hættulegar bækur“ meðan íbú-
ar flestra annarra byggða trúðu
Péturspostillu enn fyrir sálar-
heill sinni. Og þeir litu einnig
nær sér: héldu öll íslenzk blöð
og kappræddu um Alþingistíð-
indin og gerðir og áform stjórn-
arvaldanna, staðráðnir í því að
móta örlög sín sjálfir með afl
samtaka sinna.
Hverjir eru þessir þeir? spvr
þú kannski. Viö því fáum viö
svar þráöum.
Á s.l. sumri lá. leið mín um
hljóðláta götu á yztu og efstu
mörkum Akureyrar. Þar á
horninu var einn hinna fögru
garða Akureyrar. garður sem
vitnaði um sérstaka vandvirkni
og nostur. Auk trjáa og inn-
flut'tra blóma var þar einnig
fyrirkomið ýmsum þeim ís-
lenzka gróðri sem flestum sést
yfir þegar þeir í ákafa sínum
leita langt yfir skammt þ. á
meðal berjalyng og klettafrú.
Þá síðarnefndu kváðust húsráð-
endur hafa sótt upp í Glerár-
gil — og virðast þar með hafa
koltvarpað goðsögunni um að
Austfirðingar og Skaftfeliingar
eigi einir tilkall til þessarar
jurtar.
Hér býr Áskell Ssorrason
tónskáld. Vafalaust hafa Akur-
epringar fulla vitneskju um að
aðrir bæi-r eiga ekki kurteisari
né umgengnisljúfari borgara en
Áskell er.
Erindi mitt á fund Áskels var
að sjálfsögðu það að fræðast
um hann sjálfan. en jafnframt
hitt að fá ofurlítið að skyggn-
ast inn í þá gömlu bændamenn-
ingu sem hann er vaxinn upp
í. Áskell er fæddur 5. des. 1888
á Öndólfsstöðum í Reykjadal í
Suður-Þingeyjarsýslu. Foreldrar
lians voru Snorri Jónsson —
bróðir Benedikts á Auðnum og
Aðalbjörg Jónasdóttir frá Þverá
í Reykjahverfi. Sá Jónas var
albroðir Sigurjóns á Laxamýri
og voru því Aðalbjörg og Jó-
hann Sigurjónsson bræðabörn.
Þau Aðalbjörg og Snorri áttu
fjóra syni og var Áskell næst-
yngstur.
— Segðu mér Áskell. hvernig
lffi menn lifðu þegar þú manst
eftir þér sem ungum dreng,
hvernig vorú búskaparhættirnir
og efnahagurinn?
— öndólfsstaðir, þar sem for-
eldrar mínir bjuggu voru í þá
daga taldir heldur lítil jörð, og
bú föður mín-s var talið frem-
ur lítið, en jafnframt búskapn-
um stundaði hann bókband á
vetrum og gerði við klukkur.
— Stundakluklcur?
— Já, hann lærði á Akureyri,
bókband hjá Friðrik Steinssyni
en hjá Magnúsi Jónssyni að
gera við klukkur, — hjá þeim
santa Magnúsi lærði Magnús
Benjamínsson.
— Búskaparhættirnir í þá
daga?
— Búskaparhættir heima voru
eins og annarstaðar þá. ein-
göngu notuð handverkfæri.
Fært var frá ánum og við
strákarnir vorum látnir smaia
og sitja hjá ánum svo fljótt
sem við vorum til þess færir.
Vegir voru engir og því allt
flutt á klökkum sem flytja
þurfti að. Efni voru heldur tak-
mörkuð; faðir minn vat’ ekki
hraustur, varð því að hliifa sér
og lá stundum af þeim sökum,
en þetta var taiið bjargálna-
heimili i þá daga. Víst var að
aldrei var skortur á heimilinu
og alltaf nóg og gott fæði með-
an við ólumst upp, enda voru
erfiðustu árin eftir 1880 afstað-
in áður en ég man eftir. Af
frásögn Guðnýjar Jónsdóttur
ömmu minnar og foreldra
minna og dagbók föður míns
hef ég getað séð að víða var
erfitt og skortur. að ég ekki
segi hungur. I dagbók föður
míns frá 1885 hef ég séð að þá
fréttist að fólk væri farið að
deyja úr skyrbjúg í Fljótum
og í Fjörðum.
Árið 1898 réðist faðir minn í
það að kaupa Þverá í Laxárdal
af samerfingjum sínum. er áttu
jörðina, því afi minn átli
Þverá. Til þess að geta það varð
hann að hleypa sér í töluverð-
ar skuldir. Búskapurinn þar var
honum erfiður framan af. Þverá
stærri jörð og erfiðari og þurfti
hann því jafnframt að kaupa
stækkaða áhöfn svo búið gæti
borið sig.
Oftast var húsfólk á Þverá
og vinnufólk, gtaðvært á heim-
ilinu, 'sérstaklega mikill söngur.
