Þjóðviljinn - 24.12.1976, Blaðsíða 26

2« SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN — Jólablað 1976.
Albanasagan
í örstuttu formi
Hér verður gefið til þess að gera örstutt yfirlit um
sögu Albaniu frá fyrstu tið fram til loka siðari
heimsstyrjaldar; um þær gagngeru breytingar, sem
siðan hafa orðið á þjóðlifi og þjóðarbúskap albana,
er fjallað i öðrum þáttum.
Gjergj Kastrioti Skanderbeg, þjóðhetja albana, sem stjórnaði frclsis-
baráttu þeirra gegn tyrkjum.
Höggmynd, sem táknar sigur albana á Þýsku nasistunum.
Albanía liggur á Balkanskaga
sunnan- og vestanverðum, hefur
landmæri að Júgóslaviu i norðri
og austri, að Grikklandi I
suðaustri. 1 vestri er Adrlahaf og
Otranto-sund, og eru þar aðeins
rúmir 70 kilómetrar yfir til fylkis-
ins Apúliu á ttallu, þar sem
skemmst er. Að flatarmáli er
Albania tæpir 29.000 ferkilómetr-
ar, eða litlu viðari einum lands-
fjórðungi á tslandi. Miðjarðar-
hafsloftslag er við ströndina,
meginiandsloftslag þegar kemur
inn I landið. Kaldasti mánuðurinn
er janúar (meðalhiti 4—7 gráður
á C.) sá heitasti ágúst (meðalhiti
24—25). (Jrkoma er 1000—2000
mm árlega, langmest I fjöllunum
norðan og sunnan til.
Afkomendur illýra
Aö uppruna til veröa albanir aö
teljast, ásamt meö grikkjum,
elstir núverandi þjðöa Balkan-
skagans. Þeir eru aö öllum likind-
um beinir afkomendur illýra
hinna fornu, sem á slöasta árþús-
undinu fyrir Krist eöa fyrr
byggöu nokkurnveginn þaö svæöi,
sem nú er Júgóslavia og Albania,
auk þess sem illýrskir þjóöflokk-
ar létu sjá sig á ítaliu. Tungu-
málalega séö teljast illýrar sér-
stakur stofn innan indóevrópska
flokksins, hliðstætt gerniönum og
slövum, en nú er albanskan hin
eina eftirlifandi af tungum illýra
og þvi ekki náskyld neinni ann-
arri lifandi tungu. Mjög hefur þó
dregið úr sérstööu hennar fyrir
það að I aldanna rás hefur hún
sogið i sig firn af tökuoröum úr
tungumálum allrahanda drottna
og nágranna: latinu, grisku,
slavnesku, tyrknesku, þannig aö
tökuoröin munu nú vera mikill
meirihluti oröaforöans.
tbúar Albaniu eru nú tæplega
hálf þriðja miljón, auk þess sem
fólk af albönsku þjóöerni býr svo
miljónum skiptir utan landamær-
anna, einkum i Júgóslaviu.
Pýrros og Diókletian
Illýrar komu allmjög viö forn-
sögu grikkja og rómverja. Grikk-
ir stofnuöu nýlenduborgir á
ströndinni þar sem annarsstaðar,
þar sem þeir komust aö, og varö
sú helsta þeirra Epidamnos, sem
rómverjar kölluöu Dyrrhachium:
af þvi heiti er dregib núverandi
heiti albana á borginni. DurrSs,
og þaö nafn sem italir gáfu henni,
Durazzo, en undir þvi mun sá
staður þekktastur á Vesturlönd-
um. A mörkum byggöa illýra og
grikkja var konungsrikið Epiros,
hvers ibúar munu trúlega hafa
verið illýrskir aö kyni, þótt yfir-
stéttin hafi snemma snobbaö
fyrir grikkjum og tekiö upp mál
þeirra og siöi. Þaöan var ættuð
Ólympias, móöir Alexanders
mikla, sem segja má aö þvi hafi
verið albanskur i aöra ætt. Þar
var konungur Pýrros sá, er fór
meö her gegn rómverjum og viö
eru siöan kenndir þeir hernaöar-
sigrar sem sist þykja svara
kostnaöi. Siöan hefur margt stór-
mennið af illýrskum eöa albönsk-
um stofni komist á spjöld sögunn-
ar. Dlókletian keisari, sem geröi
þær skipulagsbreytingar á
Rómarveldi að lengt kváðu hafa
lif þess stórveldis svo öldum
skipti, var illýrskur leysingjason-
ur, og forustukjarni Rómaveldis,
einkum i hernum, var um þær
mundir aö miklu leyti illýrskur.
