Þjóðviljinn - 17.06.1967, Blaðsíða 9

Laugardagur n. |öní 1W7 — WöÐVmJIííN — SÍÐA 0
VIÐTAL VIÐ
JAKOBÍNU SIGURÐARDÓTTUR
SKÁLDKONU
f
BOKMENNTIR
OG
KÍSILGÚR
□ Eins og marga rekur minni til kom Jakob-
ína Sigurðardóttir rithöfundur til Réykjavíkur
fyrir nokkru í boði Menningar- og friðarsamtaka
kvenna, en þau gengust fyrir ágætlega heppnaðri
kynningu á verkum hennar. í því samband var
fitjað upp á viðtali við Jakobínu, sem þó varð
ekki Iokið — kom okkur saman um að ljúka því
bréflega. — Árangurinn fer hér á eftir: spurn-
ingar og svör um bókmenmtagagnrýni, atriði er
varða stöðu íslenzkra bókmennta í dag, sambúð
Mývetninga við erlenda stóriðju og fleira. — Á.B.
Spurt um
gagnrýni
Þú sagdir á dögunum aft þú
vildir helzt ekki talla um baskur
sem þú hefur skriíað: líklega
fánnst flestum það heldur liallv-
legt sem þeir hafla gert miðað
við það seyn þeir vildu unnið
hafa, bezt að láta það kyrrt
liggja. En mann, sem hefur
freistazt tii að slkrifia um bæteur,
getur hinsvegar langað til &ð
spyrja rithöfund um gagnrýn-
endur. Sumir sdífcra manna
gaetu sjálfsagt tekið undir þá
gömlu fiormúlu: „þegar ég
skrifa um bók skrifa ég um
sjáifan mig í tiiefni af bóh-
inni.“ Aðrir reyna fyrst og
fremst að setja eig í spor höf-
undar, finna ,það „sem fyrir
honum vakti“ 1 þessari for-
múlu felst miteill eínföldun, en
setjum svo að við tökum mið
af þeim: hver er þín reynsla
af gagnrýni, finnst þér að fcrm-
úlur, rangt . sjónarhom hafi
ruglað menn með ndkkrum
hætti í ríminu þegar þeir skrif-
uðu um bækur þínar?
— Reynsla mín af gagnrýni
er ekki svo mikil, að óg geti
dregið nokkrar sérstaikar álykt-
anir af henni.
Eftir mig hafa komið út fjór-
ar bækur og ég veit ekki tii að
sú fyrsta þætti umsagnar verð
í nokkum stað.
Mér þykir notaiegt að gagn-
rýnendur skilji hvað „fyrir mér
vakir“, hvort sem þeim geðjast
að þ-ví eða ekild. Hvort aðrir
höfundar eru svo barnallegir
veit ég ekki. Annars hef ég allt-
af áhuga á því sem skrifað er
um bækur. Og ég finn efcki að
það sem hefur verið skrifað ura
mínar bækur sé betra eða verra
en það sem skrifað hefur veri-ð
úm bækur annarra höfunda.
Stundum h-ef ég t.d. furðað
mig á öllum þeim dularfullu
táknum sem ritdómai’ar hafa
fundið í bókum Laxness. Ein-
hversstaðar las ég það í ritdiómi
um Silfurtungl haná, að hin sjo
barnieysisár Lóu og manns
henn-ar mertetu hinar sjö aldir
niðurlægingar okk-ar Islendinga.
Þetta minnti mig ó útleggingar
heittrúarm-anns, góð-kunningja
míns, á s-pádómum biblíunnar.
Eða þegar s-p-áð er í spil og
bolla, eða ungmeyjar í heima-
vis-tarsk-óllum spyrja andaglös
o-g hver fær þ-au s-vör sem hug-
urinn leitar heizt eftir þá
stundina. Ta-lap sjö, er mer'kileg
tala í Öiiurn spádómum og
m-argri þjóðtrú, o-g ég vil efckért
fullyrða um það nema skáldið
h-afi ætlazt til að menn læsu úr
henni á þennan mátá.
