Þjóðviljinn - 09.12.1981, Blaðsíða 7

Miövikudagur 9. desember 1981ÞJÓÐVILJINN — StÐA 7
Minning
Halldóra Bjarnadóttir gekk oft-
ast feti framar en aðrir höfðu
áðurgert á þeim slóðum þar sem
hún fór. Kjarkur, áræði og sjálf-
stæði i' orðum og athöfnum sam-
fara óvenjulegum dugnaði og út-
haldi voru þeir eiginleikar, sem
skipuðu henni sess, sem fáum
auðnast að setjast i með þessari
þjóð. bessir eiginleikar hefðu þó
ekki dugað til þess einir saman.
Úrslitum réðu þær persónueig-
indir, sem erfitt er að skýrgreina,
en eru gjarnan nefndar persónu-
töfrar. bar fór saman, að Hall-
dóra var kvenna tigulegust og
jafnframt skemmtilegust í við-
ræðu. Hún var alltaf glöð og hló
mikið, svo að kringum hana var
alltaf lifog fjör. Hún sneri öllum í
kringum sig en einatt á þann hátt,
að menn snerust viljugir. Engum
datt i hug að streitast á móti,
enda var slikt tilgangslaust. Hún
fékk sittoftast fram. Menn hlökk-
uðu alltaf til að hitta hana, enda
þótt það gæti þýtt, að þeir færu af
fundi hennar hlaðnir erindum og
skyldum. Hún hafði óskiljanlegt
og ómótstæðilegt vald yfir vinum
sinum og samferðafólki.
Hún var ein af fyrstu konum á
fslandi til þess að menntast sem
kennari — og það á erlendri
grund — og ein af þeim allra
fyrstu til að verða skólastjóri við
persónulegan svip útgefanda
sins, þótt hún skrifaði kannski
minnst i það sjálf. Ég trúi það
væri áhugavert verkefni fyrir
einhverja ungu menntakonuna að
gera þvi' skil á vettvangi sagn-
fræði.
bað hefir þegar komið fram i
þessum linum að ég átti þess kost
ungur að kynnast þessari óvenju-
legu konu. Mér auðnaðist að
halda þeim kynnum fram á sið-
ustu ár Halldóru, þótt strjálara
yrði siðustu 25 ár hennar, eftir að
hún fluttist á Héraðshælið á
Blönduósi árið 1955, þar eð leið
min lá sjaldan þar um. Ég hafði á
tilfinningunni, að hún liti á börn
vina sinna, þau sem hún hafði
kynnst á bernskuskeiði þeirra,
eins og sin börn. Hún talaði alltaf
við mig á þann hátteins og móðir
talar við son sinn.
Eitt af þvi, sem mér er minnis-
stæðastaf kynnum við hana.er sá
siður, sem hún hafði á Akureyri,
að bjóða nokkrum skólakrökkum
úr Menntaskólanum börnum vina
hennar og frændfólks, til sin á jól-
unum til þess að spila púkk. t þá
daga var aldrei um að ræða fyrir
þá, sem áttu heima i' fjarlægum
landshlutum, að fara heim til sin
um jólin. bannig dvaldi ég fimm
jól á Akureyri, meðan ég var þar i
skóla.
Halldóra Bjarnadóttir
Fædd 14. október 1873 — Dáln 28. nóvember 1981
barnaskóla á íslandi.Hún hélt úti
timariti lengur en nokkur íslend-
ingur hefir gert einn saman. Hún
gaf út i bókarformi höfuðverk sitt
93ja ára gömul, eða 15—20 árum
eldri en flestum endist aldur. Og
hún gerði það ekki endasleppt:
Varð eldri en nokkur íslendingur
hefir orðið fyrr og siðar.
Halldóra Bjarnadóttir fæddist
að Asi i' Vatnsdal 14. október 1873.