Foreldrar mínir voru bæði
söngvin og sungu mikið af lög-
um og amma mín, Guðný. söng
íslenzk þjóðlög og einnig er-
lend lög. Það var venja- ef ein-
hver kom að þá var farið að
syngja. Hljóðfæri var ekkert,
nema faðir minn hafði um tíma
flautu er hann fékk lánaða hiá
Benedikt bróður sínum. er iék
töluvert á hana. Faðir minn
hafði æft sig í og lært að lesa
nótur og gat lært lög eftir nót-
um. Hann átti allmikið af nót-
um, uppskrifuðum og keypti
það sem kom út.
— En hvað um bækur?
— Faðir minn átti töluvert
af bókum, og svo kom lestrar-
félagið, og eftir að Ófeigur í
Skörðum var stofnaður jókst
bóklestur. Það félag náði yf-
ir nokkrar sveitir; áhugamestu
mennirnir um bóklestur stofn-
uðu félagið og keyptu m. a. út-
lendar bækur. Aðalhvatamaður
að stofnuninni og framkvæmda-
stjóri félagsins var Benedikt á
Auðnum. Ég man eftir tímarit-
um sem komu á heimili mitt og
ég fór að stauta mig framúr,
svo sem Kringsjaa, Fremtiden
o. fl.
Þessar bækur höfðu mikil á-
hrif á menn í Þingeyjarsýslu,
— og það orð lá á að Þingey-
ingar væru a. m. k. takmarkað-
ir trúmenn á þeim árum. Sumt
fólk taldi að ýmsar þessar
bækur flyttu hættulegar skoð-
anir.
Félagið var stofnað eftir
messu í kirk.iuturninum á Ein-
ars-stöðum í Reykjadal, að því
ég hef séð í dagbók föður míns.
Annað félag, pólitískt félag sem
kallað var „Þjóðliðið“ hafði
starfað áður en var hætt störf-
um fyrir mitt minni. Það munu
hafa verið sömu menn sem
Áskell Snorrason.
stóðu að því. Það beitti sér
einkum í sjálfstæðismálinu
gagnvart Dönum og mun eitt-
hvað hafa borið á því á Þing-
vallafundi.
— Manstu eftir nokkrum
mönnum er voru í fyrra félag-
inu?
— Þar mun hafa verið einna
fremstur Pétur Jónsson á Gaut-
löndum svo og Sigurður á Yzta-
Felli, Benedikt á Auðnum, og
ég veit að faðir minn var líka
í því.
— Nokkur önnur félagssam-
tök?
— Kaupfélagið. elzta kaupfé-
lag landsins var stofnað á
Þverá í Laxárdal 1882. eða 6
árum áður en ég fæddist. Faðir
minn tók frá upphafi þátt í
kaupfélaginu. og eftir að ég
man eftir hafði hann alla sína
verzlun þar. Hann studdi það
mjög og var einn af fleiri
bændum þarna mjög rnikill
andstæðingur kaupmanna og
allrar kaupmennsku og gróða-
bralls. Eg býst við að ég hafi
drukkið þannig lagaðar skoðan-
ir í mig með móðurmjólkinni.
Ég heyrði sem barn talað urn
•sósíalisma, níhilisma og anark-
isma. Ég skildi ekki þessi orð
og spurði, og móðir mín sagði
mér hvað þau þýddu, og hún
skýrði mér þá í stuttu máli
hvað átt væri við með sósíal-
isma, — ég mun þá hafa verið
8 ára — og síðan hefur mér
fundizt alltaf að það væri hið
eina rétta og hef engri annarri
skoðun getað fylgt.
— Hvenær byrjaðir þú að
lesa?
— Það var lögð mikil áherzla
á það heima að við lærðum að
lesa svo fljótt sem nokkur kost-
ur væri. Ég man varla eftir
þegar ég byrjaði að læra að
lesa. Við urðum mjög fljótt al-
læsir bræðurnir og gátum les-
ið hvað sem var. Þá byrjaði ég
strax að lesa blöðin.
— Höfðuð þið eitthvað af
blöðum?
— Á heimilið munu hafa
komið flestöll blöð sem út komu
á landinu þá. Þau voru Þjóð-
ólfur, Isafold. Stefnir á Akur-
eyri, Austri á Seyðisfirði, Skuld
Jóns Ólafssonar, Kvennablaðið,
Sunnanfari, Fjallkonan, öldin
er Jón Ólafsson gaf út og svo
Nýja öldin, Þjóðviljinn og
Þjóðviljinn ungi. Þessum man
ég eftir. en ekki voru öll þessi
blöð keypt á heimilinu, en við
lásum þau í blaðaskiptum við
nágrannana. Og þegar fleiri
blöð fóru að koma út, eins og
Dagsbrún, ísland, Ingólfur og
Landvörn, þá sáum við þau
alltaf.
(Framh. á bls. 18).
ÁSKELL SNORRASON TÓNSKÁLD SEGIR FRÁ ALDAMÓTA-
ÁRUNUM I SUÐUR-ÞINGEYJARSÝSLU