En' mér þótti veiikið standa
jafnt fyrir sínu hvaða merkingu
sem lesandinn lagði í þess-a
tötu — otg eins þ-ótt hann læsi
hana án merkingar annarrar en
þeirrar, að sjö ár eru lan-gur
tími í bið. Sw> er annað, að
mér virðist stundum að verk
njóti eða gjaHdi höfunda sínna
hjá gagnrýnendum jafnt sem
lesendum, einkalífs höfunda,
kynfei’ðds, jafnvel barnafjölda,
ef um konur er að ræða. Ski-lj-
anlega er fsiendin-gum a-uðvelt
að vita einihver dei-li hver á
öðrusrn .vegna fámennis ofckar.
Að minnsta kosti eru þjóðsögur
fráar á fæti og berast með ó-
ti’úlegum hraða landslhiuta miili.
Ég held að gagnrýnandi ætti
fyrst og fremst að hugsa ser
það, að hann viti engin dei-li á
höfundi þess verks, sem hann
ætilar að skrifa um, ekikert urn
einkalíf hans, stét-t, menntun,
kynferði, varla nafn hans, að-
eins verkið og það sem verk-
ið i-ætur uppi u-m kunnáttu,
getu og gófu — eða giáfusfcort
höfundar.
Að horfa um öxl
— A-llvíða hefur verið kvart-
að yfir því hve íslenzkir höf-
undar hneigist sterkiega til
þess að horfa um öxi — bœði
að því er varðar viðfangsefni og
þá eikiki síður viðhorf, að þeir
fordj-arfi sínum kra-fti i glímu
við samtímann með því að taka
mið af verðmætum, mati, sem
heyrir liðinni tíð, eða er á und-
anhaldi. Finnst þér þessar
kvartanir eigi rétt á sér?
— Vitanlega ei-ga þessar
kvartanir rétt á sér. Að horfa
um öxl, það getur verið nauð-
synlegt endrum og eins í þeitn
tilgangi að glöggva si-g á þeirri
leið sem fara s-kai. En sá sem
sífellt hoi-fir um öx/1 getur varla
vænzt þess að komast langt á-
leiðis. Ég sakna æsfcunnar í
þeim s-amtírnabófcrnenntum, sem
beras-t mér x" hendur, og fersit
þó ekki að orða slíkt með vand-
lætingu. En ég get afsakað mig
með þ-ví að ég lít efciki sérlega
mikið upp til getu minnar sem
ritihöfundar. Og trúlega kemur
un-ga kyns-lóðín fyrr en varir
m-eð æsfcuna inn í bófcmenntir
ofckar á nýjan leik og jarðar
öll gamalmenni á viðeigandi
hátt. Vonandi gerist það éður
Jakobma Sigurdardóttir les upp á bókmenntakvöldi því, sem Menningar- og friðarsamtök islenzkra
kvenna efndu til í Lindarbæ í síðasta mánuði. — Ljósm- Þjóðv. A.K.
en við eru-m orðin að saltstólp-
um af þvi að horfa um öxl.
Guðbergur og
fíkjublöðin
— Sá höfúndur sem einna
sízt verður sakaður um að
„horfa um öxl“ er Guðbergur
Bergsson. Um leið verða menn
þess áþreifanlega varir, að
margir, sem vi'ldu gjarna her-
sfcáan, bjarjsýnan húmanisma
kveinka sér undan jafn nei-
kvæðri bók og Tómas Jónsson,
taka ekki við svona skáldskap,
finnst hann gott ef efcki fjand-
sa-mlegur þeim. Það væri gaman
að heyra áilit þitt á þessum við-
horfum.
— Guðbei'gur Bex-’gsson virðist
ek-ki hafa minnstu löngun tí-1 að
hlifa fíkjuiblöðum samtíðar
sinnar né heldur Ijá henni ný.
Og hann slær sjaldan vindhögg.
Spumingin er efciki um rétt
höfundar að rífa a-f okkur fíkju-
b-löðin, heldur hitt, h-vort við
þorum að horf-ast í augu við
nekt ofckar. Hver getur verið
viss um, að menn þarfnist þess
helzt, sem þeir ós-ka? Bók Gúð-
bergs um Tómas Jónsson er
sönn að mínu viti. „Ljóta“ h-luti
setur hann fram á svoskemmti-
lega ós-vífinn og hreinan máta,
að engum öðrum hefur teikizt
neitt því lítot í nokkurri bók sem
ég hef lesið. Ég er ekíki í vafa
um, að við höfum fulla þörf
fyrir þessa bók. Það eitt, að
hrófla við mönnum, vekja þá af
deyfðinni, hrékj-a þá í varnar-
stöðu, neyða okikur til endur-
mats á verðleikum okkar,
finnst mér gera bókina já-
kvæða, hvað sem ölllu neitevæðu
líður. Fyrr eða síðar neyðumst
við hvort eð er til að skera úr
um það sjálf, hvort við eigum
skilið að farast eða ekki.
