Þjóðviljinn - 19.09.1971, Blaðsíða 9

Surunudagur 19. septemiber 1971 — ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA ^
frœðslumál
; t 11 lt i
I staðinn fyrir núverandi skóla
með öllum sínum föstu formum og
prófaumstangi, ætti að skipu-
leggja fræðslustöðvar
Á undanförnum árum hefur margt verið rætt og ritað
um svokölluð menntunarvandamál dreifbýlisins og misjafna
aðstöðu íslenzkra barna og unglinga til að komast í skóla.
Þessi umræða hefur einkennzt af sömu uppdráttar-
sýkinni og aðrar umræður um íslenzk skójamál og raunar
önnur félagsleg vandamál, þær hafa löngum staðnæmzt
við ytri form en aldrei er komið að kjarna málanna.
Þannig er oftast látið nægja að tönnlast á því að byggja
þurfi fleiri skólahús, mennta fleiri kennara o. s. frv.
Hitt er löngum feimnismál, sem ekki er talið heyra undir
umræðu á opinberum vettvangi, hvers konar kennsla
á að fara fram innan veggja skólanna, hvernig kennara
eigi að mennta, hvert sé hlutverk uppeldis og uppalenda í
þjóðfélagi okkar og hver eigi að ala uppalandann upp.
Okkur hefur því fundizt tímabært að snúa beint til
sveitafólks í leit að svörum í þessum málum, og þar bar
okkur niður hjá Þorgrími Starra og Jakobínu Sigurðardóttur
í Garði, Mývatnssveit. Mývatnsbændur hafa þegar
veitt einni tegund ágengrar föðurlegrar umhyggju sér-
fræðingavaldsins svar sem ekki verður misskilið,
og vera má að þeir hafi sitthvað sjálfstætt til málanna
að leggja á fleiri sviðum.
Jakobína Sigurðardóttlr Þorgrímur Starri
LYKILORÐ:
ALHLIÐA
ENNTUN
— Viðtal við Þorgrím Starra
og Jakobínu um menntamál
dreifbýlisins
Þorgrímur Starri: Menntun
er ek!ki að vera tiltölulega f jöl-
íróður um einíiverja hluti —
þaðan af síður að vera sérfróð-
ur. Hún er ekkert annað en það
að hafa sem víðastan sjón-
deildarhring, sem víðastan
skilning á sjálfum sér og um-
hverfi sínu og kunna að koma
fram í umhverfi sínu. Sá sem
hefur fjöida prófa á bak við,
sig og óralanga skólagöngu get-
ur verið alveg ómenntaður mað-
ur. Þau dæmi eru alls staðar
fyrir augum manni. Hin dæmin
eru einnig alls staðar fyrir
augum manni — ef menin vilja
gá að því — að til er mjög
menntað fólk án þess að hafa
nokkurn tíma á skóla komið
umfram það að læra að skrifa
nafnið sitt næstum því að segja.
Ég held að þessi skólamál séu
í eins miklu öngþveiti og eins
snarvitlaus og hugsazt getur.
Og ef eitthvað á að gera í
þeim þá þarf að bylta þar
gjörsamlega öllu frá grunni. Ég
vil láta leggja niður alla skóia
eins og þeir eru kallaðir í dag.
>að þarf að vísu að hafa visst
aðhald að námi bama til þess
að þau nái á unga aldri á-
kveðnu stigi sem opnar þeim
möguieika til áframhaldandi
menntunar, sóu vei læs og
skrifandi og vel kunnandi í
móðurmáli sínu og hafi undir-
stöðu í reikndngi.
Jakcbína: Það hafa verið
gerðar tilraunir með frjálsa
skóla, þar som enginn er skyld-
ugur til þess að vera í skóla,
ekki einu sinni á barnsaldri,
ekki einu sinni til að læra að
lesa. Reynslan af þessum tilraun-
um hefur leitt í ljós að það
kemur alltaf að því hjá hverj-
um eimstaklingi að hánn vill
læra eitthvað.
