Þjóðviljinn - 26.04.1979, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 26. april 1979 ÞJóÐVILJINN — SÍÐA 7
Launajöfnun er vissulega ein af leidum til
kjarajöfnunar, en hún hefur þó mjög takmarkað gildi
i okkar þjóðfélagi, ekki sist vegna þess að grunn-
launajöfnun leiðir ekki sjálfkrafa til launajöfnunar
Hólmgeir
Björnsson
Barnabætur, kjarajöfnun
og fleira í velferdarríki
Títt er I umræöum, að lslands
sé getið sem velferðarrlkis.
Gisli Gunnarsson lýsti I dag-
skrárgrein i Þjóðviljanum 9.
mars s.l. ýmsum einkennum
velferðarrikis og hvað greinir
Island frá þeim. Af umræðu
hans varð ljóst, að á tslandi er
naumast til nokkurt þjóðfélags-
afl, stjórnmálaflokkur eða
hagsmunasamtök, sem mark-
visst stefhir að velferðarriki.
Með niðurskuröi i ýmsum opin-
berum rekstri er þróuninni jafn-
vel snúið við. Síðan Gisli ritaði
grein sina hefur t.d. rikisstjórn-
in tekiö ákvöerðun um niður-
skurð Utvarps- og sjónvarpsr
reksturs með synjun á eölilegri
hækkun afnotagjalda.
Einna átakanlegasta dæmið
um fárántegar sparnaðaráætl-
anir er hugmyndin um fjölgun
nemenda I bekkjardeildum
grunnskóla. Ein aðalmeinsemd
islenskra skóla hefur einmitt
verið alltof stórar bekkjardeild-
ir. Aöhald hefur verið mikið i
opinberum rekstri um langt
skeið, en þvimiður hefur það oft
miðað að þvi að halda aftur af
eðlilegri þróun fremur en aö
stuðla aðraunverulegum sparn-
aði i' rekstri. Stefnubreytingar
er vissulega þörf. Þeir, sem
mest berjast fyrir samdrætti i
opinberum rdsstri,ættu að bera
saman annars vegar aðbúnað-
inn að bókasafni Kennarahá-
skóla Islands, svo vikið sé aö
nýlegu dæmi, og hins vegar að-
búnaðinn aö bönkum og bensin-
sölum.
Vísitala og verðbólga
Undarlegt misræmi einkennir
oft umræður og deilur um kaup-
gjaldsvisitölu. Þegar barist er
fyrir visitölubindingu launa, er
röksemdin sú, aö ekki sé um
raunverulega kauphækkun að
ræða, heldur tryggingu kaup-
máttar launa. Þegar sömu
menn hefja siöan baráttu fyrir
þaki á visitölugreiðslur, er allt i
einu farið að tala um visitölu-
bæturnar sem kauphækkun.
Rökin fyrir visitöluþaki voru ó-
venju skýrt sett fram I Nýjum
þjóðmálum 8. mars s.l.
„Rökin fyrir visitöluþaki eru
þau, að visitölubætur séu
hugsaðar til að bæta launþegum
upp hækkanir á helstu lifsnauð-
synjum, tryggja þeim sem
lágar tekjur hafa að þeir fái
veitt sér það sem þarf til sóma-
samlegs lifsframfæris. Sam-
kvæmt þessu sjónarmiði er það
beinlinis ranglátt, að þeir sem
hærra eru i launastiganum fái
meiri eða margfaldar bætur á
laun sin fyrir það að mjólkur-
litrinn eða kjötkilóiö hækkar i
veiði.”
Nú hafa allir Islendingar, sem
komnir eru til vits og ára,
kynnst veröbólgunni og vita, aö
verðlagsþróunin er i megin-
atriðum samstiga I öllum helstu
kostnaðarliðum. Vi'sitala er þvi
góður mælikvarði á alla verð-
lagsþróun, ef margir kostnaðar-
liðir eru hafðir i grunni hennar
og hún er látin ófölsuð. Hún
mælir þvl 1 raun éinriig hækkun
kostaaöarliða, sem eru utan
hennar. A löngum tima verða að
visu varanlegar breytingar á
verðhlutföllum og neysluvenj-
um, en tekiö er tillit til þeirra
við endurskoðun á vísitölu-
grundvelli. Hlutverk visitölu-
bóta er þvi alls ekki að „bæta
launþegum upp hækkanir á
helstu lifsnauðsynjum”, heldur
aö vernda kaupmáttinn I heild.
