Þjóðviljinn - 07.07.1974, Blaðsíða 8

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 7. júli 1974

Rómanskur síðgotungur
Annar hinna svo nefndu
Grundarstóla, sem varö-
veist hafa og gerður var
handa hústrú Þórunni á
Grund í Eyjafirði, Jóns-
dóttur Arasonar biskups.
Smiðurinn og skurð-
meistarinn, Benedikt
Narfason, er ókunnur
nema að nafninu til. Stóll-
inn er með rómönsku lagi,
lágurog breiður með kistu-
sæti og eins er útskurður-
inn allur í fornum stíl.
Drekamyndir eru á bak-
stólpum, drekamynd og
kynjadýr á bakf jölinni, en
framan á eru tólf hring-
reitir með mánaðarmerkj-
um. Ýmis annar skurður er
á stólnum og allur mjög
haglegur. Áletranir eru
rúnir á íslensku, latínu og
dönsku. Stóllinn getur ekki
verið yngri en frá 1550.
tJr Þjóðminjasafni íslands.
íslensk
myndlist
í1100 ár
Utskorið
hvalbeins-
spjald
frá Skarði
á Landi
Spjaldið er samsett úr
tveim meginhlutum með
fjórum pílárum á milli. í
efri fletinum, frá hægri til
vinstri er sýnd fæðing
Krists, umskurn hans og
skírn í ánni Jórdan. I neðri
fletinum er Kristur sýndur
blessa börnin, en til hægri
er barn sýnt skírt í skírnar-
sá. Á pílárunum eru frá
vinstri til hægri, Heródes
með veisluföng, Salome að
dansa með hljóðfæri í
höndum, Jóhannes skírari
hálshöggvinn og loks
Salome með höfuð Jó-
hannesar á fati. Að ofan og
neðan við efstu myndirnar
eru áletrunin: Jesú Kristí
fæðingar umskurður og
hans skírnar fígúrur. Á
neðra spjaldinu stendur:
Þá færðu þeir ungbörn til
hans að hann legði höndur
yfir þaug. Til vinstri á
spjaldinu stendur með
smærra letri: Þessi fígúra
heyrir til Lúk. 18. Hval-
beinsspjaldið sem og tvö
önnur Ifk eru eftir
Brynjólf Jónsson sem var
bóndi á Skarði um 1600 og
framan af 17. öld. Ártalið
1606 er neðst í hægra horni
og kemur hinn barokk-
kenndi blær myndanna
sem og búningur með pípu-
krögum og víðum dregla-
buxum mjög vel heim við
þann stíl sem þá ríkti í álf-
unni.
Úr Þjóöminjasafni fslands,
safnskrá 10911.
Á Kjarvalsstöðum stendur yfir sýningin —
íslensk myndlist i 1100 ár. Það er mál fróðra
manna að þessi sýning sé ein sú besta sem sett
hefur verið upp hér á landi i langan tima. 1
sýningarskrá segir að aldrei fyrr hafi verið sett
upp jafnviðamikil yfirlitssýning á islenskri
myndlist frá landnámsöld til vorra daga og er
það sist ofsagt.
í formála fyrir mjög svo vandaðri sýningar-
skrá, sem Björn Th. Björnsson listfræðingur
hefur séð um, segir Dr. Kristján Eldjárn for-
seti íslands m.a.
..En það er eðli sýninga sem þessarar að þær
eru úrval og ágrip, Þær eru samþjöppun. Það
sem spannar vitt i tima og rúmi er látið birtast
eins og i hnotskurn á einum afmörkuðum stað,
á einni afmældri stund. Slik sýning er
smáheimur, sem speglar stóran heim.
Þannig er þessi islenska myndlistarsýning
sem sett hefur verið saman á þjóðhátiðarári. í
úrvali og ágripi speglar hún þátt myndlistar i
islensku lifi, menningarþátt sem aldrei hefur
slitnað. Hún sýnir hinar djúpu rætur og ekki
siður hinn f jölskrúðuga blóma, sem listin hefur
borið i nútimanum. Sá þroski sem islensk
myndlist hefur náð á vorri öld er áreiðanlega
eitt skýrasta dæmi þess, hvernig þjóðin hefur
brotist úr viðjum. Þetta er eitt af ævin-
týrunum, sem vér höfum orðið áhorfendur að.
Um þau ævintýri á þessi sýning að vekja
hugboð, ekki siður en jarðvegurinn sem þáu
eru vaxin úr...
Þetta eru orð dr. Kristjáns Eldjárns forseta,
en nú skulum við lita á nokkrar myndir af
munum á sýningunni og þá skýringu sem gefin
er á hverjum grip i sýningarskránni.
