Þjóðviljinn - 28.10.1983, Blaðsíða 8

8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 28. október 1983
Nokkrir sýnenda. Frá v. gestur sýningarinnar Roj Friberg, Sigrún Eldjárn, Eyjólfur Einarsson, Sigurður Þórir, Sigrún Guðmundsdóttir og Sigurður Örlygsson.
Halldór B. Runólfsson
skrifar um
myndlcst
Liöiö er á haustsýningu Félags
íslenskra myndlistarmanna og ekki
seinna vænna aö gera henni
einhverskil. Héreráferðinnimikil
sýning, 44 sýnendur og 181 mynd.
Þaö sem gerir sýninguna
sérstæöa er ákvöröun stjórnar FÍM
aö binda sýninguna við verk unnin
á pappír og í pappír. 414 verk
bárust og bendir það til mikils
áhuga myndlistarmanna fyrir slíku
fyrirkomulagi. Af áöurnefndum 44
sýnendumeru 18félagsmenn FÍM
og 26 utanfélagsmenn og tekur
sýningin yfir allan vestursal
Kjarvalsstaða og ganginn framan
viðþannsal.
Það hefur löngum ríkt mikið
skeytingarleysi hérlendis gagnvart
teikningum eða annarri list gerðri á
pappír. Það sýnir furðulegan skort
á þekkingu, því vinna á pappír er
vissulega undirstaða frekari list-
sköpunar og svo hefur verið gegn-
um aldirnar. Óvíða kemur hugsun
listamannsins og verktækni jafn
skýrt í ljós og í teikningunni og
gildir einu hvort hún er undirbún-
ingur undir annað myndverk eða
sjálfstætt, endanlegt verk. Mynd-
listarmanninum er kunnátta í
teikningu nauðsynleg líkt og tón-
skáldinu píanóið eða annað hljóð-
færi. Sumir merkustu listamenn
sögunnar yrðu harla óræðar stærðir
ef ekki væri tekið tillit til teikninga
þeirra. Má í því sambandi benda á
Leonardo sem lét eftir sig þúsundir
teikninga en aðeins nokkur mál-
verk.
Það er því blátt áfram heimsku-
legt að iíta á pappír sem annars
flokks undirstöðu í myndlist og
mega Islendingar gjarnan gera
bragarbót á skilningi sínum hvað
þetta varðar. T.d. er hollt fyrir
okkur að hugleiða hvað Kjarval,
þessi ástsæli málari, hefði verið án
teiknihæfileikaog pappírs. Vel má
vera að haustsýning FÍM verði til
þess að breyta afstöðu almennings í
þessum efnum og þá er vel.
Fjölbreytileg tækni,
einhæft vel
Þegar gengið er inn á Kjarvals-
staði blasir við manni fjölbreytileg
notkun pappírsins og möguleikar
sem fólgnir eru í miðlinum. Þar
hanga myndir Jóhönnu Þórðar-
dóttur, ferskar og léttar, unnar í
heimatilbúinn pappír og gefa til
kynna útsjónasemi og skýra hugs-
un. Á ganginum hangir einnig
Glerdreki Leifs Breiðfjörðs, ný-
stárlegt verk og skemmtilegt,
ásamt drögum eða rissi. Ef ég man
rétt er Leifur eini listamaðurinn á
sýningunni sem leyfir sér að sýna
skissu eða undirbúningsteikningu
og á hann heiður skilinn fyrir það.
Sá er nefnilega stærstur gallinn á
sýningunni, þrátt fyrir alla fjöl-
breytni, að hanan skortir sjálf-
sprottna, lifandi ásýnd teikningar-
innar í risskenndum frumbúningi
sínum. Að vísu sýna þeir Gunnar
Örn og Sigurður Þórir ágætis takta
í átt til slíkrar frjálsar tjáningar, en
það er harla lítill partur af svo stórri
sýningu. M.ö.o. þá er skortur á
pappírsverkum sem gefa til kynna
mótun hugmynda og lýsa eðli
sköpunar listamannsins. Flest eru
verkin á sýningunni fullmótuð og
fullfrágengin. Virðist sýningar-
nefndin hafa einskorðað sig við
þess háttar val, eða þá að listamenn
hafa ekki viljað gefa færi á sér með
því að senda inn rissmyndir.