Foreldrar fiennar voru hjónin
Bjö’g Jónsdóttir frá Háagerði á
Skagaströnd og Bjarni Jónasson
frá Asi i Vatnsdal. Foreldrar
hennar f luttu að Hofi meðan Hall-
dóra var kornung, og bjuggu þar
til vors 1883 er þau skildu.
Mæðgurnar fluttust þá til
Reykjavikur og bjuggu fyrst hjá
Jóni þjóðsagnaritara Árnasyni,
sem var systrabarn við Björgu.
Skilnaður foreldranna mun
hafa haft djúp áhrif á Halldóru og
kann að hafa valdið þvi, að hún
giftist aldrei. Er það þó samdóma
álit, að hún hafi verið óvenjulega
frið og glæsileg stúlka.
Seytján ára gömul gerist hún
farkennari i Gönguskörðum i
Skagafirði og gegndi þvi starfi i
fimm vetur. Farkennslan hefir
trúlega valdið þvi', að Halldóra
ákvað að leita sér kennaramamt-
unar. Hún sigldi til Noregs, settist
i kennaraskóla i Kristjaniu (sem
Oslo nefndist þá) og lauk þaðan
prófi 1899. Heimkomin fékk hún
stundakennslu við barnaskólann i
Reykjavik. Er sagt, að hi'in hafi
flutt með sér ýmsar nýjungar i
kennslu og orðið mjög vinsæl
meðal nemenda sinna.
Halldóra hafði sótt um fasta
kennarastöðu i Reykjavík, en
fékk hana ekki. Fyrir þvi hvarf
hún aftur til Noregs, þar sem hún
fékk kennarastöðu i bænum Moss
i Austfold og mun hærra kaup en
völ var á hér heima.
Arið 1908 fékk Halldóra starf
skólastjóra barnaskólans á Akur-
eyri og munu aðeins tvær konur
islenskar hafa fengið slikt starf á
undan henni. En hún varð fyrsta
konan, sem varð skólastjóri eftir
gildistöku fræðslulaganna frá
1907. Kainarar með henni voru
ekki af lakara taginu: Aðalbjörg
•Sigurðardóttir, Páll Árdal, Ingi-
mar Eydal, Lárus Rist og
Magnús Einarsson. 1 Akureyrar-
skólanum innleiddi hún ýmsar
nýjungar. Framtakssemi hennar
og stjórnsemi féll þó ekki öllum
vel i geð og olli þvi, að hún þurfti
að standa i' stappi við ýmsa for-
ráðamenn i'bænum. Vikur hún að
þessu i ævisögu sinni. Henni var
það allra si'st að skapi að fá ekki
framgengt áhugamálum sinum
eða þurfa að þola nagg og nöldur
út af þeim. Hún sagði þvi lausri
stöðu sinni 1918. Fékk að visu
margar áskoranir úm að draga
uppsögnina til baka, en sat við
sinn keip.
Næstu árin hafði hún ekkert
fast starf en efndi þá viðs vegar
til námskeiða i' heimilisiðnaði,
sem hún var reyndar byrjuð á
áður.
Hún fluttitil Reykjavikur 1922,
er hún réðist sem stundakennari i
handavinnu við Kennaraskólann
og gegndi þvi' til 1930.
Sama ár varð hún ráðunautur
i heimilisiðnaði með styrk frá Al-
þingi, og naut hans til 1957.
Eru þar með upp talin þau
störf, er hún var ráðin til af opin-
berum aðiljum.
Bein störf hennar að félags-
málum voru fyrst og fremst á
vettvangi kvenfélagsskaparins og
heimilisiðnaðarfélaga. Hún
gekkst fyrir stofnun Sambands
norðlenskra kvenna árið 1914 og
var lengi formaður þess. Hún var
meðal stofnenda Heimilisiðn-
aðarfélags íslands 1913.
