Þjóðviljinn - 06.06.1968, Blaðsíða 7

▼
Pimmtuda.gur 6. júm 1968 — ÞJÓÐVILJ XNN — SlÐA J
. ■■ . -■■■ ■ ———■—————I— I ■■■ —.1 .—.... .. ... ■ — - ■ . A
Grein eftir Milos Hajek, sagnfræðing við Sagnfræðistofnun Tékknesku vísindaakademíunnar
1
Fyrirmynd að
sósíalísku kerfi
i
Hringborðsfundur um stjórnmál í tékkóslóvaska sjónvarpinu.
□ Endurreisnarhreyfíngin, sem
nú gengur yfir Tékkóslóvakíu, er
stundum borin saman við atburði
ársins 1956 í Póllandi og. Ungverja-
landi. Vissulega má sjá svipaða
drætti, en taka verður eftir þvi að
svipmótið er aðeins fólgið í and-
stalínískri tilhneigingu hrey'fing-
anna. Samanburður á atburðunum
í Tékkóslóvakíu og þeim sem gerð-
ust 11 árum fyrr í grannríkjunum
í suðri og norðri leiðir marga' þýð-
ingarmikla og ólíka þætti í ljós.
Undirrót hreyfimigarininiair í
Tékkóslóvakíu — sérstaklega í
löndum Tékka — er lýðoraeðds-
krafaik Og þar sem sterk and-
sósíalísk öfl léte til sín taka
í lýörœöisk'röfrunuíni. í Pölkuidi
,og Un gvorj alan d i koma sliköfl
í Tékkóslóvakíu í Ijós í einöngr-
uðum tilivikum.
monninigur að taka þátt í þess-
ari þróun.
Tékkóslóvakía lifir nú daga
sem eiga sér eoga hliðstæðu í
þróum anmarra sósíalískra
íákja. Ritskoðum vair afmumim,
Útvarp og blöð tryggja nú him-
ar víðtækustu upplýsingiair,
lögð er áherzla á þá staðreymd
Þar að aiukd verður að huga
að tímaibilinu fyrir daga
Múmchem-saimmimigamma. Tékkó-
slóvakía, eim aí öllum sósíal-
ískiuim rikjum, áttá sér lamga
þimigræðissöigu. Upþhaf sjálf-
stæðis Tökkósl«5vatoíu markaðú
einmig emdi á hvers konair kon-
ungssimmaðri huigmymdaflræði —
öfugt við Þjóðverja, Austuirrík-
isimenm og Umgverja voru Tókkó-
slóvaikar ákveðmir lý ðræðissimn -
ar alvog frá 1918.
Hinn miikli styrkur sósíalískr-
ar verkalýðshreyfingar var
eimanig nátengdur þessum al-
menma lýðræð.isvilja. Sósiai-
demiókraitar og þjóðlegu sósa'al-
istamir voru á tfma fyrsta lýð-
veildisims megimstoðir f stjóm-
máldlífi þjóðardnmar — í .,kast-
alaniuim“ seam T.G. Masairyk var
fuilltrúi fyrir og síðan eftirmað-
ur hans, Eduard Bones.
Verkalýðsstéttim aem var i
stjómarandstöðu — Kommún-
istaílokkur Tékkósllóvalkíu —
var einndg mjög öflugur. Vaild
hans og orðstir óx giríðarlega
á hernámsárunuim; en þé létu
25.000 félagar úr honum lífíð.
Fyrsibu þimgkosmimgamar i
Tétokáslóvakiu eftir stríð urðu
harkaleg barátta fjögurra
stærstu stjómmálaflokkanma.
Kommúnistaflokfcur Tétokó-
slóvakíu kom sterkastur út úr
kosmingumum: Hamn fékk 37
af hundraði artkvæða (40% í
löndum Tékka, 30% í Slóvakíu).
Að sjálfsögðu getur núver-
andl virðing Kommúnista-
flokksins ekki eingöngu byggzt
á hefð. Það sem skiptir meira
máli er að það voru mennta-
. menn í Kommúnistaflokkmum
sem vt>ru hæfir um að halda
fast í þessar erfðdr á saðaist-
liðnum 12 árum, og urðuþann-
ig himir þýðingarmestu for-
göngumenai í baráttunni fyrír
janúarþiniginu í ár.
Á meðam hin opinbera for-
ysta flokksims fór með yfir-
lýssngar um hollusrtu vdð Marx-
isma og banðist harðlega gegn
endursfcoðu-narstefnu (sérstak-
lega til 1963) og frjálsræðds-
stefnu (sérstalklega eftir 1963)
ummu hindr kommúnísku
menntamenn í eldhríð þessara
ásakana mikil störlf að endur-
reisn marxískrar hugsunar í
heimspeki, efnalhagskenninigu,
söguritun og öðrum félagsvís-
indum.
