Þjóðviljinn - 03.12.1964, Blaðsíða 7

Finuntudagur 3. desemtaer 1964
ÞltoVILIINN
SIÐA
bokmenntir
Sögur Jakobínu
Jakobína Sisurðardótt-
ir. PUNKTUR A
SKÖKKUM STAÐ,
Heimskringla 1964,
•137 blaðsíður.
Jakobína Sigurðardóttir er
löngu kunn fyrir þau kvæði
sem hún hefur sent okkur að
norðan. Þetta hafa gjarna ver-
ið römm ádeilukvæði, borin
uppi af einlægni og skaphita,
og stefnt gegn hemámi lands-
ins og margvíslegri vesal-
mennsku sem því hefur fylgt.
Og nú kemur semsagt á
daginn, að Jakobína lumar á
fleiru en Ijóðum. Hún hefur
gefið sér tíma til að glíma
við það vandasama form stuttr-
ar sögu, en öllum ber víst
saman um að til þess þurfi
furðulega bjartsýni á Islandi
samtímans.
Grunntónninn í þessum sög-
um er gjarnan tregi, söknuð-
ur, samúð með því mannlífi
á íslandi sem er að hverfa,
með öldruðu fólki sem á sér'
ekki lengur stað í heiminum,
með Ijúfsárum minningum
þeirra sem hafa orðið að yfir-
gefa afskekktar og erfiðar
byggðir. Fyrsta sagan í bók-
inni, „Þessi blessaða þjóð”
segir til að mynda frá gamalli
konu og blindri, sem talar við
ungan mann, um forfeður hans,
afreksfólk og hetjur £ mörg-
um raunum. En hún talar fyr-
ir daufum eyrum — ungi
maðurinn hefur nokkumveg-
inn eins lítinn áhuga á kveð-
s.kap afa síns og hetjudauða
ömmu sinnar og hugsanlegt
er; hinsvegar er hann fullur
áhuga um leið og bóndinn á
bænum birtist með áhyggjur
sínar af vélakosti nútímans.
Á svipaða strengi er slegið í
sögunni „Ekki frá neinu að
segja“ — sögu um konu sem
lifði alla ævi ( eyðilegri byggð
við yzta haf, og vill ekki af-
henda minningar sínar þaðan
málglöðum kvenfélagskelling-
um kaupstaðarins.
Fyrst af öllu verður það
sagt Jakobínu til lofs, að húW
hefur vald á þeim veruleika
sem hún hefur kosið sér að
fjalla um, hefur sannað að
hún kann að velja sér verk-
efni og kann að vinna úr þeim.
Ekki svo að skilja, að ekKi
megi ýmislegt að sögunum
' finna. Þær eru misjafnar —
misheppnuð er til dæmis sag-
an sem bókin dregur nafn sitt
af, dapurlegt ævintýri úr
„ástandinu". Skírskotunin
verður of almenn, fátækleg.
Annað er, að stundum gefur
höfundur persónum sínum ekki
nægilegt sjálfstæði. Það er
sem hún taki öðru hvoru af
persónum sínum orðið — beint
Kápumyndin
eða óbeint — til að gera mat
sitt Ijósara, tilganginn auð-
skildari, andstæðurnar skarp-
ari. En segir þá helzt til mikið.
En — eins og áður er sagt
— Jakobína þekkir sitt fólk
ágæta vel og mun varla hafa
um það ósönn orð. Og hún
sýnir þessu fólki þann s.kiln-
ingsgóða, hlýlega áhuga sem
dugar til að sanna lesaranum
þýðingu þess. Og bezt koma
þessir kostir fram ( sögu sem
nefnist „Stella". Sögu um hjón,
sem þióðfélagsleg velgengni
hefur sniðgengið, og vonlit.la
viðleitni þeirra til að bræða
þann (s sem margvísleg von-
brigði hafa steypt utan um
þau hvort um sig. Það er
meiri hreyfing í þessari sögu
en öðrum og túlkun höfundar
é persónum er hvergi fyllri
og næmari en einmitt hér
A.B.
íslendingur meðal Kúrda
Erlendur Haraldsson.
Með uppreisnarmönn-
um í Kúrdistan.
Skuggsjá, 182 bls.
Þessi bók er til orðin með
sögulegum og skemmtileg-
um , hætti. Ungur Islendingur
kemst í Berlín í kynni við
Kúrda og sjálfstæðishreyfingu
þeirra. Og nokkrum vikum
síðar er hann kominn til Bag-
dad í írak og nær þar sam-
bandi við menn úr leynisam-
tökum Kúrda þar í borg. Þeir
smygla honum til fjallahéraðn
( norðausturhluta landsins þar
sem Kúrdar hafa st.ökkt á
brott fulltrúum hins arabfska
ríkisvalds og lifa undir eigir
stjórn. Þeir skýra fyrir hon
um sögu sína og viðhorf op
sýna honum vegsummerki
beirrar styrialdar sem þeir
heyia fyrir frelsi s.ínu við af-
skanlega erfiðar aðstæður.