MYNDIR OG TEXTI S.DÓR
Sunnudagur 7. júli 1974 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 9
Sagan um Ijónið
og riddarann
Valþjófsstaðahuröin,
mesta myndskurðarverk
Islendinga f rá f yrri öldum.
Hurðin er sýnilega mjög
sterk, og fylgdi henni sú
saga gamalla manna á
Fljótsdal, er hún var flutt
til Danmerkur árið 1852, að
á henni hefðu f yrrum verið
þrír kringlóttir skurðreitir.
Ef ri myndreiturinn sem nú
er, sýnir hina fornu og al-
kunnu sögu um riddarann
sem bjargar Ijóni úr klóm
mikils dreka. í neðri helm-
ingi reitsins má sjá riddar-
ann ríða að drekanum,
reka hann í gegn og bjarga
þannig Ijóninu sem hann
hafði hremmt. Þrir ungar
drekans horfa á úr hellis-
munna. í efri helmingnum
másjá riddarann (konung-
inn) ríða heim að afrekinu
unnu og fylgir Ijónið hon-
um sem tryggur förunaut-
ur. Riddarinn heldur á
drekakló í hendi en haukur
hans situr á makka hests-
ins. Loks er sýnt hvar Ijón-
ið liggur syrgjandi og að
dauða komið á gröf líf-
gjafa síns. Kross er á leið-
inu og hús, e.t.v. kirkja
f yrir aftan. Á legsteininum
er rúnaletur á þessa leið:
Sjá inn ríka konung — hér
grafinn — er vá dreka
þenna. — í neðri hring-
reitnum eru fjórir vængj-
aðir drekar fléttaðir sam-
an og bítur hver þeirra í
sporð sér, en klær allar
vita inn að miðju. Litaleif-
ar hafa fundist i skurðin-
um, sem benda eindregið
til, að hann hafi upphaf-
lega verið málaður með
ýmsum litum. Valþjófs-
staðahurðin er talin f rá því
um 1200 eða fyrri hluta 13.
aldar, en skurðverk hennar
er i hreinum rómönskum
stíl.
Þjóðminjasafn tslands, safnskrá
11009. Ilurðin cr sýnd I steyptri og
málaðri eftirmynd.
Hinn
máttki
áss
Mannsmynd úr bronsi,
sitjandi á stól, 6,7 sm. há.
Myndin er talin sýna guð-
inn Þór og hluturinn sem
hann styður f ram á kné sér
er hamarinn Mjölnir. Slik-
ur ,,öfugur kross'/ eða
hamar með þremur sköll-
um og vargshaus á lengsta
stilknum hefur fundist og
er talinn Þórshamar. Smá-
mynd þessi er að likindum
það sem kallað er ,,hlutur"
i fornsögum, þ.e. lítil
helgimynd sem menn báru
á sér og blótuðu til á ferð-
um og fjarri hofum. Hins-
vegar er full ástæða til að
ætla, að myndin sýni
hvernig hinar stærri guða-
myndir hafa verið, sem
sátu á stöllum blóthof-
anna. Myndgerðin og hin
samanþjöppuðu form
benda og til þess að stíllinn
eigi til tréskurðarlikneskja
að telja.
Úr Þjóðminjasafni íslands, safn-
skrá 10880. Eftirsteypa frum-
myndarinnar gerð af Bárði Jó-
hannessyni.
GUÐMUNDUR
BÖÐVARSSON
SKÁLD
Striðið þekkir þögnin ein
þeirra, er fram i dauða
hertu við afl og hvesstu við stein
höfuðgjaldið rauða.
En hver sem kvæðakempan var,
kristin eðá heiðin,-
sigur, sem hún úr býtum bar,
bragar um týndu leiðin.
Stöðugri bogum standa hám
stefin fornu og ungu,
kölluð i hæðir og hvisluð i strám
hljótt á skirri tungu.
Guð mun spara þessa þjóð,
þó að eldi rigni,
meðan ort er islenzkt ljóð
af anda, kynngi og skyggni.
Þorsteinn Valdimarsson.
JÓN FRÁ
PÁLMHOLTI:
STEFNA
hernámssinnar ihladsmenn
framagosar
Ég stefni ykkur
kerfisnjósnarar þjóðvillingar
mömmudrengir
Ég stefni ykkur
auðvaldsþý tölvuþjónar
votergeitvixlarar
Ég stefni ykkur
landssölumenn fasistar
huglausu dátar
Ég stefni ykkur
hundflati skrælingjalýður
Ég stefni þér
fyrir dómstól framtiðarinnar