Fágun
s
l
fyrir-
rúmi
Ég álasa mönnum ekki fyrir slíka
afstöðu þótt það gefi sýningunni
einhæfari svip og helst til snur-
fusaðan. Það er sjálfsagt erfitt að
sendariss fyridómnefnd og þvíör-
uggari kostur að veðjaá vandvirkn-
ina. Þó er ekki þar með sagt að
ekki séu lifandi tilþrif í mörgu
verki. Guðrún Kristjánsdóttir
sýnirt.d. fádæma Ijóðrænarogein-
lægar myndir sem hún vinnur í
heimatilbúinn pappír. Þótt verk
hennar séu aðþrengd úti í horni,
stafa þær látlausum þrótti sínum
langt út í salinn. Sömuleiðis er mik-
ill styrkur fólginn í verkum Magn-
úsar Kj artanssonarog virðist klippi-
tæknin auka kraft þessara verka.
Magnús er greinilega að nálgast
samrunasíns fyrri hráa stíls og
hinna nýju tæknitilrauna. Þá sjást
teikn þess efnis að nafni hans Tóm-
asson sé að hverfa frá smágerðri
framsetningu fyrri verka. Það örlar
á lit, s.s. í fiskunum í Hvorki fugl né
fiskur og meira líf virðist komið í
vinnubrögðin, afslappaðri afstaða.
Af öðrum sýnendum sem temja sér
frelsi í framsetningu má nefna
Helgu Benediktsdóttur og verk
hennar Vor, einnig Ásgeir Lárus-
son sem virðist búa yfir næmri lita-
meðferð.
Þó er ekki þar með sagt að rökvís
og öguð framsetning sé galli í fari
listamanna. Slíka staðhæfingu af-
sannar Tryggvi Ólafsson og það
rækilega. Myndir hans, sex að tölu,
eru hver annarri betri og mega telj-
ast til hins kraftmesta sem sýning
þessi hefur að geyma. Þar fara sam-
an fáguð vinnubrögð þessa sann-
asta popp-listamanns okkar og per-
sónuleg meðferð lita. Það má einn-
ig benda á Örn Þorsteinsson, sem
þó býr myndum sínum yfrið of fá-
gaða umgjörð og dregur það nokk-
uð úr krafti þeirra. Þá heldur Jón
Reykdal áfram sinni þröngu en á-
kveðnu leit að fullkomnun og beitir
til þess agaðri og íhugulli tækni.
Eriendur gestur
og yfirbragð
Gestur sýningarinnar er sænski
listamaðurinn Roj Friberg. Það
verður ekki annað sagt en verk
hans sómi sér með afbrigðum vel
innan um alla fágunina. Listamað-
urinn pínir ljósmyndrænt raunsæi
til hins ýtrasta svo manni finnst nóg
um. Með þessum fótógrafisma
bregður Friberg upp eskatólógískri
framtíðarsýn, jörð sem hefur tor-
timst í tækniham förum. Horft er á
afleiðingar hildarleiksins frá háúm
sjónarhóli líkt og úr flugvél. Þetta
eru eftirstöðvar kjarnorku-
sprengju, mengunar, eyðingar
náttúrunnar og annarra víxlspora
mannsandans. Allt er þetta hrika-
legt og skortir vart annað en trom-
pettleik englanna til að sýningar-
gestir fari heim til sín og skjóti kúlu
gegnum hausinn á sér.
