Þjóðviljinn - 09.08.1980, Blaðsíða 14

*l4 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgirt 9 —10. ágúst 1980
Móðir: Jóhanna f. 1853 i Litla-
Lóni I Bervík Jónasdóttir, Jóns-
sonar, Oddleifssonar, Þorleifs-
sonar á Ytri-Rauöamel. Kona
Oddleifs var Oddhildur Jónsd. frá
Skálholtsvik og Þóra Siguröar-
dóttir.
Móöir Jónasar var Guörún
Jónsdóttir kirkjusmiös á Höföa i
Eyjahreppi.
Móöir Jóhönnu var Sigriöur
Jónsdóttir f. 1822. Hún var
greind kona og vel hagmælt, frá
Litla Lóni i Bervik, Andréssonar,
Þorleifssonar frá Narfeyri og
Rósu Jónsd.
Falir: Kristján f. 1833 á Gunn-
arsstöðum I Höröudal, Athanas-
iasson f. á Hnausum i Bervík,
Bjarnasonar (HnausaBjarni),
Jónssonar, Egilssonar i Stóra-
Skógi. Móöir Kristjáns: Björg
Guðnadóttir frá Hlaðhamri I
Hriítafirði, Magnússonar,
Bjarnasonar, frá Kolbeinsá og
Helga Bjarnad.
Móðir Bjargar: Helga
Guömundsd. frá Broddanesi.
Astaeinsog faöir hennar nefndi
hana ævinlega var nafniö sem
hún gekk alla tfö undir, leit fyrst
dagsins ljós i fardögum voriö 1891
og skirö 14. s.m. Þá var móöir
hennarhúskona aö Stekkjartröö i
Eyrarsveit, er var örreytiskot
byggt Ut úr prestsetrinu Setbergi.
Þarbjuggu þá hjóninRagnheiöur
og Bjarni Jónss.
Ásta var þriðja barn móöur
sinnar, en jafnframt það fyrsta
sem komst á legg; siöar eignaðist
Asta systur sem lengst af átti viö
vanheilsu aö striöa en er nú látin
fyrir nokkrum árum; hún hét
Petrina Kristín og var mjög kært
með þeim systrum og réttu þær
hvor annarri hjálparhönd eftir
mætti. Faðir Astu haföi veriö tvi-
kvæntur áöur en hann kynntist
Jóhönnu móður hennar en orðið
að sjá á bak þeim báöum yfir
móöuna miklu. Tvö börn haföi
hann átt meö Herdisi Jónsd.,
laga og vini. Sú vinátta entist til
hinstu stundar og á meöan að
heilsa og kraftar leyföu fór hún
heim á hverju sumri, gekká milli
gömlu vinanna. Tók til hendi ef
meö þurfti, rifjaði upp gamlar
æskuminningar, tindi skeljar i
fjörunni handa barnabörnunum
og kom svo kannske suður aftur
með hálf-fullan léreftspoka af
krækiberjum. Þá var nii hætt viö
aömargur legöi leiö sina tö henn-
arog þæöi eins ogeina berjalúku.
Ung læröi hún aö lesa i grænni
sögubók eins og hún sagöi sjálf.
En skólagangan var ekki löng,
aöeins þrjár vikur fyrir ferming-
una hjá séra Jens Hjaltalin,
presti að Setbergi.
Börnin voru látin læra Helga-
kver utanbókar og ndckra sálma.
Skriftarkennsla var aöeins fyrir
drengina. Stúlkunum var sagt aö
þær heföu enga þörf fyrir þann
lærdóm. Ekki var Asta ánægö
meö þaö og stalst tíl þess aö læra
skriftog notaöist viö gömul sendi-
bréf sem forskrift. Sjálf átti hún
griffil og spjald til þess aö skrifa
á. Einhverja smá tilsögn fengu
bömin I reikningi og það má nú
segja aö þaö hafi verið hennar
fag, þvi i hugarreikningi var hún
likust tölvu.
Ferming barna á þeim tima var
eins konar vigsla inn á braut
manndómsog þroska lifsins.Eftir
þaö áttu þau aö vinna fyrir sér
sjálf. Atvinnuhættir þjóöarinnar
voru fábreyttir og þaö eina sem
beiö ungu stúlknanna var vinnu-
konustarfiö og þaö var eins mis-
jafnt eins og húsbændurnir voru
margir.