Auk þess eru laun greidd fyrir
vinnu, sbr. slagoröið um 'sömu
laun fyrir sömu vinnu, en ekki
sem framfærslueyrir. Þau taka
alls ekki miö af hinum mismun-
andi þörfum launþeganna.
Snöggar verð-
breytingar og niður-
greiðslur
Til eru veigamiklar undan-
tekningar frá þeirri megin-
reglu, að verölagsbreytingar
fylgist að, en oftast er þó um
timabundin frávik að ræða, sem
jafnast á fáum árum. Viö þess-
um frávikum getur þurft aö
bregðast sérstaklega, þvi að
þau koma misjafnt niður.
Hækkun oiiunnar nú er ágætt
dæmi um sérstaka veröhækkun,
sem kemur ójafnt niður. Þaö
virðist almennt viðurkennt, að
ekki sé unnt að bregðast viö
þeim búsifjum, sem hækkun
kyndingarkostnaðar veldur t.d.
ísfirðingum með þvi aö greiða
visitölubætur á laun I Reykja-
vik.
Annað hliðstætt dæmi er
breytingar á niöurgreiðslum
vöruverðs. Einu gÖdir fyrir
neytandann, hvort um er að
ræða undanþágur frá álagningu
gjalda svo sem söluskatts eða
beinar niðurgreiöslur á vöru-
verði. Algengasta viöhorfið til
niðurgreiðslna er, að þær séu
aðferð til að komast hjá krónu-
töluhækkun kaups með þvi að
falsa visitöluna. Einnig örva
þær sölu innanlands á matvæl-
um, sem annars yrði aö flytja út
fyrir lágt verð. Mikilvægustu á-
hrif niðurgreiðslna eru þó ekki
þau, sem hér voru talin, heldur
þau, að þær létta undir með
þeim þegnum þjóðfélagsins,
sem minnst fjárráö hafa um-
fram það, sem fer til brýnustu
þarfa. Þær jafna lifskjör.
Lækkun á niðurgreiðsíum, t.d.
sú hlutfallslega hækkun, sem
verður þegar þær haldast ó-
breyttar að krónutölu á verð-
bólgutimum, eru veigamikið
dæmi um frávik frá þeirri
meginreglu, að verðlagshækk-
anir fylgist aö. Enginn skilning-
ur virðist vera á, að þörf sé á að
bæta þeim þegnum þessa kjara-
skerðingu sérstaklega, sem hún
bitnar helst á. Viðgetum hugsað
okkur tvo menn, Guðmund A.
ogGuðmundB., sem báðir hafa
300.000 kr. I mánaðarlaun.
Guðmundur B. er einhleypur.
Nú eru niðurgreiöslur á mat-
vælum skertar svo, að
mánaðarútgjöld Guðmundar A.
aukastum 10.000kr.,nemahon-
um takist að finna ódýrari
neysluvöru. Eðlilegt er aö gera
krö<u um, aö tekjur hans hækki
um 10.000 kr., svo aö f jölskyldan
lendi ekki i erfiðleikum, þvl að
augljóslega er um lágtekju-
mann að ræða. En er eðlilegt að
gera þetta með visitölubótum,
svo aö tekjur Guðmundar B.
hækki einnig um 10.000 kr.? Er
visitöluþak e.t.v. lausnin? Sé sú
lausn valin, getur sem best
komið 1 ljós, að Guömundur A.
sé „hálaunaður” og fái lægri
visitölubætur en „láglaunamað-
urinn” Guðmundur B. Ahrif
láglaunabóta, sem nú er beitt,
eru hliðstæö. Þetta er óneitan-
lega undarleg niðurstaða, sem
fæst vegna þess, að menn gera
ekki greinarmun á kaupmætti
launa annars vegar og fram-
færslukostnaði hins vegar.
Það er jafnfráleitt, að ein-
hleypir menn fái visitölubætur
vegna aukins framfærslukosta-
aðar fjölskyldna og að Reyk-
vikingar fái hækkað kaup, þeg-
ar dýrara verður að hita hús á
ísafiröi.
Barnabætur
Lausnin á þversögninni, sem
iýst var hér áundan, er augljós.
Greiða ber auknar barnabætur,
þegar niðurgreiðslur eru skert-
ar, eins og ráðgert er á þessu
ári. Slik tilfærsla á stuðningi við
barnaf jölskyldur, frá niður-
greiðslum til barnabóta, losar
einnig um dýrmætar skattatekj-
ur til annarra nota. Furöu
gegnir, að þessi lausn skuli ekki
vera til umræðu. Það er augijós
visbending um, aö velf erö barna
og f jölskyldna sé verkalýðsfor-
ystu og stjórnmálamönnum
ekkert áhugamál. Það vantar
velferðarviðmiöunina I umræð-
urnar, og barnafjölskyldur eru
ekki þrýstihópur.
