Þjóðviljinn - 05.09.1981, Blaðsíða 5

Helgin 5. — 6. september 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5
Odds Jónssonar
Þegar að afi minn Oddur Jóns-
son lagði aftur augun hinsta sinni
var hann á nitugasta og þriðja
aldursári. Hann fæddist á Kjalar-
nesi, sonur Hólmfriðar Odds-
dóttur og Jóns Jónssonar, en þau
voru leiguliðará ýmsum kotum á
Kjalarnesi, lengst af i Austurkoti
úr landi Brautarholts á seinni
hluta siðustu aldar. Hólmfriður
var ættuð af Kjalarnesinu en for-
feður Jóns i karllegg hétu Jón svo
langt menn vissu og voru frá
Klofa I Landi. Jón faðir afa mins
drukknaði frá sex börnum sinum
ungum um aldamótin á Sundinu á
milli Reykjavikur og Kjalarness.
Ekkjan keypti síðar Krók þar
sem hiin bjó með bömum sínum
siðan. Tóksthenni með harðfengi
að koma börnunum á legg.
Þar sem ég sem þessar linur
rita kynntist ekki Oddi af a minum
fyrr en hann var orðinn vel full-
orðinn,vegna eðlilegrar mismun-
unar timans, verð ég að láta
nægja að stikla á stóru i sögu
mannsins sem var mér besti
skólinn.
Hann var sextán vetra þegar
hann hélt að heiman til að stunda
hefðbundin störf islenskra al-
þýðumanna um aldir; útróðra,
verbiíðarlif og vinnum ennsku.
Farandli'f islenska vinnuafls-
salans varðhlutskipti hans fyrstu
áratugi ævinnar. Afi minn var
lengi á enskum trollurum á
öðrum og þriöja áratug þessarar
aldar. Þá var hann lengi ráðs-
maður i sveitum, meðal annars
hjá Stefáni á Reykjum i Mos-
fellssveit, sem hann taldi sig eiga
mikið að þakka alla tið.
Afiminn var kominn á fertugs-
aldur þegar hann giftist ömmu,
þar stundum átakamikið og erf-
itt. Oft var fátækt mikil á heimili
þeirra hjóna en afi hafði alltaf
einhver ráð með að útvega mat.
Hann var annálaður vinnu-
þjarkur. Hann var aðdráttar-
samur og nýtinn en fjarri þvi að
vera nfskur eða naumur. Sjálf-
sagt hafa bágindin á bemsku-
heimili hans kennt honum þá
kúnst að spara og nýta til fulln-
ustu. Hólmfriður móöir hans
hefur þurft slikra kosta með til að
sjá bömum sinum farboða. Hún
var systir Osku-Láka sem Hali-
dór Laxness segir frá I Innan-
sveitarkróniku.
Það var eins og afi minn lifði
mörgum lifúm. Þegar ég man
fyrst eftir honum, vann hann i
bæjarvinnunni tiu klukkustundir
á dag. Jafnframt þeirri vinnu,
stundaði hann smá búskap og
garðyrkjustörf. Sótti pólitiska
fundi. Þá var hann silesandi og
hvarvetna heima i þjóðlegum
fróðleik. Samt virtist hann hafa
óþrjótandi tima fyrir okkur
barnabörnin. Og þegar þess er
gætt að hann var maður mjaðar-
gjarn um þetta leyti, þá er með
ólikindum hversu sólarhringur-
inn varð honumdrjúgur.
Sunnudagar i Fagradal em
manni aldeilis ógleymanlegir.
Þar var soðin kjetsúpa i svo
stórum potti að hvergi fannst
annar slikur. Þetta var þykk súpa
og matarmikil. Það var sama
hversu margir neyttu þeirrar
máltiðar, allir fengu nægju sina.
Við vorum margir krakkarnir
sem komust upp á lagið með að
vera i námunda þegar hlemmur
var tekin af potti. Og þau gættu
þess gömlu hjónin, að börnin
Fyrir tvcim árum birtist hér I blaöinu viötal viö Odd I tveim hlutum.
Viötaiiö tók Magnús H. Gislason en þessi mynd birtist meö fyrra hluta
viötalsins.