Heimilisiðnaðurinn var eitt af
hjartans málum hennar frá önd-
verðu. Hún stóð að ótal sýningum
á islenskum heimilisiðnaði hér-
lendis og erlendis. Liklega var
sýningin á Alþingishátiðinni 1930
hin fyrsta stóra af þvi tagi. Arið
1934 fór hún ásamt móður minni
til Finnlands til þess að set ja upp
Islandsdeild á norræni heimilis-
iðnaðarsýningu. Er mér mjög
minnisstætt, er móðir mín sagði
frá þvi ferðalagi og samstarfi
sinu við Hallddru.
bað samstarf hafði raunar haf-
ist löngu fyrr og bar stærstan
ávöxt i útgáfu „tslenskrar vefn-
aðarbókar”, sem Halldóra gaf út
iheftum sem fylgirit „Hh’nar”, en
móðir mín samdi. Bókin kom út i
11 heftum á árunum 1932—1945.
Hafði móðir min réttnáð að ljúka
bókinni, er hún dó haustið 1944.
Útgáfa Vefnaðarbókarinnar
var vitaskuld afar þýðingarmikil
fyrir framgang þessa þáttar i
heimilisiðnaði, þar eða bókin var
notuð i kennslu i húsmæðraskól-
unum, sem voru i uppgangi á
þessum árum, en hún var jafn-
framt ætluð sem handbók.
Tóvinnan var önnur grein
heimilisiðnaðarins, sem stunduð
var einkum af konum. Halldóra
vildi lyfta þessari grein lika og
stofnaði Tóvinnuskólann á Sval-
barði árið 1946 og rak hann til
1955. Framhald af þessum skóla
var tóvinnudeild við Kvennaskól-
ann á Blönduósi til 1967.
Halldóra var sifellt á ferða-
lögum, þegar hún átti þess kost,
bæði innanlands og til útlanda.
Trúlegt þykirmér, að stærsti við-
burðurinn i' lif hennar að þessu
leyti hafi verið Amerikuferðin
1937—1938. bangað fór hún i boði
bjóðræknisfélagsins i Vestur-
heimi. barna báru landar hennar
hana á höndum sér i heilt ár og
hún eignaðist þar óteljandi vini,
sem hún hélt ætið sambandi við.
Mér stendur ljóslifandi fyrir hug-
skotssjónum, er hún sagði for-
eldrum minum frá þessari ferð,
nýlega komin heim, hversu hún
hafði glaðst yfir þessum kynnum
sinum af Nýja heiminum, hafði
frá mörgu að segja, upptendruð
af ferskum áhrifum.
Útgáfa „Hh'nar” spannaði yfir
nákvæmlega fimmtiu ár af ævi
Halldóru og er auðvitað einstætt
afrek. A þessum tima komu út 44
árgangar. Timaritið bar mjög
Halldóra haföi sest aö i Glerár-
þorpi árið 1940. Hún keypti þar
litið býli, sem hún kallaði Móland.
betta var torfbær, þar sem hún
bjó um sig og skapaði heimili,
sem mér þykir einatt hið sérstæö-
asta og eitt hið fegursta, sem ég
hefi komið á. barna bjó hún til
ársins 1955. Nú er litli torfbærinn
löngu horfinn og liklega fer þjóð-
vegurinn gegnum Glerárþorp yfir
bæjarstæöiö.
bað sýnir móðurlega umhyggju
Halldóru fyrir okkur krökkunum
að bjóða okkur til sin á jóladag-
inn, þegar við gátum ekki komist
heim til okkar.
Ég hefi aðeins vikið að þeirri
tign, sem þessi kona hafði til að
bera. Ég sé hana oft fyrir mér i
huganum frá þessum árum á
Akureyri, þegar hún gekk út
Brekkugötuna áleiðis út i Mó-
land. Hún bar sig betur og hreyf-
ingum hennar fylgdi meiri þokki
en titt er.