Þú se-gir að menn kvein-ki sér
undan þessari bófc. Ég segi: ekkl
nógu mikið, ekki nógu margii’.
Og ég get ekfci stillt mig um að
vitna í bókina sjálfa:
ég sé mig í vatni þjóðar
minnar, hún snýr sér uhdan og
viKI ekki sjá mynd sína í mér.
Boðið upp í dans
— Ei nhver landstólpi mun
hafa ort í Akureyrarblað: „fs-
landi bjargar alúmm, álið í
Straumsvtfk og kísi-lgúr". Hvern-
ig hefur Mývetnin-gum reitt af i
sambúð við erlenda stóriðju?
Finns-t þeirn þeir hafi komizt á
það glæsileiga kirkjúgarðsball.
sem auglýst hafði verið?
— Svona yrkja víst aðeins
landstól-par. Litlir karlar við
hok-urbúskap yrkja allt öðiru
vísi. Kísiliðjustjórn kornst xð
raun um það á sveitarfundi.
sem un-gmennafélagið hér
gekkst fyrir í fyrra og foauð til
stórmennum að sunnan, form.
Náttúruverndarráðs og sfcjórn
Kísiliðjunnar. (Reyndar var
Karl Kristjánsson, Húsvfkingur,
þar, en 'hann þagði í þeim fé-
iagsskap, þykir þó mállsnjall
maður í sinni sýslu).
Og enginn, sem spui’ður var,
virtist vita neitt um þann
gullna leir> sem Mývetninguro
var boðaður í upphafi V þessa
máls. Þeg-ar hugmyndinni un
kísilgúrvinnslu var fyrst hreyft
hér, vissu Mývetningar e-kkert
hvað verið var að bjóða þeim.
Og þeir eru ekki einir um það.
Fyrirheit voru gefin -um fríð-
indi margs-konar, svo sem mi-kla
atvinnu, afléttingu s-katta o.fl.,
sem gerir eina byggð fýsilegan
aðsetursstað ungu fólki. Og
hver vill ekild vita a-fkomendur.
sin-a setjast að í ættbyggðinní?
Einhverjir munu hafa fengið
g-lýju í augun fyrst i stað. En
brátt kom í ljós, að fyrirheititi
áttu sér ekki stoð í veruleifcan-
um. I fyrravor voru fllest.r
orðnir ug-gandi og í vetur hefur
sá uggur verið staðfestur, sem
kunnugt er, með útboðum í
smíði húsa, sem reisa á fyrir
Kísiliðjuna á þessu ári. Það
vei’k fengu Alrúi’eyringar. Og
„Kísilvegui’inn" var einnig boð-
inn út o-g það verk veitt verk-
tökum, sem rnér er tjáð að beri
engin skylda til að veita mý-
vetnskum bílstjómn vinnu.
Þannig stendur peningurinn
við sín fyrirheit gagnvai’t búand-
fólki hér. Og ekki aðeins í
þessum tveim tilvikum, heldur
á ö-lilum sviðum. Sveitarstjórn
otokar má hafa si-g alla við, að
verða ekiki hlunnfarin af bjarg-
vætti ofcikar í peningsins mál-
um. Og peningurinn heíur úr-
slitaorðið oftar en skyldi. Ég
man ekiki að þeir væru nema
tveir á fundinum í fyrravor sem
voru meðmæltir kísilgúrævin-
týrinu af þeim fjölmörgu Mý-
vetpingum, sem þar tófcu til
máls og kröfðust andsvara við
áleitnum spurningum um á'hríf
þessa fyrirtækis á allan hag í-
búa og sveitarinnar sjá-l-frar.
Annar þessara manna hefur
skipt um skoðun, hinn ef til vil-1
einni-g, þótt efcfci viti ég til þess
að hann hafi látið það berlega
í ljós.
Má því með sanni segja að
kirkjugarðsball þetta eigi sér
hér „formælendur fá“. En svo
er hin hlið málsins — sem að
náttúruvemd sveitarinnar veit.
Náttúruvernd og
kísilgúr
Mývetningar unna sveit sinni,
um það efast víst enginn sem
til þe-kkir. Og þótt ég sé ekki
Mývetningur svíður mér þegar
sunnanmenn hreyta í Mývetn-
iþga vegna kísil-gúrsins.