Allar eru myndir Fribergs skap-
aðar í góðri meiningu, eða það
virðist manni hljóti að vera. Mottó-
ið er hið gamla, góða: Vekjum
menn til umhugsunar! Vandinn er
bara sá að myndlistin er ekki fjöl-
miðill, heldur persónulegur miðill
með alla þá annmarka sem hamla
fjöldaáhrifum. Það þurfa nefnilega
fæstir að gera sér ferð inn á söfn
eða sýningasali til að virða fyrir sér
hraklega framtíðarspá. Hún blasir
við fólki á forsíðum dagblaða,
sjónvarpsskjánum og öðrum nær-
tækari vettvangi í miklu sterkari,
raunverulegri og áhrifaríkari bún-
ingi. Einhver sagði: Listaverk get-
ur aldrei orðið áhrifaríkara en
raunveruleikinn. Sá hafði lög að
mæla.
Ég fæ heldur ekki séð að svo
vonlaus framtíðarsýn og Friberg
bregður upp, komi fólki til að rísa
upp. Miklu fremur koðnar það nið-
ur eða bjargar sér út í háspekina
um bakdyrnar; varpar sér í faðm
trúarinnar og bíður eftir frelsun
guðs eða góðgjarnra geimvera,
eins og Spielberg. Reyndar á Fri-
berg margt sameiginlegt með
Hollywood, einkum kattarstroffu-
rómantíkina og ragnarökkursraus
vísindadramasins. Sést það vel í
-einni steinþrykksmynda hans af
nýklassískri byggingu sem er í eyði
farin og á er letrað: Lánge leve Gö-
teborgs kulturrevolt. Þetta er
sannkallað „Götterdámmerung",
einsog hægt er að ímynda sér í upp-
færslu Bayreuth-óperunnar,
hermd upp á Gautaborg. M.ö.o.
nokkurs konar „Götterburger-
ung“.
Þótt myndir Fribergs hafi lítt
snortið mig í sinni vandvirknislegu
smásmygli, setur hann óneitanlega
mark sitt á sýninguna og gefur
reyndar tóninn sem þar hljómar
hæst: Nosturslegar áherslur, fín-
legar og flinkar sem gerir sýning-
una jafngóða og firrir hana skakka-
föllum, en gerir hana sem heild
daufa og drungalega yfirlitum. Hér
vantar meira líf og fjör, meira af
frjálsari list.
í dag er til moldar borinn Bóas
Valdórsson bifvélavirki í Ytri-
Njarðvík.
Ég býst við að ýrnsum fari líkt
og mér að þeim þyki nú unt sinn
ærið tómlegt á þeim stöðum þar
sem Bóas áður eyddi dögunum.
I lann var nefnilega einn af þeitn
sem setja svip á umhverfi sitt,
gæða það lit og lífi.
Víst var Bóas orðinn sjötíu og
tveggja ára að aldri og hafði verið
heilsuveill um skeið, en þó hygg
ég að flestir hafi reiknað með að
njóta samfylgdar hans nokkurn
spöl enn. Kannski var það af því,
að hann lét ekki mikið á því bera
þótt sjúkdómur hans ágerðist,
heldur harkaði af sér og baksaði
áfram glaðbeittur og hress í and-
anum.
Lífshlaupi Bóasar er ég ekki
vel kunnugur nema hin síðari ár.
Þó skal hér greint frá nokkrum
atriðum.
Bóas var Austfirðingur að ætt
og uppruna og ólst upp í stórum
systkinahópi austur á Reyðarfirði
og lærði ungur að vinna hörðum
höndum, eins og svo margir af
þeirri kynslóð, flest þau störf,
sem til féllu til sjávar og sveita.
Þegar Bóas var ungur maður var
tækniöldin að hefja innreið sína í
dreifbýli landsins. Það var ákafa-
manninum Bósasi að skapi að
koma miklu í verk á skömmum
tíma með aðstoð véla og tækni.
Hann gerðist bílstjóri hjá
Kaupfélagi Héraðsbúa og stund-
aði bæði vöru- og fólksflutninga
Minning
Bóas Valdórsson
Fœddur 16.4 1911
Dáinn 23.10. 1983
hjá því fyrirtæki. Síðar aflaði
hann sér iðnréttinda í bifvéla-
virkjun og stofnaði eigið bíla-
verkstæði á Reyðarfirði. Hann
stundaði einnig ökukennslu um
langt árabil.