Næstu árin var Asta vinnukona,
ýmist út á Snæfellsnesi eða inn i
Dölum.Eittár varhúná Kvenna-
brekku hjá séra Jóhannesi, hann
átti þá uppkomna syni, þar á
meöal var Jakob Smári. Á heim-
ilinu var mikill bókakostur,en þaö
var ekki vel séð aö vinnukonurnar
lægju i bókalestri svo prestssyn-
irnir lánuöu henni bækur á lauri
engin ljósmóöir viö. Lifsbaráttan
var hörö og þroskaöi skapgerð
fólksinsog geröi þaö ósérhlifiö og
raunsætt.
Þegar Asta gekk meö fimmta
barniö sitt, (kom hún þremur
bömunum sinum fyrir sem þá
vom á lifi) réði hún sig i kaupa-
vinnu aö Arnarstööum i Helga-
fellssveit. Aö áliönum slætti var
hún svo á leið aftur inni Grundar-
fjörö i litla bæinn sinn og til barn-
anna sinna. En er hún talaði viö
sjómenn sem voru á leiö inni
Grundarfjörö frá Stykkishólmi og
falaðist eftir fari, leist þeim ekk-
ert á að hafa hana með i sex tima
róöri yfir fjöröinn eins og ástatt
var fyrir henni og neituðu allir
sem einn og er þeim ekki láandi
Þá kom þar gamall plássbóndi,
Gisli i Tröö og kvað henni
heimilt far meö sér, en stundvis-
lega kl. 5 ýtti hann frá landi. Asta
fór nú aö leita sér gistingar hjá
gamalli vinkonu sinni. Það var
velkomiö, ,,en þú mátt ekki eiga
barniö i nótt”. „Þaö er engin
hætta á þvi”, svaraði Asta, en
fann þó þreytuverki leggja um
bakiö. Stuttu eftir miönætti fæddi
hún bamið i sigurkufli.
Pétur stundaöi alltaf sjóinn en
bar litiö úr býtum, Asta haföi frétt
aö baö væri betra aö komast af á
Suðurlandi, og áriö 1924 réöi hún
sig i kaupavinnu aö Kir'kjúbóli i
Laugarnesi, og þegar Pétur kom
af sumarvertiöinni, fengu þau
ibúö i Rvik. Þaö var raunar bara
eitt herbergi, en þau höföu aldrei
haft stórt um sig. Heilsa Péturs
haföi bilaö og hann þoldi illa vos-
búðina sem alltaf fylgdi sjósókn-
inni. Litla vinnu var aö fá i landi.
En þau vom vön viö litið og björg-
uðust af veturinn, og næsta vor
tók Asta sig upp og fór i
kaupavinnu með tvö elstu börnin.
Hún var vikingur til allra verka
og þaö var enginn svikinn af vinn-
unni hennar.
Næstu 10 ár hélt Asta upptekn-
um hætti, vann ýmist á fiskireit-
Minning
Sigurást Kristjánsdóttir
Kristjánsína
F. 6. júní 1891 D. 27. júli 1980
fyrstu konu sinni. Þau voru
Kristján Sigurjón, er fylgdi fööur
sinum i uppvextinum. Hann hrap-
aöi til bana i stórhriö er skall
skyndilega á er hann var í póst-
flutningum áÞorraþræl,yfir Kleif-
arheiöi á Barðaströnd, þá nýl.
kvæntur Stefaniu Steinunni
Stefánsd.;gekkhún þá meö annaö
barn þeirra hjóna. Og Katrin
Guðrún Sólborg sem eftir lát
móður sinnar fluttist til Ameriku
meö móðursystur sinni, þá aöeins
8 ára aö aldri. Þar vegnaöi henni
vel, giftist enskum manni og átti
mörg börn. Kristján faðir þeirra
saknaöi alltaf þessarar landflótta
dóttur sinnar og með móður-
mjólkinni drakk Asta i sig systur-
söknuöinn.
Kristjánog Jóhanna voru i hús-
mennsku fyrstu samvistarár sin.
Þá var oft hart i ári, eldgos og
öskufall um Noröurland, hafís og
fiskileysi um Vesturland. Aö ó-
gleymdu bráöafárinu og fjárkláö-
anum sem kom mörgum bóndan-
um á vonarvöl og haföi gert
Kristján aö öreiga.