Þessi störf báru árangur. Hið
ný.ja kerfi stjómunar og á-
ætilunargerðar í efnahagslffinu,
sem feiur í sér hinar gagngerð-
ustu umibærtur í nokkru, sósíai-
ísku efnahagskerfi, var , fyrst
og fremst verk vfsindamanna
sem störfuðu undir forysrtu
prófessors Ota Siks.
Bók Karl Kosfks: Díalektík
hins hlutstæfta hlaut ágastar
viðtökur í hópum sérfræðdnga
um allan heim, þrátt fyrirþað
að gamla flokksforystan kom
í veg fyrir það, að höfundur
fengd prófessorsstöðu við Karls-
háskóla.
þegar við heyrum fulltnía
flotoksiins nú tala um nauðsyn
gru-ndvallarbreytingar f skiprt-
um flotoksfbrystunnár og vís-
indamamma, þá , er það ekki
aðedns að átt sé' við að vfs-
indi verðd frelsuð undan
sfcammsýnni og óvirðulegri
jrfirstjóm. Málið er mun stærra
í smiðum: Aðalatriðið er bap,
að ný srtjómarstefna, sem byggð
er á síðustu u ppgötvu mrm ví$-
indanna, hefur von um að geta
leyst verkefni sem blasa við.
Og höfuðverkefmið er ekki
auðvelt, það er sköpun fyrir-
myndarkerfis sósíalisma í Evr-
ópu.
Engin forskrift er til að því
og leiti n verður ekki létt. Það er.
greimilegt að ráðandi tilfineig-
img í hinu niýja fyrirmyndar-
toerfi verður að vera að vaidi
verði dreift á sem flesrtar hend-
ur. Frjálsar umræður standa
nú yfir um form þessarar vald-
dreifingar, og næst á eftir
hugmyndum sem verja núver-
andi stjómmállasamsteypu em
aðrar raddir fullt eins háværar
sem krefjaist þess að komið
verði á tveggja flokka kerfi
eða jafnvel fleiri flokkar srtafn-
aðir.
En eitt er víst og vafalausrt:
stjómmáliakerfið í Tékkóslóv-
akíu getur aðedns staðið á
grundvelli sósíalisma.
fsraelsmenn og
Jórdanar berjás!
TELAVTV 4/6 — í daig. rétt
tæpu ári eftir að sex da-ga stríð
ísraelsmanna og Araba hófst.
héldu fsraelsmenn og Jórdanir
uppi skothríð úr fallbyssúin síá-
um yfir án-a Jórdan, en áður
höfðu ísraelskar flugvélar gert
loftárásir á stórkotaliðsstöðvar
Jórdan-a au-stan árinnar.

Hampiðjan er í fararbroddi um
gerð veiðarfæra úr gerviefnum
.Svoboda forseti og Dubcek ræftast vift.
Þar að auki er uppliaf hreyf-
inganna. sem saman embom-
ar, ólfkrt. I Póllandá og Ung-
verjalandi kom kreppuástiandið
fyrst í ljós í samfélaginu og
flokkurdnin brást ektoi, við fyrr
en efitir stutta töf í PóMandi
en langa í Unigverjalandá. Einn-
ig í Tékkóslóvakíu fóru vand-
kvæði vaxandi í samfélaginu,
en þau höfðu verið leyst að
nokkm leyti og í ósamræmi,
þannig að án fmmkvæðis inn-
anflokks og án beinn-ar srtjóm-
ar flokksins hefði ekki orðið
nein gagnger breytin.g árið
1968 og í næstu framtíð, krepp-
an hefði stöðugt verið fól-gin
undir yfirborðinu.
En það vom hin framsæknu
öfl í miðsitjóm Korrvmúnisrta-
flokks Tékkóslóvakíu sem tóku
forystuna. Fundur m-iðstjómarí
október 1967 gerði ályktun um
skaðsemi hyers konar va-lds-
sameinin^ar, þessari ályktun
var beint gegn valdaeitnokun í
höndum . Antoníns Novortnys,
sem var sviptur stöðu aðalritara
miðstjómar hinn 5. janúa-r, o-g
frekari þróun leiddii einná-g í
ljós að hann va-r ófær um að
gegna áfram þjóðböfðinigja-
emibasrttinu.
Það var aðeins á æðsrtu srtöð-
um sem merm komu sér saman
urn þessair stooðanir á tíimaibil-
inu frá o-któber til janúar, en í
febrúar og marz fór aMur »1-
að ekki getur verið uim neitt
aftuirhva-rf að næða ti-1 þedrra
stjómarhátta sem ríkrtu fyrir
janúarbreytin-gamar.