Sízt situr á Náttúruvei’ndar-
ráðsmönnu-m. Formaður þess.
ráðs var boðaður é fundinn
góða í fyrravor, mætti ekki, en
sendi mann sem las upp bréf
þ-au sem höfðu farið á milli
hins háa ráðs og kísijiðju-
stjórnarinnar, en kvaðst ófær
um að svara notokrum fyrir-
spui’num varðandi áhrif kísil-
gúrvinnslunnar á náttúruverð-
mæti hér! Af bréfum þessum
varð ekki ski'lið að Náttúru-
vemdarráð hefði nokkumtíma
eindregið mótmælt staðsetningu
þessa fyrirtælcis hér, aðeins
mælzt til varúðarráðstafana,
sem þó voru ekki líkt þvi eins
kröfuharðar og þær sem Mý-
vetningar béru fram. Frá þvi
að þessu Kísilgúrmáli var fyrst
hreyft heíur bóndi minn, Þor-
grímur Starri, margsinnis í
Þjóðviljanum og fleiri blöðum
krafizt -umsa-gnar þessa ráðs um
hu-gsanleg náttúruspjöll af vÖld-
um kísiHigúrvinnslu og verk-
smiðjuþorps. Að bafci þeirrar
krö-fu hefur meii’ihluti Mývetn-
inga staðið, eins o-g fram kom
á umræddum fundi og Náttúru-
verndarráðsmönnum hefði orð-
ið ljóst ef áhu-gi á vemdun Mý-
vetns-krar náttúru hefði drifið
þá hingað. Hvers vegna kcmu
þeir ekki með vísindi sín og
svöruðu spurningum okkar? Og
hvers vegna þetta fjaðrafok
núna út af kísil-gúrveginum? Ég
er svo illgjöm að mér dettyr
í hug kisa greyið og klórið
hennar yfir vissa h-luti. Skil-
aðu því frá mér til Sigúrðar
Þórarinssonar sérstaklega.
Og þvtf með, að Mývetningar
hafa ekki verið spurðir um það
hvort 'hér mætti gera eitt éða
annað á vegum Kísiliðjunnar.
Þeir hafa aftur á móti spurt:
Stafar mývetns-kri náttúru ekki
hætta af þessu fyrirfæki? En
þeim hefur etoki verið svarað.
Saman sköpum
— Við - Nesjamenn ’ höfum
vanizt þeirri hu-gsun margir
hiverjir að mennin-gin eigi sdtt
sanna óðal í Þingeyingum.
Hvað er helzt tíðinda af hugð-
arefnum manna og eftirlætis-
viðfangsefnum — er þar á ferð
einhver þróun, sem þegar hef-
ur sæ-milega skarpar útlínur?
— „Það er viðar guð en í
Garði“ segir gamallt orðtafc.
Ég hef enga trú á þvi, að menn-
ing þjóðar eigi sér óðul í ein-
um stað öðrum fremur, nema
þá um stundarsakir. Meira að
segja finnst mér það slaam
,,nesjamennska“ að venja sdg á
sdítoa hugsun og sætta sig viS
hana. Þið Nesjamenn verðið að
horfast f augu við það, að
,.bændamenningm“ svofcallaða
hefur lokið sinu hlutverki og
borgarmenningin tekur við
forystu-hlutverki. Saman sköp-
um við þjóðmenningu, útnesja-
menn og afdalafólk. Hvort hér
í Þi n geyj arsýslum er betri
jiarðvegur fyrir þá nýju þjóð-
mennin-gu en annarsstaðar, veit
ég afcki. Mér virðist að hér sé
reynt að halda í horfi mennxng-
arlega á marga lund. Listir,
menntir og félagslhyggja sfcjpa
enn virðin-garsess í menningar-
skilningi Þingeyinga. Hvo-rt for-
ystu-mönnum þjjóðíiðsins, þeimar
stórmerkilegu stofnunar, þætti
„Óðal menningarinnar" ctf vel
setið, veit ég efcfci. En þeir stóðu
fyrir „menningarbyltingu", við
reynum að þrauka í jafn-vam-
ingi, það reynir á með allt öðr-
um hætti. Enn hefur peningur-
inn ekki tekið öll ráð af Þing-
eyingum. Og ég vona að honum
takist það ekki.