TJm hessa hluti hefur Er-
lendur Haraldsson sett saman
bók — bók um furðulegt ferða-
laa fslendings . og bnk til að
vekia samúð með mélstað
Og vonandi tekst Erlendi að
vekia slíka samúð og færi bet-
ur að hún lýsti sér í nokkru
verkí Því Kúrdar eiea sann-
ast sagna formælendur fáa
og munar u’m hvern sem bæt-
ist í bann hóp.
Kúrdar eru hraust og greind
en snauð-bændaþjóð, enda
hafa heir lengst af búið við
erlenda áþján. Þeir eru all-
fjölmennir — máske einar
tólf miljónir. Brash Breta og
Frakka með lönd hins tvrk-
neska heimsveldis í lok fyrir
heimsstvrialdar tókst ekki bet-
ur en svo. að Kúrdum var
skipt á milli fjögurra rík.ia —
Tyrklands. traks. Sýrlands og
Persíu. Og hér við bætist, að
margvísleg loforð og skuid-
bindingar um réttarbætur oa
sjálfsst.iórn til handa Kúrdum
í bessum löndum hafa hvað
efti.r annað verið svikin á
herfilegasta hát.t. Og hvað eft-
ir annað hafa Kúrdar risið
upp geen yfirgangi og kúgun,
fyrst einkum gegn Tyrkjum
en á síðari árum bæði gegn
persneskum og írönskum yfir-
völdum. Þessar uppreisnir hafa
«.eidtogi Kúrda, Barzani, ásanit kúrdiskum trúalciðtoga.
verið bældar niður með mik-
illi grimmd og með miklu
blóðbaði. Nema hin síðasta —
Kúrdar í írak undir forystu
kappans Barzaní halda full-
komlega velli gegn her Bag-
dadstjórnar, þótt ausið sé
sprengjum og benzínhlaupi yf-
ir fátæk leirkofaþorp Kúrda.
Sú barátta hefur staðið f
nokkur ár og stendur’ enn.
Fáir hafa fleiri ástæður til
að gera uppreisn: Kúrda-
þéruð eru afskipt af rafvæð-
ingu og iðnvæðingu, sára-
þröngan aðgang hafa Kúrdar
að menntun — og þá aðeins
á annarri tungu en þeirra eig-
in, mál þeirra er ekki viður-
kennt, hvorki í skólum né ann-
arstaðar, og öll útgáfustarfsemi
a því varðar við lög. Það er
sannarlega leitun á þjóðum
sem eru verr settar en þeir.
(Einu Kúrdarnir sem njóta
iafnrar aðstöðu til menntunar
á við aðra borgara og hafa
bóká- og blaðaútgáfu á sínu
máli er það smáa þjóðarbrot
(60—80 þús. manns) sem býr f
Sovét-Armeníu).
Og því eru Kúrdar svo illa
settir, að allir voldugir aðilar
hafa ekki haft áhuga á þvi
að gera þelrra málstað að sín-
um. Bretland, Bandarikin,
Sovétríkin — öll hafa þessi
stórveldi slíkra hagsmuna að
VARLAASTINOG
DAUÐINN
eftir stutta ástarnótt með elsk-
unni sinni í afskekktu gisti-
húsi (Næturgisting).
Slík eilífðarmál enj sjálf-
sagt freistandl, en þau eru um
leið næsta varasöm. Guðmund-
ur Frímann skrifar lipurlega,
hann býr óneitanlega yfir
nokkurri ’ bókmenntalegri
reynslu. En hann gerir sig sek-
an um alláberandi yfirsjónir.
Erótíkin, sem áður var nefnd,
spillir mikið fyrir, hún er oft
vandræðalegt bros við þeim
smekk sem afþreyingarrit hafa
skapað: löng læri, stinn brjóst
og annað sælgæti. Hann ger-
ir og óþægilega mikið af því
að tilkynna lesendum hátíðlega
að nú séu mikil og skelfileg
tíðindi á næstu grösum („Þessi
óljósi örlagadraumur átti eftir
að rætast“ (bls. 15) „þó átti
sá leikur eftir að verða háska-
legri“ (144); „öðrum var ætíað
að skila sér austur úr skarð-
inu, hinum ekki“.). Þessir hlut-
ir og aðrir verða til þess, að
ekki hefst af efniviðnum ris-
mikill skáldskapur, þau stór-
tíðindi sem frá greinir verða
ekki sönnuð með áþreifanleik
og öryggi.