Þannig atvikaöist þaö aö Ásta
flutti með foreldrum sinum, en þó
oftar móöur sinni frá einum bæn-
um á annan. Um tfma voru þær á
Hlein og Eiði. En áriö eftir aö
Petrina Kristin fæddist settu for-
eldrar þeirra saman bú aö Naust-
umogbjuggu þar i nokkur ár,en
fluttust siöan aö Vindási i sömu
sveit.
Frá þessum bæjum átti Asta
sinar ljúfustu æskuminningar.
Sjálf var hún lifsglöö og léttá fæti
og er mér ekki grunlaust um aö
gamla fólkinu hafi fundist kota-
stelpan of gáskafull, likt og enn i
dag er álit manna á unglingum.
Hún hló þegar hún elti öldurnar I
Nýjubúöarfjörunni og var bjarg-
aö á siöustu stundu frá drukknun.
Hún grét og var óhuggandi i þrjá
daga þegar vondur strákur eyör
lagöi Gutenbergtistukarlinn
hennar, eina gulliö sem hún eign-
aöist i æsku.
1 plássinu eins og hún kallaöi
þaö eignaðist hún marga leikfé-
og þær las hún um nætur i svefn.
tlma sinum sem varla hefur veriö
of langur f þá tiö.
25. júni 1914, í þann mund er
fyrri heimstyrjöldin skall á gengu
þau i hjónaband, Asta og Jóhann
Pétur Jónsson frá Hraunsfiröi, er
þá haföi tekiö sér Hraunfjörös-
nafniö. Hann var sonur Guölaug-
ar Bjarnadóttur f. 1853 aö Hraun-
holtum Kolbeinst.hr. Hnappad.
og Jóns Jóhannessonar f. 1844 aö
Berserkseyri, Eyrarsveit, Snæ-
fellsnesi. Þau hófu búskap I
Stykkishólmi i litlu húsi er Pétur
haföi þá fest kaup á. Hann var
sjómaöur, gekk I Stýrimanna-
skólann i Reykjavfk og tók skip-
stjórapróf, eignaöist siöar segl-
skútuna „Haffrúna”.
Framtiöin virtist þvi blasa
björt og fögur viö þessum ungu
hjónum. Um þetta leyti fór aö
bera á fiskileysi viö strendur
landsins vegna ofveiöi erlendra
fiskiskipa. Útgeröin gekk þvi ekki
nógu vel og Pétur varö aö láta
skútuna fljótlega afturográða sig
hjá öörum.
öll fyrri striösárin var hann
ýmist á fiskibátum eöa I sigling-
um suöur til Spánar meö saltfisk
ogtóku þær feröir allt aö heilu ári
þar sem siglingarleiöin var vörð-
uö tundurduflum og farkosturinn
litil seglskúta, sem sætti veörum
og vindum, og má teljast undra-
vert aö þeir skyldu sleppá heilir
heim frá ógnum strlðsins og ólg-
andi hafinu. Unga konan hefur
þvi oft þurft aö berjast viö nag-
andiótta á dimmum óveðursnótt-
um.
Þó aö hún væri glaölynd og ör,
þá átti hún til öryggi og festu til
þess aö miöla öörum á erfiðum
stundumÞaö veitti heldur ekki af
þvi aö eiga kjark og dugnaö á
þeim timum sem fóru I hönd i lifi
þeirra.
Kaup sjómannsins var lágt og
borgaö eftir afla skipanna og aö-
einssemvöruúttekt og væri veiöin
léleg gat úttektin oröiö á núlli.
Þar kom aö þau uröu aö yfir-
gefa litla húsiö sitt og Asta flutti
inn á Hellissand. Þetta var i
striöslok og Asta var oröin þreytt
á þurrabúöarlifinu, hún þráöi
sveitinasina. Að eðlisfari varhún
náttúrubarn og naut þess aö vaöa
mýrarnar uppi mjóalegg eöa
hlaupa á eftir lambánum upp i
Eyrarfjall.
Þaö v«rö þvi aö ráöi aö þau
fengu aö byggja duggunarlitinn
bæ við bæjarhúsin aö Ytri-Tröö,
sem var smákot i landi Hall-
bjarnareyracEkki höföu þau ráö
á þvi aö kaupa eldavél en fengu
aö hafa opiö inn I eldhús mótbýl-
isfólksins og njóta hitans sem
lagöi frá mókyndingunni.