1 forystusveirt þessarar hreyf-
in-ga-r srtanda kommúnisrtar. Á
fundi sem 15.000 manns sórttu i
Prag — að mestu leyfi ungt
fólk, aðallega stúdonrtar —fókk
hvert orð sem beámit var gegn
fyrri forystu flokksiins mikllar
undirrtektir. En hverjum var
klappað lof f lófa? Kommúniist-
u-m: Sm-rkovsky, Silk, Husak,
Goldstuoker, Kohout, Prodíazka.
Skoðanakan'na-nastaPnunin, sem
er nýjung í Tétokóslóvafltiu, gorði
könnu-n á því hvaða stjóm-
miálaimenm nytíi miests trousts
og í efstu sætiuim eru bomm-
úniistamir: Dutocek, Smrko-vsky,
Sik, Cisar, Cenniik, Husak og
aðrir.
Ég hygg að þessar sitað-reynd-
ir verði aðei-ns skildar tiíl fulls
nieð því að tvær forsendur séú
athu-gaðar: lýðræðishiefðir
beggja þjóðamma f Tékk<5slióvajk-
íu, og hin srterka aðstaða kamm-
únistafloklks Tékkóslóvakfu áð-
ur fyrr.
Hvorki Tótokar né Sflóvakar
áttu sór imnboma höfðingja-
stótt í miargar aldir, meira að
segja borgaraisrtéttim var veik á
19. öfld, og þertta er ásrtæðan
fyrir því að lýðrteðislhefðir
hafa staðið f svo miklum blóma
með báðurn þjóðun-um.
Laugard. 1. júní bauð Hamp-
iðjan um 100 útgerðarmönn-
orn, sfci.pstjórum, netagerðar-
mönnum, ásaimt blaðamönnum
að sjá sjávarútvegssýndnguna
„Isflendingar og hafið", en
Hampiðjam hofur sýnángu á
framleiðsluvörum sínum í sam-
vinnu við efnaiðmaðarffyrirtæk-
ið Hoechst, sem bauð hópnum
upp á veitin-gar efftir að sýn-
ingin var skoðuð.
Svo til öll gerviefrrin, sem
Hampiðjan notar til fram-
leiðslu sim-nar eru frá Hoechst,
V.-Þýzkaflandi, en það er með
stærstu fyrirtækjum í efnaiðn-
aði í Evrópu og hedmsþekkt.
★
Árið 1964 vairð áhnenn og
skyndileg breyting á efnis-
notkun í botnvörpur ag önn-
ur veiðarfæri, sem gerðu vélar
Hampiðjuninar úreltar. Var þá
um tvennt að veilja. að hætta
starfsominni, eða að kaupavél-
ar til fullvinnslu á gerviefn-
um. Eftir ítarflegar rannsókn-
ir og kostmaða-ráætliamr var
ráðizt í að endurnýja all-an
vélaflípst Hampiðjunnar og
voru nokkrar hinna nýju véla
toknar í notkun í ársflok 1966.
Við umrædda gjörbyltimigu á
vélakosti Hnmpiðjunn-ar reynd-
ist Hoedhst öðrum fremu-r ráð-
gefatndi uim tæknilog atriði og
voru nokkrir starfsmenn Hamp-
iðjummar sendir til Frankfui't
am Main til þjálfunar í með-
ferð slíkra véla.
Arið 1967 var framleiðKla
A myndinni cr talið fKÍ vinstri: Guðmann Hróbjartsson, völstjóri, Bcrgþór Teitsson, verk-
stjóri, Loftur Bjarnason, útgerðarmaftur og Ilannes Pálsson, forstjóri Hampiftjunnar. Mynd-
in er tekin fyrir framan sýningardeildina. Guðmann og Bergþór eru stofnendur Hampiftjunnar,
Hampáðjuinnar samitals 480
ton-n, þar af 243 tonn vörur
úr gerviafnum. Mun fram-
leiðsla úr gervieínum fara
vaxandi með vélum, sem nú
er verið að taka í notkun.
Ti-1 framleáðslu Haimpiðjunn-
ar eru aðeins notaðir beztu
gæðaflokkax af hráefni og hafa
sjómonn teíkið hinni nýjufram-
leiðslu vei. Tilraunir meðfiski-
línúr úr gorviofnum hafa stað-
ið yfir s.l. tvö ár og hefur
Hampiðjan nortið leiðsagnar
athugulla skipstjóra, sem þaul-
vanir eru línuveiðum. Árang-
urinn er nú að koma fram
í „Trevira PP“ ffiskilínunum,
sem. útlit er fyrir að flestir
skipstjórar taiki upp notkun á
í náinni framtíð.
Við framleiðslu veiðarfæra er
meirihiurti kosrtnaðar imn-lend
vinraa, orka og lögþbðiin gjöld
og þar af leáðandi mitoifll gjald-
eyrisspamaður af starfeemi
Haropiðjunnar.
J
I.
I
i