Brynhiídi Ingimundardóttur, Þau
hófu búskap á Kjalarnesi og hokr-
uðu á smákotum, þartil þeim
tókst að festa kaup á Fagradal i
Sogamýri um 1940, þarsem þau
bjuggu saman þartil elli varnaði
þeim áframhalds — og þau fluttu
á elliheimili. Þau hjón voru ólíkrar
skapgerðar en skapsmunir þeirra
voru agaðirsaman I hálfrar aldar
sambýli, þannig að hvorugt mátti
af öðru sjá þar tilyfir lauk. Bryn-
hildur lést árið 1973. Afi minn
hafði verið mikill lífsnautna-
maður fyrir hjónaband — og
gleðimaður hans haföi náttúru til
að spretta fram á bæjarhlaðið á
tyllidögum þegar þannig stóð i
bólið. Það var aldrei lognmolla
yfir afa minum.
Hjá afa og ömmu I Fagradal
bjó stórfjölskylda, I litihýsi kot-
um og kofum þar viðhengis við
bæinn. Umhverfis afa minn varð
mannlifið allt maximgorkiskt;
þar sköruðust ri'sandiog hnigandi
kynslóðir við atvinnuhætti
tveggjatima. Hvunndagslifið var
fyndu ekki til svengdar. Svo dr júg
var þessi súpa, að alltaf var eitt-
hvað eftiraf henni sem afifékk á
krukkur til að fara með i bæjar-
vinnuna.
Smám saman var þrengt að bú-
skapnum f Sogamýri og ti'mabil
breytinga fór i hönd. Afi varð að
sjá á eftir húsdýrunum á fáum
árum. Þá hófst túnþökuskurður i
Sogamýrinni, sem stóð i nokkur
sumur. Við krakkarnir gengum
með afa um túnin. Hann festi
niður þolla, gjörði sér mælistikú
og stikaði Ut túnþökuskurði hvers
dags. Siðan sneið hann þökur og
seldi bilhlass eftir bilhlass af
þessu yfirborði jarðar sem fyrr-
um hafði fætt skepnurnar i
Fagradalog þar með okkur flest.
Lengi vel hélt hann eftir tveim
hestum, sem hann brúkaði fyrir
plóg. Slðan plægöi hann eigin
garðlöndog annarra Reykvikinga,
nær um var beðið. Man ég eftir
svoleiðis plægingarleiðangri upp i
Kringlumýri. Þetta var eiginlega
nýtt starf fyrir afa og hann var
titlaður sæmdarheitinu plæginga-
maður i simaskránni þessi árin.
Það er i rauninni umhugsunar-
vert að garðar Reykvikinga hafi
verið plægöir meö hanaplógi fyrir
ekki lengri tima en tuttugu árum.
Þegar túnin höfðu verið rist I
þökur gerði afi garða úr landinu
og leigði hluta þess út.Sjálfur
gekk hann með mikilli gleði að
garðyrkjustörfunum og þau urðu
honum mikið metnaðarmál. Nú
eru fyrrum frjósöm tún og blóm-
legir garðar komnir undir stór-
hýsi verslunarinnar. Þar sem
áður kýr bitu gras til að framleiða
mjólk fyrir fátækt fólk og ein lltil
kartafla varö að mörgum stór-
um — þar malar nú önnur vél.
Afi var um þritugt þegar rUss-
neska byltingin gerði skurk i
sögulegri þróun hins byggða
heims -og efldi samúðhans með
skriðandi alþýðu á sama hátt og
gjört hafði Skúli Thoroddsen
áður. Afi minn var Dagsbnínar-
maður i margföldum skilningi
þess orðs — sinnti tilamunda
verkalýðsfélaginu af lifandi
áhuga.
Afi minn var pólitiskt með-
vitaður en það byggöist á óspjall-
aðri réttlætiskennd sem dafnaði
mrii honum og lét ekki á sjá
meðan öndin blakti I vitum.
Margar sögur eru til innan-
ættar i munnlegri geymd um
óbugandi þrek hans, að maður
segi ekki þrjósku þegar um rétt-
lætið varaðtefla. Þannig léthann
sig einu sinni ekki muna um að
loka Miklubrautinni, sem lögö
var i gegnum landið hans, þegar
skaðabætur yfirvalda létu á sér
standa. Trúlega ieina skiptiðsem
barrikaða úr heyvagni og þvium-
liku hefur lokað þeirri götu.