Þorgrímur Starri: Það ætti
að leggja niður prófin, þau eru
að minni hyggju til bölvunar á
öllum sviðum og segja etakert
til um það hver kunnátta fólks
er í raun og veru, auk þess eru
þau oft á tiðurn beinlínis mann-
skemmandi. Það er þessi keppni
við náumgann, þetta brjálaða
kapp og metnaður, sem hleypur
1 menn, og margir hafa ekki náð
heilsu eftir vitleysislegt próf-
kapp. Einhver lokaprófun á
starfsþekkingu manna er auð-
vitað nauðsynleg, en það þýðir
ekki að nauðsynlegt sé að vera
að ganga undir próf liinnulaust
allan skólatímann.
f staðinn fyrir þessa núverandi
skóla með öllum sínum föstu
formum og prófumstangi ætti
að skipuleggja fræðslustöðvar
þar sem hver og einn getur
komið eftir löngun og sínum
vilja til náms á hvaða skeiði
ævinnar sem er.
Jakobína: Menntun á ekld
fyrst og fremst að gera mann-
inn að vinnudýri einihverjum
hluta atvinnuiveganna, heldur
á hún að gera hann færan til
að vera maður og þá efcki síður
að njóta þeirra frístunda sem
hann getur haft. Það á aðstytta
vinnudáginn svo að maðurinn
geti fengið meiri tíma til að
vera maður, sem ekki er að
vinna neitt sérstakt sem gefur
af sér arð í venjulegum skilin-
ingi. Það sem gefur lífinu gildi
þegar maður er orðinn fullorð-
inn og fer að líta til baka yfir
ævina eru ákveðnir púnktar í
lífi manna, sem standa upp úr
eða út úr og gera lífið þess
virði að hafa lifað þvi og það
er sjaldnast það sem hefur gef-
ið af sér ednhvern arð í venju-
legum skilningi.
Annars álít ég stærstu gall-
ana á skólakerfinu og þeim
kennslubókum, sem lagðar eru
til grundvallar í námi, að þetta
byggist á alls konar venjum og
fordómum sem við þurfum að
losna við en er þess í stað við-
haldið af skólakerfinu.
Þorgrímur Starri: Menntun á
að miðast við það að maðurinn
sé sem upplýstastur alltaf leit-
andi, alltaf að þroskast; hún á
ekki að vera sniðin að því að
maður setjist á skólabekk til
að öðlast sérhæfni. sem hann
getur síðan haft betri tekjur
af en sá sem ekki hefur sér-
hæft sig á skólabeikk á ein-
hvcrju vissu sviði. En við þetta
miðar rikjandi skólakerfi, og
þaðain kemur allur sá fjöldi af
tossum og lýð sem ekkert hef-
ur í skóla að gera og engan
vilja eða löngun hefur til að
læra og er ekki rekinn áfram
af öðru en þessari hugsjón: ég
skal verða læknir, ég skal verða
prestur, ég skal verða lögfræð-
ingur, af því að það eru betri
tekjur af þvi heldur en að vera
sjómaður eða bóndi. Þessir
menn koma áreiðanlega verr
menntaðir út úr skóluinum hátt
á þrítugsaldri heldur en þeir
menn eru sem hann vill forðast
að deila kjörum með, sjómaður-
inn, bóndinn og verkamaður-
inn.
1 fræðslustöðvunum ætti að
kenna með allt öðrum hætti
en nú er gert í skólunum. Það
á að kenna minna eftir stöðn-
uðum bókaskræðum og taka nú-
tímatækni í þjónustu sína, seg-
ulbönd, lcvikmyndir. Og það
á að leggja yfirheyslurnar nið-
ur og kenna með fyrirlestum
og umfram allt viðræðum. Eins
og ágætur rrfaður hefur sagt
þá á að strika þessi tvö orð
út úr motkun, skóli og kennari.
Þau eru búin að ganga sér til
húðar og merkja það sem raun-
verulega ætti að tilheyra for-
tíðinni og ekki ætti að tala eða
skrifa um nema sem víti til varn-
aðar, og til að lýsa þvi hve við
stóðum áður á lágu menningar-
stigi. Nútímafræðari á að glæöa
skilning og námsvilja nemenda
með samtölum.