Frágangur er góður.
A.B.
Karlotta Lövenskjöld eftir
Selmu Lagerlöf og f/eiri
jjýddar bækar frá Setbergi
gæta í hinum olíuríku Araba-
löndum, að stuðningur við
Kúrda kemur varla til greina
af þeirra hálfu. Sovétríkin
hafa að vísu reynt að sýna
einhverja viðleitni, einkum
eftir að Kassem var kálað £
Irak, og blöð þar hafa for-
dæmt grimmdaræði Bagdad-
hersins gegn Kúrdum. En
samt hefur Sovétmenn brostið
kjark til að fylgja þessari
samúð eftir — til dæmis á
vettvangi Sameinuðu þjóðanna.
Þessvegna reyna Kúrdar nú
hvað þeir geta til að fá stuðn-
ing hlutlausra ríkja, sem ekki
hafa beinna hagsmuna að
gæta í Kúrdistan — fá þau
til að vekja athygli á baráttu
þeirra og á þeim svívirðulegu
aðferðum sem þeir eru beitt-
ir og fá þau til að bera upp
mál sín fyrir S.Þ.
Og er hér sannarlega kom-
ið ágætt tækifæri fyrir hið
nýfrjálsa smáríki ísland að
gera eitthvað það á alþjóðleg-
um vettvangi sem sómi er að.
Ekki mun veita af að hressa
upp á mannorðið.
Erlendur Haraldsson hefur
sett saman hlýlega bók og
lipurlega skrifaða. Hann hefur
að mínu viti byggt bókina
hyggilega upp — ( henni skipt-
ast á kaflar úr htnni óvenju-
Framhald á 9. síði'-
Guðmundur Frímann.
SVARTARDAUSSOL
IN, Almenna bókafé-
Iagið, 1964. 174 bls.
Guðmundur Frímann, hof-
undur allmargra ljóðabóka,
hefur í fyrsta sinn látið frá
sér fara smásagnasafn.
I þessari bók er Guðmundur
Frímann allháður liðnum tíma,
eldri hefð. 1 henni finnum við
sögur sem hefðu flestra hluta
vegna getað verið s.krifaðar
hvenær sem var á okkar öld1
—: og jafnvel fyrr. Til dæmis
„Feðgarnir á Vindási": fyrsta
kaupstaðarferð ungs drengs með
föður sínum, eftirvæntingin,
ævintýrið í mynd hafsins og
nýrra leikfanga, Og brenni-
vínsdrykkja föðurins sem brýt-
ur ævintýrið í rúst, Eða „Tveir
raftar“, saga af þrjózkum sí-
bölvandi karli, sem býr í svo
hrörlegum þæ og af sér gengn-
um, að hann hryndi ef hann
væri . ekki studdur miklum
rafti úr strönduðu skipi, Og
karlinn má ekki heyra nýbygg-
ingar eða aðrar breytingar
nefndar, i þessu hreysi ætlar
hann að drepast — og gerir
bað reyndar með miklum til-
þrifum um leið og bærinn
hrynur í flóði,
Margar þessara stuttu sagna
færast í vitund lesarans nær
nútíðinni, einkum vegna áber-
andi veikleika höfundar fyrir
erótík og það heldur vafasamri.
Hvað hefði Guðmundur á
Sandi sagt?
En svo mikið er víst, að
Guðmundur Frímann hefur
ekki sett sér það verkefni, að
brjóta undir bókmenntir ný
svið ’islenzks veruleika. Nei,
'hann, hefur áhuga á eilífum
hlutum. Hann hefur áhuga á
þeim stórtíðindum . sem gerast
þegar ást, heift og dauði mæt-
ast, Einkum á. nábýli ástar
og dauða. Ung og glæsileg
kona, gift rosknum bónda, á
stuttan ástafund í kirkju á
nýjársnótt — stundu síðar
hefur ástmaðurinn hrapað nið-
ur í gljúfur á heimleið (Svart-
árdalssólin). Tveir menn eiga
samleið yfir skarð, annar hef-
ur gert ,heitkonu hins bam —
og aðeins annar þeirra „skilar
sér austur úr skarðinu". (Sam-
fylgd). Strokufangi, reyndar
morðingi, fremur sjálfsmorð
\\\AAAAAAAAAAAA\\AAAAA\AA\\\\\\\AAAN\\\\AAAA\AAA\A\A\AA\AAAA'VV\VVAA\\A\A\VA\\\V\\\\VWVVVVVVVVVVVVVVVVWVAA\'VVV\AAAAAAAAA
II AF 500 LITU
INN Á 22 ÁRUM
Til viðbótar því sem sagt
hefur verið í fréttum Þjóð-
viljans um nýjar útgáfubæk-
ur Setbergs skal nú getið
þessara bóka;
Karlotta Lövenskjöld eftir
Selmu Lagerlöf í þýðingu Arn-
heiðar Sigurðardóttur.