Barnabætur þær, sem dregn-
ar eru frá skatti, eru mjög ó-
verulegar. Á þessu ári eru þær
liklega 12 — 13.000 kr. á mánuði
og lægra með fyrsta barni, sem
veldur þó mestri röskun á hag
fjölskyldna. Nú um skeið hafa
lifeyrisþegar, sem fá ófullnægj-
andi greiöslur úr lifeyrissjóð-
um, notið tekjutryggingar.
Þessi mikilvægi áfángi er eign-
aöur siðustu vinstri stjórn.
Væntanlega verður brátt komiö
á lifeyrissjóði fyrir alla lands-
menn, svo að þessi tekju-
trygging verði óþörf. Mig uggir
hins vegar, að allmargar barna-
fjölskyldur búi við mun þrengri
kost en þeir lifeyrisþegar, sem
þó veröa að láta tekjutrygging-
una nægja. Þaö væri verðugt
verkefni fyrir þá vinstri stjórn,
sem nú situr, að tryggja, að
engin barnafjölskylda þurfi að
búa til lengdar við mun þrengri
efnahag en lakast gerist um
lifeyrisþega.
Eðlilegast og einfaldast er að
stórhækka barnabætur vegna
alira barna, þótt einnig megi
hugsa sér aðrar leiðir sem svo
húsmæðralaun. Þaö getur virst
óþarft aö veita efnaf jölskyldum
stuöning vegna barna. Hætt er
við, að öll viðmiðun við efnahag
leiddi til meira misréttis en svo,
að það réttlætti sparnaöinn.
Helst kæmi til greina að breyta
barnabótum i skattskyldar tekj-
ur eða að taka upp mismunandi
skattstiga eftir fjölskyldustærð,
þannig að skattbyrði barnafjöl-
skyldna léttist við miðlungs-
tekjur, en þyngdist á ný við há-
tekjur, svo aö ivilnun vegna
barna þurrkaöist alveg út.
Bamabætur I formi niður-
greiðslna, einsognútiökast, eru
ekki takmarkaðar af efnahag.
Það þarf jafnvel vissar lág-
markstekjur til að geta notið
þeirra.
I tryggingakerfinu er viöa aö
finna viðurkenningu á fram-
færslukostnaöi barna. Fyrir
nokkrum árum var stéttarfélagi
minu boöið upp á hóplif-
tryggingu. Af þvi tilefhi kynnti
ég mér, hvaða réttinda við nyt-
um nú þegar I lifeyrissjóði og al-
mannatryggingum. Sú könnun
leiddi til þeirrar óvæntu niður-
stöðu, að það besta sem ég gæti
gert til að tryggja fjárhag fjöl-
skyldunnar vær i að hrökkva upp
af hið bráðasta. Það mátti þó
ekki dragast lengi, þvi að eista
barnið af þremur nálgaðist
aldursviömiðun trygginganna.
Misræmiö i uppbyggingu vel-
ferðarinnar álandi voruer slikt,
að það þarf áfall, helst dauðs-
fall, tál aö munað sé eftir þörfum
barna. Ég kynnti mér einnig
örorkulifyeir. Barnalifyerir
reyndist hinn sami, en að öðru
leyti er örorkulffeyririnn mun ó-
hagstæðari, þannig aö það yrði
verulegt fjárhagslegt áfall fyrir
fjölskylduna, ef ég yrði öryrki
og gæti ekki aflat tekna.
Velferð hinnar uppvaxandi
æsku er mikilvægasta viðfangs-
efni þjóöfélagsins á hverjum
tima og hana ber aö hafa að
leiðarljósi við lausn á hverjum
félagslegum og efnahagslegum
vanda.