Blaðamaður: Hénna stöndum
við frammi fyrir þeim gamla
vanda: hvemig á að byrja?
Það verður líka að ala uppal-
andann upp. Kennaramir hafa
líka mótazt í gömlu skólunum
og eru margir staðnaðir í
vinnuhrögðum sínum. Hér vei'ð-
ur einhvern veginin að róta upp
og koma fólki á einhverja
hreyfingu.
Þorgrímur Starri: Það mætti
byrja á því að stofna nokkrar
einstakar fræðslumiðstöðvar og
vanda vel til vals á stnrfs-
kröftum þangað og sjá síðan
til hvort bóndasonurinn, bónda-
dóttirin, verkamaðurinn og sjó-
mennirnir, þegar þeir geta tek-
ið sér einhivem tíma til þess,
munu ekki koma á öilum aldri
til að sækja slikt fræðslusetur
heim. Þama gæti fólk gemgið
út og inn eins og því sýndist.
Nú er verið að lengja skóla-
tímann. Nú á að taka umgling-
ana sem fama í gagnfræðaskóla
og slengja þedm á skólaibekkinn
25. september í stað 1. október
í stað þess að það hefði verið
spor í rétta átt að stytta skóla-
árið þanmig að unglingar gætu
unrndð nauðsynleg störf á okkar
stutta sumri lengur en tíðk-
ast í dag. Meðan skólakerfinu
er ekki breytt skiptir efcki máli
hvort unglingarnir sitja lengur
eða skemur á skólabokk. Ef
skólaárið væri stytt fengjuung-
lingarnir þó ekki eins mikla
andstyggð á niáminu og það yrði
minni kergja í þeim þegar þeir
setjast á skólabeJdc á haustin,
Það mætti tíka stytta skóla-
árið talsvert með því að afnema
prófin.
Jakobína: Það eru margir
kennarar sem em óánægðir með
stöðnuniina í skólakerfinu og
starfskraftar þessara manma
nýtast illa. Ég átít að innan
kennarastéttarinnar væri hægt
að finna nóg af fólki til að
.starfa í fræðslumiðstöðvum á
nýjan og freskan hátt. Annars
ætti einnig að nýta sjónvarpið
mikiu meira í þágu kerinslu en
gert er.
Blaðamaður: Starri minntist á
að fræðslumiðstöðvamar ætti
að opna fólki á öllum aldri og
nefndi . þar einkum verkamenn.
og sjómenm, Það er sennilega
ekki líklegt að slíkar fræðslu-
stöðvar yrðu mikið sóttar af
háskólagengnu fólki. Væri ekki
nauðsynlegt að byggja upp við
hlið slíkra fræðslustöðva
fræðslu annarrar tegundar fyrir
fólk sem hefur lokið löngu
skólanámi og sérhæft sig á
þröngum sviðum? Þarf ekki að
gefa þessu fólki tækifæri til að
komast eitthvað víðar út í þjóð-
félagið og komast í ednhverja
snertingu við þau störf sem
þar eru unnin almennt? Héma
rekum við ofckur auðvitað á
það vandamál að maður sem
hefur lokið löngu skólanámi og
sérhæft sig á þröngu starfssviði
og hefur kannski hærri laun
en almennt gerist, hefur ták-
markaðan áhuga á því að ganga
inn f störf verkamanna. sjó-
manna, bænda o.s.frv., ef fjár-
von er það eina sem örvar
menn til starfa í þessu þjóðfé-
lagi.
Jakobína: Héma rekumst við
aftur á það að umbyltingu
fræðslukerfisins verður að
fylgja breyting á þjóðfélags-
skipuninni sjálfri.