Á Reyðarfirði kvæntist Bóas
eftirlifandi konu sinni Margréti
Eiríksdóttur og eignuðust þau
þrjá efnilega syni. Þau Margrét
byggðu sér íbúðarhús á Reyðar-
firði og hlýtur það ásamt upp-
byggingu verkstæðisins að hafa
verið býsna þungt átak fyrir
eignalaust fólk.
Upp úr 1950 var heldur dauft
yfir atvinnulífi víða á landsbyggð-
inni en hröð uppbygging á Suður-
nesjum. Athafnamaðurinn Bóas
vildi vera þar sem eitthvað var
um að vera og fluttist til Njarð-
víkur með fjölskyldu sína.
Skömmu síðar kom hann á fót
bílaverkstæði við Vatnsveg í
Keflavík og rak það um skeið, en
fór þá að finna til lungnasjúk-
dóms og þoldi illa verkstæðis-
vinnuna. Hann seldi þá verkstæð-
ið, stundaði sjómennsku um
skeið og vann síðan hjá ýmsum
fyrirtækjum í Njarðvík og ná-
grenni. Síðustu 12 árin starfaði
hann hjá Áhaldahúsi Njarðvíkur-
bæjar.
Bóas var ntaður starfs og at-
hafna svo sem af framansögðu
má sjá og er þó margt ótalið sem
hann lagði hönd að á Iífsleiðinni.
Hann kom miklu í verk.enátti þó
margt ógert að eigin mati, slíkur
var áhugi hans og vinnuvilji.
Bóas átti mörg áhugamál fyrir
utan dagleg störf: sumarbústað-
urinn í Mosfellssveitinni, stang-
arveiðin og bridgeklúbburinn -
öllum þessum áhugamálum sinnti
hann af sínum eðlislæga ákafa svo
lengi sem heilsan leyfði og lengur
þó mundu sumir segja.
Eitt var það þó sem stundum
truflaði Bóas frá hans daglegu
önn og hugðarefnum. Það var
greiðasemin við náungann. Ef
einhver úr hans stóra vina- og
kunningahópi þurfti á aðstoð að
halda, sem Bóas taldi á sínu færi
Bóas Valdórsson
að veita, þá urðu aðrir hlutir að
bíða. Þessi eiginleiki - að greiða
fyrir öðrum - var svo ríkur þáttur
í fari Bóasar að sjaldgæft má
telja. Honum fannst þetta sjálf-
sagður hlutur og var ómyrkur í
máli við þá sem væru ógreiðugir
og stirðbusalegir í samskiptum
við náungann.
Bóas var mestan hluta ævinnar
starfandi félagi í pólitískum sam-
tökum vinstri manna og á
Reyðarfirði tók hann þátt í störf-
um verkalýðsfélagsins og sat á
Alþýðusambandsþingum. Bar-
átta vinstrimanna og verkalýðsfé-
laga fyrir jafnrétti og félagslegu
öryggi samræmdist lífsskoðun
hans um samhjálp og samábyrgð.
Fátt var þó fjarlægara Bóasi en að
láta pólitísk kenningarkerfi
kveða upp úr um það fyrir sig
hvað rétt væri og hvað rangt. Það
úrskurðaði hann sjálfur.
Bóas hafði sérstakt lag á að
„lifa lífinu lifandi“ sem kallað er.
Hann var gamansamur og gáska-
fullur í framkomu og orða-
skiptum, jafnt við kunnuga sem
ókunnuga. Hann kuni frá mörgu
skemmtilegu að segja og gáski
hans og atorka smituðu út frá sér
svo að aldrei varð dauflegt í ná-
vist hans.
Nú að leiðarlokum er mér efst í
huga þakklæti fyrir að hafa átt því
láni að fagna að rölta við hlið Bó-
asar nokkurn spöl á lífsbrautinni
og ég veit að aðrir samstarfsmenn
hans hjá Njarðvíkurbæ taka
undir þær þakkir. Samfylgdin við
Bóas gerir leiðina áfram léttari,
þótt hann sé ekki lengur með í
göngunni.
Sigmar Ingason