Kjarajöfnun
Hér á undan hefur veriö vikið
að leiðum til kjarajöfnunar,
sem er höfuðmarkmið vel-
feröarþjóöfélaga. Launajöfnun
er vissulega ein þessara leiða,
en hún hefur þó mjög takmark-
að gildi I okkar þjóöfélagi, ekki
sist vegna þess, að grunnlauna-
jöfnun leiðir ekki sjálfkrafa til
launajöfnunar. óþolandi er, að
nokkrir vindbelgir i verkalýðs-
forustunni skuli með árangri
hafa getaö notað þá baráttuað-
ferð aö berjast fyrir lækkuðum
launum launþega I öörum hags-
munasamtökum til aö slá sig til
riddara i augum eigin félags-
manna. Einkum hefur þetta
bitnað á háskólamönnum i
rikisþjónustu, en „hálauna-
mönnum” innan ASI hefur verið
vandlega hlfft. Nú er það svo að
4 — 9 ára háskólanám veitir
tæplega laun til jafns við iðn-
skólanám, sem er jafnlangt
menntaskólanámi. Skýrt skal
tekið fram, aðhér er átt við kjör
launþega en ekki atvinnurek-
enda. Af launum sinum þurfa
svo hinir háskólamenntuðu að
standa straum af afborgunum
af námslánum, sem nú orðið eru
verðtryggö. Af þessari ástæðu
ogýmsum fleiri virðist sist þörf
á að ráðast að kjörum þessara
launþega. Vlsitöluþakið, sem
nýlega var afnumið, hafði þann
eina sýnilega tilgang að þjóna
duttlungum nokkurra misvit-
urra og Ihaldssamra verkalýðs-
leiötoga.
Þessi grein er rituð sem dag-
skrárg'-ein I Þjóðviljann i þeirri
trú, aö þar sé þrátt fyrir allt
^helsti vettvangur þeirra, sem
telja velferðarrikið og kjara-
jöfnun æskilegt stefnumið.
Prestbakkakirkja á Síöu 120 ára
Prestbakkakrikja á Siðu á 120
ára afmæli um þessar mundir. Af
þvi tilefni hringdum viö i sr. Sig-
urjón Einarsson á Kirkjubæjar-
klaustri og spurðum hann nokkuö
um sögu kirkjunnar og eitt og
annað viðkomandi afmæli þessa
aldna guðshúss.
Prestbakkakirkja var vigð 21.
april 1859, af sr. Páli Pálssyni,
prófasti i Hörgsdal. Þetta er
fyrsta kirkjan, sem stendur á
Prestbakka en áður hafði, allt frá
fyrstu tið, veriö kirkja á Kirkju-
bæjarklaustri. Urðu veruleg átök
um það hvort færa skyldi kirkj-
una, eins og sjá má af könnunum,
sem gerðar voru um þaö meðal
bænda á sinni tið. En megin á-
stæðan fyrir þvl að kirkjan var
færð var sú að sandur herjaði svo
á Klaustur, að ekki var annað
fyrirsjáanlegt en að þar færi allt I
eyði, enda hafði bærinn, nokkrum
áratugum áður, verið fluttur
vestar, þar sem hann stendur
enn.
Kirkjan var mjög stórt hús á
sinni tið og er enn. Rúmar 240
manns I sæti. Hún er byggð um
það leyti, sem torfkirkjurnar
voru aö vikja fyrir timburkirkj-
um. Timbriö i kirkjuna kom alít
tilsagað frá Kaupmannahöfn utan
máttarviðir, er voru úr reka-
trjám, sem sagaöir voru á staðn-
um. Byggingameistarinn var
upprunalega danskur, Nilsen að
nafni, en hann kom aðeins sem
snöggvast en fór svo aftur og stóö
alls ekki fyrir verkinu, heldur var
kirkjan byggð af öðrum manni.
Unnu margir Skaftfellingar að
byggingunni en einkum kvað þar
að Siguröi Sigurðssyni, sem þá
var bóndi á Breiðabólstaö.
Afmælisisins var svo minnst
með hátiðargúðsþjónustu I kirkj-
unni sl. sunnudag, 22. april. Þar
prédikaði biskupinn sr. Sigur-
björn Einarsson en viðstaddir
voru prestar prófastsdæmisins
þeir sr. Ingimar Ingimarsson i
Vik, sr. Valgeir Helgason prófast-
ur, sr. Fjalar Sigurjónsson á
Kálfafellsstaö og sr. Sigurjón
Einarsson. Fyrir prédikun þjón-
aði Þorvaldur Karl Helgason
æskulýðsfulltrúi fyrir altari en
hann er yngsti þjónandi prestur,
sem kominn er út af sr. Páli I
Hörgsdal, en eftir prédikun þjón-
aði fyrir altarinu sr. Sigurður
Pálsson, vigslubiskup á Selfossi
en hann er elsti þjónandi prestur,
sem kominn er út af sr. Páli.
Kirkjan var yfir full og veður
allgott, mun betra en vigsludag-
inn fyrir 120 árum, en um það eru
ágætar heimildir þvi Sigurður
nokkur Inigmundarson, sem bjó I
Þykkvabæ i Landborti, hélt
veörabók um 40 ára skeiö og
skráði veður á hverjum degi. Og
, Framhald á blaösiðu 18
Prestbakkakirkja. Mynd:eik