Engar landnytjar fylgdu svo
þaö var sama þurrabúöarlff-
iö og haföi veriö i Hólminum. En
fisk i soöiö fékk hún þegar bat-
arnir komu aö og margan mjólk-
ursopann fékk hún frá vinkonum
sinum i plássinu þó engin vildi
selja mjólkina frekar en soðning-
una til vina sinna. Þarna eignaö-
ist Ásta fjóröa barniö sitt i sum-
armálastórhriö við ljós á lltilli
lýsiskolu og hjálp mótbýliskonu
sinnar en vegna veðurofsans var
um eöa fór i kaupavinnu meö
börnin, hvert sumar. Þannig
tókst þeim aö borga vetrarskuld-
ina hvert ár. Þessi fáu orö eru aö-
eins ágrip af lffi alþýöukonu á
fyrri hluta þessarar aldar. Fljót-
lega kynntust þau verkalýðsmál-
um og þeirri baráttu sem fólkiö
háði fyrir bættum kjörum. Þar
var Ásta ötull stuöningsmaður, þó
hún kæmi ekki fram opinberlega,
þá studdi hún viö bak þeirra er
sóttu fram. Hún vildi Island
frjálst og herlaust land. Þess-
vegna fór hún i Hvalfjarðargöng-
una, „Gegn her i landi”, þá komin
á áttræðisaldur.
Asta var alltaf minnug þess er
hún var lltið barn i vistráöningu
meö móöur sinni, svöng og köld.
Hún reyndi þvi aö hlynna að öll-
um þeim börnum sem á vegi
hennar uröu og þurftu þess meö.
A heimili þeirra hjóna, Soga-
bletti 17, Reykjavik, en þaö hús
eignuöustþau 1934, voru allir vel-
komnir. Þaö var eins og viö segj-
um i dag, „alltaf opiö hús”, en þó
sérstaklega fyrir þá Sem höföu
orðiðundir I lifsbaráttunni á einn
eöa annan hátt. Atvinhuleysingj-
ar eöa skólafólk sem áttu engan
aö, komu stundum aö matartim-
anum liönum I heimsókn. En hús-
móöirin vissi i hjarta sinu af
hverju gestakoman stafaöi, og
innan litillar stundar bar hún
velling og slátursneiö fyrir gest-
inn og sagöi; „Þú þiggur nú þessa
innansleikju úr pottinum, annars
verö ég aö henda þvi”. Og fram
til hinstu stundar hafði hún hug-
ann viö þaö aö veita gestum sin-
um vel. Ásta missti mann sinn ár-
iö 1957, eftir 43 ára farsæla sam-
búö; siöustu árin sem hann lifði
var hann mjög heilsulitill og
mátti ekki af konu sinni sjá
nokkra stund. En hún sýndi hon-
um umhyggju og viröingu til
hinstu stundar. Hann andaöist á
heimiliþeirra og var fluttur suöur
i Fossvogskapellu fyrir jaröar-
förina; hún fylgdi honum út aö
bilnum og stóö svo viö hliöiö þar
til billinn hvarf úr augsýn. Þaö
var hinsta kveöja hennar er hann
fór frá heimili þeirra.
Framhald á bls. 27.
Kveðja
Kristjánsína Sigurást Kristjánsdóttir
Fifa I mýrinni, fifill i túninu,
fjallagrösin i hllðarslakkanum.
Sóley i varpanum, selir á steinunum,
sölin I þanginu niöur á hleinunum.
Silungur undir lækjarbakkanum.
Þannig var lifiö i Vindási á vorin
og varla lakara en i Naustunum.
Þaö görguöu kriur svo kvaö viö I fjöllunum
og krakkarnir iéku meö álfum og tröliunum,
þaö húmaöi alltof snemma á haustunum.
A tíöum þurfti aö taka til hendinni
til hvers var lifiö, ef engu fékkst þokað.
Stelpum var lestur svo litils viröi,
aö læra aö skrifa og reikna var byröi
og jafnréttissundiö iæst og lokaö.
Þú lést ekki bugast, þótt blési á móti,
en baröist meö alþýöu samtaka mætti.
Þaö dugar ei minna gegn misréttis fjöllunum
en marka sér rétt eftir sjávarföllunum.
Timarnir br(eytast meö blóöugum hætti.
Vertu nú blessuð, elsku móöir min,
Þáö máist ef til vill seinna, aö þú varsttil.
Ó, væru allir jafn stórir og sterkir og þú
og staöfastir i sinni gömiu barnatrú
þá byöi framtföin birtu, kærleik og yl.
Hugi Hraunfjörö