Ekki liður það úr minni þegar
litill pilthnokki á gúmmiskóm
leiddi afa sinn i 1. mai-kröfu-
göngu einhvern tima á sjötta ára-
tugnum.Einsog venja var safnast
saman til útifundar á Lækjartorgi
igöngulok, þar sem einhver óláns
sambræðslan bauð uppá allavega
tvo ræðumenn. Annar var ihalds
fauskur sem mælti fyrir kaup-
stöðvun. Það likaði afa minum
ekki og ég man hve mér þótti
skri'tið að sjá hann æsa sig upp
niðrá Torgi, svona fullorðinn
manninn. Hann hrópaði I sifellu
niður með hann og þaðanaf kröft-
ugri slagorð. Hinn ræðumaðurinn
var Hannibal (þá i Alþýðubanda-
lagi) og talaði fyrir verkalýöinn.
Lyftist þá brúnin á gamla mann-
inum og hann hrópaöiheyr heyr!
Hann lagði gjörva hönd á plóg
um sina ævidaga. Og hann var
hnýttur sterkum böndum við
vinnu sina og ræktaði með sér
reynsluna sem hann hafði fengið
af ólikri vinnu og vinnuháttum.
Það hefur sjálfsagt eflt með
honum óvenju sterka málvitund.
Hann var slikur nautnamaður á
Islenska tungu, að ógleymanlegt
er þeim sem á hlýddu.Hann talaði
gullfallegt og kraftmikið tungu-
mál. Mundi lika fram á hinsta
dag ókjör af vlsum og kvæðum,
auk þess sem hann geymdi me6
sér orðtök og liföa sögu, að hrein
unun varað setjast honum á skör.
Honum tók sorglega snemma að
fórlast sjónin, sem var sérstak-
lega dapurlegt fyrir jafn mikinn
náttúrudýrkanda og ákafan
lestrarmann. Erskemmstfrá þvi
að segja að hann festialdrei yndi i
myrkrinu, þótt hann bæri sig vel.
Ekki er hægt að láta hjá liöa, að
þakka Halldóru dóttur hans fyrir
óeigingjarna aðstoð við gamla
manninn siðustu árin.
Það er ekki hægt að segja að afi
hafi linast I pólitikinni þegar á
leið. Hann lét sig ekki muna um
að halda langar tölur fyrir Vigdisi
á Hrafnistu fyrir siöustu forseta-
kosningar, þá kominn á tiræðis-
aldur. Og réttlætiskenndin lét sig
aldrei buga i brjósti hans. Það
þurfti eitthvað annað en lög og
reglugerðir til aðfá hann ofan af
máli sem hann taldi vera rétt.
Einhvern tima þegar hann var
kominn á ellistyrk, var eitthvað
veriö að hróf la viö lögum um elli-
lifeyri. A þann veg að hann var
fæddur of „snemma” til aö ný lög
næðu yfir hans aldursflokk. Taldi
hann sig alla tiö siðan eiga inni
tveggja ára ellistyrk. Hann gekk
á eftir rétti sinum af svo mikilli
elju og sannfæringu að hlýtur að
vera einsdæmi. Hann sótti heim
rikisstjórn eftir rikisstjórn, ráð-
herra eftir ráðherra — til að rek-
ast I þessu máli. Lunginn af is-
lenska valdapýramidanum fékk
að kenna á réttlætisrekstri hans.
Ótal greinar og kviðlingar fengu
að fjúka vegna þessa máls. Aldrei
gafst hann iqpp.
Afi minn og amma áttu fjögur
börn saman. Þegar hann lést á
Hrafnistu á föstudaginn I slöustu
viku voru afkomendur þeirra
orðnir 55 talsins (böm, barna-)
börn, barnabarnaböm og bama-
barnr.barnabörn). Hann verður
jarðsunginn i dag frá Brautar-
holt: á Kjalamesi.
Óskar Guðmundsson
Myndlistakennari
Myndlistarskólinn á Akureyri óskar að
ráða myndlistakennara. Allar nánari upp*
lýsingar veitir skólastjóri i sima 96-24137
Húsgagna-
iramleiðsla
Við viljum ráða röskan og ábyggilegan
starfsmann i lakkdeild i verksmiðju
okkar, helst vanan lakkvinnu.
Unnið eftir bónuskerfi.
Upplýsingar á staðnum og i sima 83399.
Kristján Siggeirsson h.f.
Lágmúla 7.
Kennarar
Einn kennara vantar að Grunnskóla Hris-
eyjar við kennslu yngri barna.
Upplýsingar i sima 96 - 61757 og 91 - 32521.
Oddur Jónsson á þrltugsaldri.
Brynhildur Ingimundardóttir og Oddur Jónsson. Myndin er tekin á sjö-
tugsafmæli Odds árið 1959.
í minningu
Fœddur 26. júní 1889
Dáinn 28. ágúst 1981