Siðar á timum hófust margir al-
banir til metoröa i þjónustu
tyrkjasoldáns, þeirra frægastur
Múhameð Ali, kedif af Egypta-
landi, forfaðir siöustu konungs-
ættar þar I landi og þar meö
Farkús kóngs hins akfeita,
(Þegar hann var rekinn frá rikj;
um, kvaö mannfjöldinn hafa
hrópaö: Aftur til Albaniu!)
Slavar og tyrkir
Rómv. brutu lönd illýra und-
ir sig meö ærinni fyrirhöfn og á
mörghundruð árum, en þegar riki
þeirra leystist upp steyptist yfir
Balkanskagann hvert stormflóöiö
eftir annaö af þjóöum noröan og
austan úr löndum: gotum, avör-
um, slövum. Fyrir þeim ógnar á-
gangi eyddustfyrri ibúar skagans
aö miklu leyti eöa hurfu saman
viö innrásarþjóöirnar, en af þeim
drógu slavar lengsta stráió
eftir
Dag
Þorleifsson
um það er lauk. A sjöttu og
sjöundu öld varð mestur hluti
Illýriu hinnar fornu (hin núver-
andi Júgóslavia) slavenskur aö
máli og menningu. Illýrarnir
héldu aöeins velli i fjalllendinu og
viö ströndina syöst.
A siöari hluta miöalda var
Albania ýmist gefin undir
býsanska keisaradæmiö eöa
ýmsa aöra höföingja og riki,
latnesks og slavneáks uppruna.
ttalska verslunarborgin Feneyj-
ar, eitt mesta kaupsýsluveldi
Vesturlanda I þá tiö, leitaði
snemma eftir áhrifum á strönd-
inni, þar eð DurrSs var mikilvæg
verslunarborg á leiöinni til
Konstantinópel (þá leiö fóru
margir krossfaranna austur) og
auk þess „hernaöarlega mikil-
væg” vegna legu sinnar viö inn-
siglingu Adrfahafsins. Albanir
(eða arberar, eins og þeir voru
oftast kallaöir af sjálfum sér og
öörum um þær mundir) fengu
einnig aö kenna á Stefáni Dúsjan,
stórkonungi serba, er hann
geröi sina skammvinnu tilraun til
aö stofna suburslavneskt stór-
veldi. En serbum seig skjótt
laröur og þá voru komnir yfir til
Evrópu frá Litlu-Asiu tyrkir,
siöasta og versta plágan. Þeir
gersigruöu suðurslava i orrust-
unni á Kosova-sléttu og færöu
siöan yfirráð sin meðal annars yf-
ir Albaniu.
Skanderbeg
Alllöngu áöur, eöa á tólftu öld,
höföu albanskir höföingjar haft
uppi tilburöi um aö ná sjálfstæöi
undan keisaranum i Konstantin-
ópel, og sú viðleitni jókst heldur
en hitt við komu tyrkja. Þá tók
forustuna meðal albana jarlsson-
ur nokkur að nafni Gjergj
(Georg) Kastrioti. Hann haföi aö
fornum siö i æsku verið I gislingu
hjá tyrkjasoldáni og lært hjá hon-
um hernaöarvisindi, sem tyrkir
kunnu þá flestum betur. Var hann
og i hernaði meö tyrkjum og þáöi
miklar sæmdir af soldáni. Köll-
uðu tyrkir hann á sina tungu
Iskander Beg, eöa Alexander
fursta.enalbanir styttu þaösiöan
I Skanderbeg eöa Skanderbeu.