Þorgrímur Starri: Það ermik-
ið rétt, en breytingar á fræðslu-
kerfinu stuðla einnig að því að
breyta þjóðfélagsskipuninni í
rétta átt. En því skyldu há-
skólamenntaðir menn etaki viija
deilda kjörum með verkamamni
og sjómanni, ef þeir ættu í upp-
vexti sínum allt undir atvinnu-
veguinum, ynnu sem unglingar
þau störf sem þedm tilheyra,
hefðu einhvern tírna á ævinni
deilt kjörum með þvi fólki sem
vinnur í umidirstöðugreinunum
og setið með því við sama borð?
Þvf skyldu þeir þá ekki vilja
koma þangað aftur? I fiæðslu-
miðstöðvunum gætu einnig
starfað þeir menn úr hópi
bænda, sjómanna, verkamanna
og iðnaðarmanna, sem hafa
hæfileika til að fræða aðra á
lifandi hátt. Slíkir memm gætu
flutt fýrirlestra um störf sín og
hætti sinna stétta. Umfram allt
ættu fræðslustöðvar ekki að
vera í neinum blýföstum stöðn-
uðum skorðum heldur ætti að
nýta hvern möguleika til fjöl-
hæfari fræðslu hvernig sem hún
er fengin og hver sem starfar
hverju sinni sem fræðari. Það
getur meira að segja verið stór-
kostleg memmtum í því ef menn
gefa sér nógu oft tíma til þess
að setjast niöur og læra saman.
Innan samtalsformsins getur
hver miðlað öðrum og þar er
kannski enginn öðrum spakari
í heildina teltíð en kannski í
einni grein fremur en annarri
þó. í samtölum er hægt að
skoða mál frá sem ílestum hlið-
um og það er undirstaða þess
að við getum skapað þjóðfélag
sem einhver vitglóra er í og
mönnum sæmandi að búa við.
Alhliða menntun: Það er
lykilorðið. Það er eins og Lenín
sagði í gamla daga, að bver
vinnukona verður að vera fær
um að stjórna ríkiimi. Mennta-
málin eru lykillinn til að breyta
þjóðfélaginu og leiðin til að
fá almúgann til þátttöku í því
að hugsa þau mái sem brjóta
þarf til mergjar og þátttötau í
að stjórna þassu samfélagi. Við
megum ekki láta stjóma þessu
ofan frá og þaðan af síður ef
þeir sem stjóma eru sérhæfðir
langskólamenn sem hafa etaki
hugmynd um hvað snýr fram
eða aftur á skepnunni ef að því
kemur að taka ákvarðarnir um
þa undirstöðu sem allt hvílir
á, hinn stritandi maður sem
erjar jörðina og hennar gæði,
hvort sem það er innan eða
utan landsteina.
Jakobína: Ég hefði ektaert á
mótl því að leggja húsmæðra-
stéttina niður í því formi sem
hún nú er, vegna þess að hún
er eiginlega ófrjó. Hún hafði á
Framhald á 10. sdðu.
STARRI: Ég vil láta leggja
niður alla skóla eins og
þeir eru kallaðir í dag
JAKOBÍNA: Það kemur alltaf
að því hjá hverjum ein-
staklingi að hann vill læra
eitthvað.
STARRI: Það á að strika út
úr notkun orðin skóli og
kennari. Þau eru búin að
ganga sér til húðar og ekki
ætti að tala þau eða skrifa
nema sem viti til varnaðar,
og til að lýsa þvi hve við
stóðum áður á lágu
menningarstigi.
JAKOBÍNA: Það sem gefur
lífinu gildi þegar maður
er orðinn fullorðinn og
fer að líta til baka yfir ævina
eru ákveðnir punktar í lífi
manns, sem standa upp úr
eða út úr og gera lífið
þess virði að hafa lifað því
og það er sjaldnast það,
sem hefur gefið af sér arð
í venjulegum skilningi.
STARRI: Alhliða menntun
það er lykilorðið. Það er eins
og Lenín sagði í gamla
daga, að hver vinnukona
verður að vera fær um að
stjórna ríkinu. Menntamálin
eru lykillinn til að breyta
þjóðfélaginu ...
JAKOBÍNA: Ég hefi ekkert á
móti því að leggja hús-
mæðrastéttina niður í því
formi sem hún nú er ...