Hún talaði alltaf eins og sá, sem
valdið hefir, en þó á þann veg, að
engum fannst hann litillækkaður.
Avarpið var gjarnan „góði” eða
„góða”. ,,Nú átt þú að gera
þetta” eða hitt! bað þýddi ekkert
að mögla. Hún talaði gjarnan
með ofurlitilli vorkunnsemi um
fólk,en aldrei þó af litilsvirðingu.
Sama hver i hlut átti. Ég man
alltaf, þegar hún var að segja
eitthvað úr Amerikuförinni 1938:
„bað er nú þetta, sem aum-
ingja Roosevelt er að basla við að
gera!”
Hún notaði mikið orðið „aum-
inginn” með inntaki vorkunn-
seminnar.
Hún lét sér fátt koma á óvart,
en ef eitthvað nálgaðist það, hló
hún gjarnan dátt. begar hún var
að segja mér frá brasinu við að
koma út bókinni m iklu um , ,Vefn-
að” ( 1966), sagði hún mér m.a.,
hver ósköp myndamótin ein kost-
uðu. Mig minnir það hafi verið
miljón sem enn var stór á þeim
áratug. Og skellihló að þessari
vitleysu.
Nú er hún loks horfin til feðra
sinna, blessunin. Hún er ein
þeirra, sem mun lifa i' sögu þess-
arar þjóðar, af þvi að hún steig
ætíð skrefi lengra en flestir sam-
tiðarmenn hennar.
Sigurðui' Blöndal.
Minningar
Lilli Palmer
Minningar þýsku leikkonunnar
Lilli Palmer eru komnar út i is-
lenskri þýðinguá vegum Iðunnar.
Vilborg Bickel-lsleifsdóttir þýddi
bókina. Hiin var lesin i útvarp
fyrr á þessu ári.
Lilli Palmer er kunn leikkona,
bæði ásviði og ikvikmyndum, og
i þessari bók rekur hún fjölbreyti-
legan feril sinn. Hún ólst upp i
Berlfn og kom fyrst fram á leik-
sviði rikisleikhússins i Darm-
stadt. Brátt rak hún sig á að gyð-
inglegur uppruni setti henni stól-
inn fyrir dyrnar, enda voru nas-
istar þá teknir að ofsækja gyð-
inga. Lilli Palmer flýr til Parisar
og vinnur þar fyrir sér með kaba-
rettsýningum á veitingahúsum.
Hróðurhennar fer nú bráttvax-
andi. Hún giftist leikaranum Rex
Harrison og saman vinna þau
mikla sigra á leiksviði og hvita
tjaldinu. 1 bókinni segir frá hjú-
skap þeirra og endalokum hans,
lifinu i Hollywood sem á sinar
skuggahliðar. Hér koma við sögu
margirkunnir menn, leikarar og
aðrir, meðal þeirra Gary Cooper,
Noel Coward, Helen Keller og
Bernard Shaw. — Loks greinir
Lilli Palmer frá seinna hjóna-
bandi sinu, með leikaranum Carl-
os Thompson.
Þrjár bæk-
ur um Einar
/
Askel
Bækurnarum Einar Askel, litla
strákinn sem býr einn með pabba
sinum, hafa orðið geysivinsælar
víða um heim og var höfundur
þeirra Gunilla Bergström sæmd
Astrid Lindgren-verðlaununum i
Svfþjóð fyrir skömmu. Mál og
menning gaf út þrjár bækur fyrir
ári siðan um Einar Askel og nú
hefur Mál og menning sent frá sér
þrjár bækur til viðbótar. bað eru:
Ertu skræfa, Einar Askell? Hver
bjargar Einari Askeli og Einar
Askell ogófreskjan. betta eru allt
saman tilvaldar bækur handa
yngstu kynslóðinni.
bað er Sigrún Arnadóttir sem
þýðir bækurnar.
SETUR ÞÚ
STEFNULJÓSIN
TÍMANLEGA A?