Undir þvi heiti er hann siöan
þekktastur.
1443 var Skanderbeg meö 1
leiöangri soldáns gegn ungverj-
um, og biöu soldánsmenn þá
hremmilegan ósigur fyrir
Hunyadi jarli á Sjöborgalandi
(Transsylvaniu). t upplausninni á
flóttanum notaö Skanderbeg
tækifæriö, strauk úr her soldáns,
hélt heim til Albaniu og stjórnaöi
þar uppreisn þjóöar sinnar gegn
tyrkjum. Honum tókst aö fá flesta
helstu innlendra höföingja til aö
gera bandalag undir sinni
forustu, og telja albanir þaö
fyrstu raunverulegu tilraunina til
stofnunar albansks rikis og sam-
einingar þjóðarinnar. Jafnframt
geröu albanir undir forustu
Skanderbegs uppreisn gegn
tyrkjum og ráku þá úr landi.
örninn svarti og
tvihöfðaði
Soldán brást við hart og sendi á
næstu árum hvern herinn af öör-
um á hendur albönum, en þeir
brytjuðu þá jafnharðan niöur
undir forystu Skanderbegs.
Soldánsdæmi ósmana var þá
heimsins mesta herveldi og eftir
þvi fór stærð herjanna: einn taldi
samkvæmt bréfum tyrkjasoldáns
100.000 manns, annar 150.000. En
Skanderbeg bar efra skjöld af
þeim öllum, og naut þar bæöi
hernaðarvisinda tyrkjasoldáns,
fósturfööur sins, og hins
hnökrótta albanska landslags,
sem bauö upp á góð tækifæri til
launsátra og skyndiárása. Meöan
Skanderbeg liföi héldu albanir
vélli gegn tyrkjum. En hann lést
1468, og var þess þá skammt aö
biða aö ósmanar legöu landiö
undir sig. Olli sérhyggja
innlendra lénshöföingja, sem
jafnan voru reiöubúnir aö ganga
á mála hjá tyrkjum eöa feneying-
um, miklu um þaö.
Allar götur siöan hefur enginn
maöur veriö meira metinn af
albönum en Skanderbeg. Her-
merki hans, svartur, tvihöföaöur
örn, er i skjaldarmerki og fána
hinnar sósialisku Albaniu nútlm-
ans, og I þvi landi er hiö mikils-
virta fimmstirni þeirrar greinar
marxismans sem albanir aöhyll-
ast (Marx, Engels, Lenin, Stalin,
Maó) jafnvel ekki hærra sett en
hann.
Fjórar aldir
undir tyrkjanum.
Albania var siöan undir
tyrkjasoldáni til ársins 1912, eöa i
rúmar fjórar aldir. A sextándu
öld gerðu albanir hverja
uppreisnina á fætur annarri. A
þeim timum og eftir daga
Skanderbegs flýði fjöldi albana
yfir til Italiu, þar sem
afkomendur þeirra enn þann dag
I dag hafa þjóöernislega sérstööu
og kallast arberar. A seytjándu
öld þröngvuöu tyrkir meirihluta
albana til að taka Múhameöstrú,
efalaust fyrst og fremst i þeim
tilgangi aö lama þannig mót-
stööuvilja þjóöarinnar. Um alda-
mótin 1700 munu um 70% albana
hafa játaö kreddu Múhameös, og
sat viö þaö allt framundir þennan
dag. Astæðurnar til þess aö al-
banir, einir Balkanþjóða (aö
frádregnum bosniumönnum)