Selma Lagerlöf er mikils-
virtur rlthöfundur og samdi
fjölda skáldrita á langri ævi.
Fjölmörg verka hennar hafa
verið þýdd á í&lenzku, þeinra
á meðal Gösta Berlingssaga
og Jerúsalem. 1 skemmtilegu
viðtali við skáldkonuna, sem
birtist í sænsku dagblaði sama
árið og hún andaðist, víkur
hún að þvi í gamansömum
tón, hversu sumar af sögu-
persóoum sínum hafi reynzt
sér baldnar og óstýrilátar við
nánari kynni og samskipti.
Nefnir hún þar fremstan í
flokki Karl Arthúr, eina af
sögupersónunum í Karlottu
Lövenskjöld. Um hann segir
hún, að hann hafi blátt á-
fram neitað, að segja sumt, er
hún hafði ætlað að legg.ia
honum i munn. Varð þá sú
hugsun niður að falla. Kar-
lottu Lövenskjöld gefur hún
hins vegar þann vitnisburð.
að hún væri gull af manni.
Skáldsagan Skólaástir eftir
Signe Útne í þýðingu Guðrún-
ar Guðmundsdóttur er saga
um æskufólk í menntaskóla,
bók fyrir stúlkur á áldrinum
13—18 ára.
Henry Ford — bóndasonur-
inn sem varð bílakóngur —
eftir Sverre S. Amundsen, er
fjórða bókin í ''"Þafiokknum
„Frægir menr' Tmar eru;
„Ævintýrið um ært Schw-
eitzer’’ — „Edison” — og „Frið-
þjófur Nansen“. Ritstjórn og
þýðingu annast Freysteinn
Gunnarsson, fyrrverandi skóla-
stjói'i. Bókin er prýdd mörg-
um myndum.
Dularfulla fegurðardrottn-
inerin, eftir Sylvia Edwards í
þýðingu Guðrúnar Guðmunds-
dóttur, er fyrsta bókin í nýj-
um flokki, sem heitir „Bæk-
urnar um Sallý Baxter fregn-
ritara";
Sandhóla-Pétur eftir A. Chr.
Westergaard í þýðingu Eiríks
Sigurðssonar, er um röskan
og duglegan dreng, spennandi
frá upphafi til enda. Bókin
flytur þann holla boðskap, að
þótt gaman sé að hressilegum
útileikjum, þá er vinna þó
móðir hamingjunnar. Halldór
Pétursson gerði teikningar f
bókinni.
Grímur og leynifélagið eftir
Richmal Ci'ompton í þýðingu
Guðrúnar Guðmundsdóttur, er
fimmta bókin um Grim grall-
Framhald á 9. síðu.
r~| Handritamálið er enn ofarlega á
baugi í Danmörku og ekki munu um-
ræður um það minnka nú, þegar ein
af starfsnefndum danska þjóðþingsins
tekur það til meðferðar í dag-
| | Mjög eru skiptar skoðanir þeirra
fjölmörgu sem skrifað hafa lengri og
styttri greinai um'málið í dönsku blöð-
in. í SF, vikublaði Sósíalíska þjóð-
flokksins (flokks Axels Larsens) hafa
menn t.d. lýst bæði andstöðu sinni og
samþykki við afhendingu íslenzku
handritanna. Einn af þeim, sem skrif-
að hafa um málið í áðurnefnt viku-
blað, Christian Erahm menntaskóla-
kennari, hefur m.a bent á að af 5C0
dönskum vísindamönnum. sem mót-
mælt hafi afhendingu handritanna.
hafi aðeins 11 — ellefu — komið í
Árnasafn til rannsókna á handritunum
þar á árunum 1935 til 1957. — Hvað
um hina 489? spyr greinarhöfundur, og
bætir við: — Kannski hefur málakunn-
áttan vafizt fyrir þeim?
Christian þessi Frahm er ekki
einn um að lýsa samþykki sínu við af-
hendingu íslenzku handritanna í SF-
blaðinu. Formaður flokksins. Axel Lar-
sen,, hefur hvað eftir annað lýst af-
dráttarlausri skoðun sinni í blaðinu og
á þjóðþingi: Handritin á að afhenda og
NS með því skilyrði að þau verði áður
Öll Ijósmvnduð í Kaupmannahöfn og
gert við þau sem nauðsvnlegt er, en
betta verk t.elur Larsen að taki minnst
'ildarfjórðung.
AWWWWW'V XWWVWWWWVWV.WWVWWWWVWWW WWVWWVWWWWWWWWWWVWWWWWVWWVVWVWWWWWWWWWI